Kantubek (shaharcha)

Kantubek
Kantubek; qoraqalpoqcha: Qantubek
	shaharcha
	45°09′17″N 59°20′06″E / 45.15472°N 59.33500°E G OKoordinatalari: 45°09′17″N 59°20′06″E / 45.15472°N 59.33500°E G O
Avtanom respublika	Qoraqalpogʻiston
Tuman	Moʻynoq tumani
Asos solingan	1930-yil
Iqlim turi	Keskin kontinental
Rasmiy til(lar)i	Qoraqalpoqcha, oʻzbekcha
Aholisi (2021)	0
Vaqt mintaqasi	UTCUTC+05:00
	[[File:\|290px\|Kantubek xaritada]] Kantubek

Kantubek (qoraqalpoqcha: Qantubek) — Oʻzbekistonning shimoli-gʻarbiy qismida, Qoraqalpogʻiston Respublikasida joylashgan Vozrojdeniye orolida joylashgan tashlandiq yopiq shahar. Kantubek shahri poligonning maʼmuriy va turar-joy zonasi boʻlib, u yerda 1500 kishi (Sovet Ittifoqining oʻta maxfiy Aralsk-7 biologik qurol sinovidagi olimlar va xizmatchilari, shuningdek, 800 ga yaqin muddatli harbiy xizmatga chaqirilganlar) yashagan^[1]^[2]. Shahar 1992-yilda Sovet Ittifoqi parchalanganidan keyin tashlab ketilgan. Oʻshandan beri u tashlandiq holga kelib qolgan va hozirda hududni milliy bogʻga aylantirish rejalashtirilmoqda^[3].

1942-yildan 1992-yilgacha Vozrojdeniye orolida „Barxan“ nomli harbiy biokimyoviy poligondan foydalanilgan. Rasmiy nomi: 52-dala tadqiqot laboratoriyasi (PNIL-52) - 04061-harbiy qism (Ulugʻ Vatan urushigacha laboratoriya Tver viloyati, Ostashkov shahri yaqinida, Gorodomlya orolidagi Seliger koʻlida joylashgan; 1941-yilda u evakuatsiya qilingan. Avval Kirovga, keyin Saratovga, 1942-yilda esa Vozrojdeniye oroliga koʻchirildi).

Geografik jihatdan Barxon poligoni orolning Oʻzbekistonga tegishli qismida (Qoraqalpogʻiston Respublikasining Moʻynoq tumani) joylashgan boʻlsa-da, aslida uni ishlatish Qozogʻiston tomonidan amalga oshirilgan. Qiziloʻrda viloyati, Aralsk shahrida, Orol dengizi temir yoʻl vokzali yonida Aralsk-5 („Ural“) harbiy shaharchasi joylashgan boʻlib, u yerda harbiy xizmatchilar va ularning oilalari uchun turar-joy binolaridan tashqari, oʻquv quruqlik xizmati polki (25484-harbiy qism), uning tarkibida motor bataloni, Aralsk-5 shaharchasini qoʻriqlash va ekspluatatsiya qilish boʻlinmalari tashkil etilgan.

Tuzilishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Vozrojdeniye orolida quyidagilar joylashgan edi:

Yopiq Aralsk-7 shahri (Kantubek) — poligonning maʼmuriy va turar-joy hududi boʻlib, u erda 1,5 ming kishi (sinov poligonlari xodimlari oʻz oilalari bilan, shuningdek, 800 ga yaqin muddatli harbiy xizmatchilar) istiqomat qilgan. Kantubekdan 3 km janubi-gʻarbda „Laboratoriya binosi“ deb ataluvchi bino va inshootlar majmuasi laboratoriyada tayyorlash va sinovdan oʻtkazish uchun moʻljallangan edi. 1960-yillarning boshlarida Kantubek shahridan 3 km gʻarbda (45°9′29.18″N 59°17′46.77″E / 45.1581056°N 59.2963250°E / 45.1581056; 59.2963250^G O) shamol gul koʻrinishidagi toʻrtta uchish-qoʻnish yoʻlagidan (dastlab asfaltlanmagan) iborat harbiy aerodrom qurilgan. 1980-yillarda aerodromning uchish-qoʻnish yoʻlaklari beton plitalar bilan qoplangan^[4].

Aeroportning sxemasi.

Faoliyati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ellik yil davomida mikrobiologik (bakteriologik) qurollar orolda eksperimental hayvonlarda (itlar, maymunlar, kalamushlar, otlar) sinovdan oʻtkazildi. Biologik tekshirish uchun dori namunalari orolga SSSRning barcha harbiy biokimyoviy laboratoriyalaridan (Stepnogorsk, Kirov, Sverdlovsk-19, Omutninsk, Zagorsk-6, Obolensk) yetkazib berilar edi.

Kantubek shahri bilan birga poligon 1992-yilgacha ishlagan. 1992-yil oktyabr-noyabr oylarida harbiy kontingent (oʻz oilalari bilan birga) Rossiyaga (Kirov shahriga) koʻchirildi, biologik laboratoriya demontaj qilindi, hujjatlar va jihozlarning bir qismi olib ketildi, qolganlari orolda tashlab ketildi. Vaqt oʻtishi bilan shahar asta-sekin vayronga aylandi.

Amerika Qoʻshma Shtatlari Mudofaa tahdidlarini kamaytirish agentligining biokimyoviy muhandisi Brian Hayes 2002-yilning bahor va yozida dunyodagi eng katta kuydirgi toʻplanadigan joyni zararsizlantirish uchun ekspeditsiyani boshqargan. Uning 113 kishidan iborat jamoasi uch oy davomida 100 dan 200 tonnagacha kuydirgini zararsizlantirdi. Tozalash operatsiyasining qiymati, taxminan, 5 million AQSh dollarini tashkil etdi^[5].