Kosmodrom

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Kosmodróm (qadimgi yunoncha: δρόμος soʻzdan olingan boʻlib «koinot» va «poyga uchun joy» ma'nolarini anglatadi') — koinot apparatlari ishga tushiriladgan hudud, belgilab qoʻyilgan inshootlar oʻrin egallaydigan majmua. Koinot samolyotlari uchun analog atamasida aerodrom nomi berilgan. Odatda kosmodromlar katta maydon va kamaholi joylar hamda alohidagi jarayonda aholi yashaydigan hududlarda, raketalar zarar etkazmaydigan pogʻonalarda uchiriladigan maskanlar yoki qoʻshni uchiriladigan maydonlar qurilishi uchun qarz olishyapti.Hammasidan koʻra kosmodromni manfaatli vaziyati ekvator boʻlib bu kosmodromdan uchiriladigan aylanish raketalari uchun qulay maskan, hammasidan koʻra energiya talab qila oladigan etarli foydalanish tuprogʻi mavjud. Uchar Raketalar ekvatorda ishga tushirilishi oʻrta kenglikda joylashgan kosmodromda uchiriladigan raketa bilan taqqoslaganda 10 % yonilgʻi tejaladi. Kosmodromlar orbitaga bir qancha katta va foydali yuklarni olib chiqaoladigan va tashishiga muvofiq boʻlishi kerak. Istiqbol davrlarida olimlar uchun xalqaro kosmodromni koʻzga koʻrinarli sayyoraning yuqori nuqtasi Jomolúngma (Everest) choʻqqisida qurish va ishga tushirish variantlarning biri boʻlgan edi. Raketa uchirilishi elektromagnit toʻlqiniga yotqizilgan shkaladagi tezlashish prinsipiga mavjud joyda ruxsat etiladi va yonilgʻi dvigatellarining qizishi boshlanishida tejab qolishi zararli chiqindilar miqdorini kamaytiradi. Orbitani ekvatorda suyukli qiyalik bilan ishga tushirish mumkin. Modomi, ki ekvatorda raketalarni koinotga uchirib yuboradigan darajada qobiliyatli shunday kosmodrom loyihalari koʻp davlatlarda paydo boʻldi. Rossiya 2008-yilda oʻzining 2007-yilgi xususiy koʻrsatkichiga nisbatan 27 raketalar uchirilgan va raketalarni orbitaga qoʻyib yuborish soni boʻyicha dunyoda birinchi oʻrnini saqlab qolgan. Aksariyat 27 dan (19) raketalarning parvozi Boyqoʻngʻir kosmodromi bilan bajarilgan, oltitasi — Plesesk kosmodromi bilan (Arxangelsk viloyati). Bittadan fazoviy parvozlar " Oydin " (Orenburg viloyati) va " Kapustin jar " (Astraxan viloyati) poligon bilan ishga tushiriladigan bazalarda amalga oshirilgan. AQShda 2008-yili 14 raketalar uchirilib, kuchli toʻrtlik qatoridan joy olgan. Xitoy esa 11 raketani koinotda ishga tushirdi, Yevropa mamlakatlarida 6 raketa uchirilgan. 2007-yilda Rossiya 26 uchirilishni amalga oshirgan, AQSh — 19, Xitoy — 10, Yevropa koinot boʻlimi — 6, Hindiston — 3, Yaponiya — 2[1].

2012-yilda fazoviy uchar raketalarning planetadagi kosmodromlardan orbitaga qoʻyib yuborilishi soni:

Dunyo kosmodromlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oʻzbekcha nomi
Inglizchs nomi

Atama variantlari


Jihoz


Joylashinuvi


Kordinatalari


Ishlatishga kiritilgan

Birinchi uchirilish

[2]
Yopiq


Vumera Woomera - Avstraliya bayrogʻi Avstraliya
Buyuk Britaniya bayrogʻi Birlashgan Qirollik
Janubiy Avstraliya Shtati 30.955330°57′19.08″S 136°31′55.91″E / 30.9553000°S 136.5321972°E / -30.9553000; 136.5321972 G O 1947 1967 1976
Alkantara Alcantara - Braziliya bayrogʻi Braziliya Maranyan Shtati 02.36522°21′54.61″S 44°22′38.64″W / 2.3651694°S 44.3774000°W / -2.3651694; -44.3774000 G O 1990 1990 -
Palmaxim Palmachim Yavna
Baza 25
Isroil bayrogʻi Isroil Isroil markaziy okrugi 31.884831°53′05.42″N 34°40′48.72″E / 31.8848389°N 34.6802000°E / 31.8848389; 34.6802000 G O 1971[3] 1988 -
Shrixarikota Sriharikota Satisha Dxavana nomidagi fazoviy markaz, (ShAR, SHAR, Satish Dhawan Space Centre) Hindiston bayrogʻi Hindiston Anxra-Pradesh Shtati 13.719913°43′12″N 80°13′49″E / 13.719914°N 80.230353°E / 13.719914; 80.230353 G O 1971 1980 -
Al-Anbar Al Anbar[4] Al-Anbar fazo markazi Iroq bayrogʻi Iroq Al-Anbar provinsiyasi 32.782232°46′55.92″N 44°17′58.63″E / 32.7822000°N 44.2996194°E / 32.7822000; 44.2996194 G O ? 1989 (?) 1991 (?)
Semnan[5] Semnan Eron bayrogʻi Eron Ostan Semnan 35.222235°13′19.79″N 53°53′42.05″E / 35.2221639°N 53.8950139°E / 35.2221639; 53.8950139 G O 2009 -
San-Marko San Marco Hozirgi Luiji Broglio nomidagi fazo markazi
(Luigi Broglio Space Centre)
Italiya bayrogʻi Italiya Formoza boʻgʻozi,
Keniya bayrogʻi Keniya Keniya suv territoriyasi
02.94082°56′27″S 40°12′48″E / 2.94080°S 40.213401964°E / -2.94080; 40.213401964 G O 1964 1967 1988
Venchan Wenchang Xaykou, Haynan Xitoy bayrogʻi Xitoy Xaynan oroli 19.61719°37′12″N 110°45′3.6″E / 19.62000°N 110.751000°E / 19.62000; 110.751000 G O 2012[6] 2013[7] -
Sichan Xichang 27 Baza Xitoy bayrogʻi Xitoy Sichuan Provinsiyasi 28.246028°14′45.66″N 102°1′35.60″E / 28.2460167°N 102.0265556°E / 28.2460167; 102.0265556 G O 1970 1984 -
Tayyuan Taiyuan[8][9] Uchjay
(Wuzhai)
Xitoy bayrogʻi Xitoy Shansi Provinsiyasi 38.848738°50′55.32″N 111°36′28.52″E / 38.8487000°N 111.6079222°E / 38.8487000; 111.6079222 G O 1968 1988 -
Tszyutsyuan Jiuquan 10 Baza, Dunfen (Dongfeng)
oldingi nomi — Chanchensze,
Shuanchenszi
Xitoy bayrogʻi Xitoy Aymak Alashan
(Mongoliya ichida)
40.95777840°57′28″N 100°17′30″E / 40.95778°N 100.29167°E / 40.95778; 100.29167 G O 1958 1970 -
Tonxe Musudan-ri Raketalar uchun Kvanday amaliyot poligoni Shimoliy Koreya bayrogʻi KXDR Xamgyon-Pukto Provinsiyasi 40.85555640°51′20″N 129°39′57″E / 40.85556°N 129.66583°E / 40.85556; 129.66583 G O 1984 -[10] -
Naro Naro Naro fazo markazi (Naro Space Center)  KoreyaJanubiy Koreya bayrogʻi Koreya Respublikasi Venarodo (Oenaro)oroli, Cholla-Namdo Provinsiyasi 34.43186734°25′55″N 127°32′06″E / 34.431867°N 127.535069°E / 34.431867; 127.535069 G O 2009 -[11] -
Boyqoʻngʻir Baikonur Boyqoʻngʻir, Tyuratam,
oldin — Leninsk
Qozogʻiston bayrogʻi Qozogʻiston
Rossiya bayrogʻi Rossiya
Qiziloʻrda viloyati,Qozogʻiston bayrogʻi Qozogʻiston 45.96611145°57′58″N 63°18′28″E / 45.96611°N 63.30778°E / 45.96611; 63.30778 G O 1957 1957 -
Kapustin Yar Kapustin Yar 4-nchi davlat markaziy poligoni (4GTsMP), Znamensk Rossiya bayrogʻi Rossiya Astraxan viloyati 48.565548°33′55.89″N 46°17′42.71″E / 48.5655250°N 46.2951972°E / 48.5655250; 46.2951972 G O 1946 1962 -
Plesesk Plesetsk 1-nchi davlat amaliyot oʻtqazadigan kosmodromi, GIK-1, GNIIP-53 Rossiya bayrogʻi Rossiya Arxangelsk viloyati 62.96004462°57′36″N 40°41′00″E / 62.960044°N 40.683380°E / 62.960044; 40.683380 G O 1959 1966 -
Svobodniy Svobodny 2-nchi davlat amaliyot oʻtqazadigan kosmodromi, GIK-2, Svobodniy-18 Rossiya bayrogʻi Rossiya Amursk viloyati 51.793551°47′36.62″N 128°11′16.34″E / 51.7935056°N 128.1878722°E / 51.7935056; 128.1878722 G O 1996 1997 2007[12]
Yasniy Dombarovsky "Yasniy" raketalarning uchirilishini taminlaydigan ombor, Dombarovskiy Rossiya bayrogʻi Rossiya Orenburg viloyati 51.207151°12′25″N 59°51′00″E / 51.20706°N 59.85003°E / 51.20706; 59.85003 G O 1964 2006 -
Vandenberg Vandenberg Gʻarbiy amaliyot poligoni,
Tinc okeani poligon
AQSH bayrogʻi AQSh Santa-Barbara Okrugi,
Kaliforniya shtati
34.729734°43′47″N 120°34′36″W / 34.7297°N 120.5768°W / 34.7297; -120.5768 G O 1957 1959 -
Kadyak Kodiak "Kadyak" Uchirilish kompleksi,
(Kodiak Launch Complex, KLC)
Mis Nerrou (Narrow Cape)
AQSH bayrogʻi AQSh Kadyak oroli,
shtat Аляска
57.43583357°26′09″N 152°20′16″W / 57.435833°N 152.337778°W / 57.435833; -152.337778 G O 1998 2001 -
Kvadjaleyn Kwajalein Reygan amaliyot poligoni, Reagan Test Site (RTS), oldingi nomi — U.S. Army Kwajalein Atoll (USAKA), Kwajalein Missile Range (KMR) AQSH bayrogʻi AQSh Omelek oroli, Kvajaleyn atolli, Marshall Orollari bayrogʻi Marshall Orollari 08.99958°59′58″N 167°39′16″E / 8.99948°N 167.65457°E / 8.99948; 167.65457 G O 1964 2008 -
Kennedi fazo markazi John F. Kennedy
Space Center
(KSC)
Sharqiy amaliyot poligoni AQSH bayrogʻi AQSh Brevard Okrugi,
Florida shtati
28.585028°35′06″N 80°39′04″W / 28.585°N 80.651°W / 28.585; -80.651 G O 1962 1967 -
Mis Kanaveral Cape Canaveral Sharqiy amaliyot poligoni
Cape Canaveral Air Force Station (CCAFS)
AQSH bayrogʻi AQSh Brevard Okrugi,
Florida shtati
28.488928°29′20″N 80°34′40″W / 28.48889°N 80.57778°W / 28.48889; -80.57778 G O 1949 1958 -
Uollops[13] Wallops Uollops orollarida joylashgan amaliyot markazi
(Wallops Island Test Center, WITC, WFF, WAL, KWAL)
AQSH bayrogʻi AQSh Akkomik Okrugi ,
Virjiniya shtati
37.833037°49′59″N 75°29′24″W / 37.8330°N 75.4899°W / 37.8330; -75.4899 G O 1945 1961 -
Kuru Kourou Gvianadagi fazo markazi
(Guiana Space Centre)
Fransiya bayrogʻi Fransiya

Yevropa Ittifoqi Yevropa Ittifoqi Yevropa Ittifoqi Yevropa ittifoqi||Fransuz Gvianasi Davlat bayrogʻi Fransiya Gvianasi ||05.23935°14′21″N 52°46′06″W / 5.239263°N 52.768376°W / 5.239263; -52.768376 G O||1968||1970||-

Xammagir Hammaguir Boshlangʻich Beshar (shahar) raketalar amaliyoti oʻtqaziladigan markaz Fransiya bayrogʻi Fransiya Jazoir bayrogʻi Jazoir 30.893530°53′37″N 3°02′09″W / 30.8935°N 3.0357°W / 30.8935; -3.0357 G O 1947 1965 1967
Tanegasima Tanegashima Tanegasima fazo markazi (TNSC) Yaponiya bayrogʻi Yaponiya Tanegasima oroli, Kagosima prefekturasi 30.399530°23′58″N 130°58′13″E / 30.399500°N 130.970283°E / 30.399500; 130.970283 G O 1969 1975 -
Utinoura Uchinoura Utinoura fazo markazi(USC), Kimotsuki Yaponiya bayrogʻi Yaponiya Kagosima Prefekturasi 31.251031°15′3.60″N 131°4′55.98″E / 31.2510000°N 131.0822167°E / 31.2510000; 131.0822167 G O 1962 1970 -

Adabiyot[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Tverdovskiy V. N., Kosmodrom, M., 1977.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. Rossiya operedila SShA i Yevropu po kolichestvu zapuskov kosmicheskix raket v 2008 godu, 2016-03-04da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2013-05-07
  2. Ushbu kosmodromlardan muvaffaqiyatli orbitaga chiqqan birinchi raketalar
  3. Priblizitelnaya data osnovaniya aviabazi [1] (Wayback Machine saytida 2009-07-18 sanasida arxivlangan)[2]
  4. Al Anbar
  5. Nazvanie i mestopolojenie yavlyayutsya predpolojitelnimi.
  6. Predpolojitelnaya data okonchaniya stroitelstva kosmodroma. Uje suщestvuyuщiy raketniy poligon bil postroen v seredine 1980-x.[3]
  7. Predpolojitelnaya data pervogo puska
  8. Taiyuan
  9. Taiyuan — Chinese Space Facilities
  10. Proizvedeni dva kosmicheskix zapuska v 1998 i 2009 godax, dannie ob ix uspeshnosti roznyatsya.
  11. Perviy zapusk, osuщestvlyonniy 25.08.2009, okonchilsya neudachey — sputnik ne vishel na zadannuyu orbitu iz-za problem s obtekatelem, posle chego sgorel v plotnix sloyax atmosferi.[4]
  12. Na baze ЗАТО Свободный-18 k 2015 godu planiruetsya postroit noviy kosmodrom — „Vostochniy“[5]
  13. S 2006 goda chast poligona arendovana chastnoy aerokosmicheskoy korporatsiey i ispolzuetsya dlya kommercheskix zapuskov pod nazvaniem „Среднеатлантический региональный космопорт“ Mid-Atlantic Regional Spaceport (MARS)

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]