Jalaytlar
Jalaytlar (moʻgʻ.: жалайд) — janubiy moʻgʻul etnik guruhlaridan biri. Ular oʻrta asr jalairlarining avlodlari. Ular Ichki Moʻgʻulistonda yashaydilar.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Jalaytlar — oʻrta asrlardagi jalayirlar avlodi[1]. „Solnomalar toʻplami“ maʼlumotlariga koʻra jalairlar darlekin-moʻgʻullar qatorida boʻlgan[2]. Rashid ad-Dinning yozishicha Jaloir qabilasi oʻnta yirik tarmoqdan iborat boʻlgan: Jat, Tukaraun, Kunksaut, Kumsaut, Uyat, Nilkan, Kurkin, Tulangit, Turi, Shankut[3].
Moʻgʻul istilolari davrida jaloirlarning bir qismi Chagʻatoy, Ilxonov va Oltin Oʻrda davlatlarida qolgan. XVI asr oʻrtalarida Chingiziylarning oltin oilasiga mansub jalairlarning aksariyati Geresenze oʻgʻillarining kattasi Ashixayning oldiga bordi. XVI asrning ikkinchi yarmida Xalxaning yetti shimoliy oqimining bir qismi sifatida Ashixay taqdirini ifodalovchi Jalairlar Xongay togʻlarida yashagan, u yerdan XVII asr boshlarida Oltoy togʻlariga koʻchib oʻtgan[1]. Hozirda Moʻgʻuliston jalairlarining salmoqli qismi Govi-Oltoy viloyati[4] hududida istiqomat qiladi.
XII asr oxiri — XIII asr boshlarida Jalairlar Chingizxonning kurenlaridan biri boʻlib, Moʻgʻullar imperiyasining tashkil topishida ishtirok etganlar. Jaloirlar yettita mingan tuzdilar, ulardan ikkitasi gʻarbiy qanotda, toʻrttasi sharqiy qanotda edi. Bir qismi Chingizxonning uchinchi oʻgʻli Ogedeyga berilgan[1].
Darhaqiqat, jalaytlar Habutu Hasar urugʻi avlodlari qoʻl ostida boʻlgan jaloirlarning avlodlaridir. Ular Ichki Moʻgʻuliston[1] hududiga joylashdilar.
Tili[tahrir | manbasini tahrirlash]
Jalaytlar va durbetlar moʻgʻul tilining xorchi shevasining jalayt-durbet shevasida soʻzlashadi[5].
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Moʻgʻulistondagi Jalaid qabila familiyasini tashuvchilar Ulan- Bator va Darxon-Uul viloyatida yashaydilar[6]. Moʻgʻulistondagi Jalairlarning avlodlarining aksariyati Jalair familiyasining tashuvchilaridir. Ularning katta qismi Ulan-Batorda va Gov-Oltoy viloyati[4] hududida istiqomat qiladi.
Jalaytlar Xingan viloyatining Jalayd-Tsi nomli bir xoshun aholisini tashkil qiladi. Xoshun shimolda Xulunbuyr tuzlari bilan, sharqda Durbetlar bilan, janubda Xeylunszyan provinsiyasining tomoqlari bilan, gʻarbda Xorchinlar bilan chegaradosh. Jalaytlar koʻp asrlar davomida gʻarbiy qanotdagi xorchinlar (Tushe-gun, Jasagtu-van)[7] yaqinida yashagan.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Очир А.. Монгольские этнонимы: вопросы происхождения и этнического состава монгольских народов. Элиста: КИГИ РАН, 2016 — 190—191 bet. ISBN 978-5-903833-93-1.
- ↑ Рашид ад-Дин. „Сборник летописей. Том I. Книга 1. Раздел 1. Часть 1 / Л. А. Хетагуров, А. А. Семенов“. www.vostlit.info. Qaraldi: 2020-yil 6-aprel.
- ↑ Рашид ад-Дин. „Сборник летописей. Том I. Книга 1. Раздел 2 / Л. А. Хетагуров, А. А. Семенов“. www.vostlit.info. Qaraldi: 2020-yil 6-aprel.
- ↑ 4,0 4,1 „Үндэсний Статистикийн Хороо. Жалайр“. Үндэсний Статистикийн Хороо. Qaraldi: 2019-yil 12-yanvar.
- ↑ Тодаева Б. Х.. Язык монголов Внутренней Монголии. Очерк диалектов. Москва: Наука, 1985 — 23 bet.
- ↑ „Үндэсний Статистикийн Хороо. Жалайд“. Үндэсний Статистикийн Хороо. Qaraldi: 2019-yil 12-yanvar.
- ↑ Тодаева Б. Х.. Язык монголов Внутренней Монголии. Очерк диалектов. Москва: Наука, 1985 — 63 bet.