It

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
It

It (lotincha: Canis familiaris) — boʻrisimonlar oilasiga mansub uy hayvoni. Hamma mamlakatlarda tarqalgan. Yovvoyi ajdodi boʻri. Mezolit davrida (miloddan avvalgi 15— 10 ming yil) xonakilashtirilgan. Itlarning hid bilish, eshitish va koʻrish organlari, shuningdek, miyasi yaxshi rivojlangan. Jyillarda 42 tish boʻlib, qoziq tishi nihoyatda mustahkam. Urgʻochisi 7—8 oyda, erkagi 10— 12 oyda jinsiy voyaga yetadi, erkak It arlon deb ataladi, qanjiklari (urgʻochilari) yiliga ikki marta kukjadi. Boʻgʻozlik davri 58—65 kun. 1—2 tadan 12—18 tagacha tugʻadi. Itning yangi tugʻilgan bolasi kuchuk deyiladi. Kuchuk bolalar koʻr, kar, tishsiz tugʻiladi. Koʻzi 10—14 kundan keyin ochiladi, 5— 8 kundan keyin quloqlari eshita boshlaydi, sut tishlari 20—30 kunda chikali. Onasini 1 — 1,5 oy emadi, soʻngra boshqa ovqatlarni qam yeyaveradi. It lar 12—15 yil, baʼzi zotlari 17 yilgacha yashaydi. I.larning boʻyi 16—18 sm dan 100 sm gacha, vazni 600 g dan 90 kg gacha boradi. Uy Itlari yovvoyilashishi ham mumkin.Itlarning yovvoyi holda yashaydigan yagona turi dingo iti, asosan, Av-straliyada tarqalgan (Kuril o.larida yovvoyilashgan xonaki I.lar uchraydi). Jahonda I.ning 400 dan ortiq zoti maʼlum. I. 3 ta asosiy guruhga: xizmat I.lari, ovchi I.lar, dekorativ I.larga boʻlinadi.

Xizmat I.lari qoʻriqchilik va maxsus xizmatlar (harbiy, qidiruv, qorovullik, kj tashish)ni bajaradi. Ular boyloq, boʻsh yoki alohida kataklarda (xonalarda) boqiladi. Ularning zotlari koʻp. Mas, ovcharkalar, doberman-pincher, boksyor, erdelyer, kora teryer, dog, senbernar, nyufaunlend. Bu turdagi I.lar boʻychan, sharoitlarga bardoshli, odam buyruklariga va ma-shklarga tez oʻrganadi. Ular jang maydonlarida yaradorlarni qidirib topish va olib chiqish, aloqa ishlari, minalarni, narkotik moddalarni topish kabi noyob ishlarni bajarishga qodir. Oʻzbekistonda xizmat I.laridan Shar-qiy Yevropa ovcharkalari keng tarqalgan. Inson uchun eng yaqin yordamchi I.lar choʻpon I.lari hisoblanadi. Bun-day itlardan boʻribosar, Kavkaz, moʻgul, shotland ovcharkalari chorva podalarini boʻrilardan qoʻriklash, podaningta-rqalib ketishiga yoʻl qoʻymaydigan "po-dachilik" vazifalarini bajaradi. I.lar chekka Shimolda chanaga qoʻshib, transport vositasi sifatida ishlatiladi (10—12 I. qoʻshilgan chanada 400– 500 kg kjni bir sutkada 80–100 km masofaga yetkazishi mumkin).

Ovchi I.lar guruhiga mansub 100 dan ortiq zot mavjud, tozi, laycha, setter, poynter, layka, iskovuch va boshqa Bular yovvoyi hayvon va parrandalarni topib, ovchilarga yordamlashadi. Ovchi I.lar bilan sport musobaqalari ham oʻtka-ziladi. Uyda asraladigan dekorativ I.lardan uzun junli baroq I.lar, jingalak jun baroq I.lar, balonka, pakana zotli teryer, pudel, shpits, pekin va yapon itlari, mopelar keng tarqalgan. Ular deyarli xoʻjalik ahamiyatiga ega emas va ularni faqat I. ish-qibozlari urchitadi va boqadi.

I.lar gijja, gelmintozlar, qirma temiratki, qoʻtir, quturish kabi yuqumli kasalliklar bilan ogʻriydi. Bu kasalliklar I.dan odamlarga yuqishi ham mumkin. Shu sababli, I.lar hamisha veterinariya nazoratida turadi, har yili ular profilaktika maqsadlarida quturishga, kuchuklar esa oʻlatga qarshi emlanishi lozim (yana qarang Itchilik, Itsimonlar).

Rashid Ganiyev.[1]

Yana q.[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil