Islom adabiyoti
Islom adabiyoti (arab. الأدب الإسلامي, al-adabu-al-islamiy) - diniy va intellektual xususiyatlar bilan uyg`unlashgan musulmon xalqlari vakillari tomonidan yaratilgan adabiyotni belgilash uchun ishlatiladigan atama[1] . Atama nafaqat arab tilidagi, balki fors, turkiy va boshqa tildagi, so'zlashuvchilari musulmon sanalgan xalqlarning asarlarni o'z ichiga oladi.
Tarihi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Islom adabiyotining asosi Qur'on - musulmonlar uchun muqaddas kitob bo'lib, u nafaqat arablar, balki keyinchalik islomni qabul qilgan boshqa xalq-elatlar uchun ham ilhom bulog`iga aylanadi. Qur’on “Allohning kalomi” sifatida adabiy nafosatning eng oliy ko‘rinishlariga aylanib, butun islom madaniyati va adabiyotining asosiga aylanib, ayniqsa arab adabiyotida o‘ziga xos mavqega erishdi[1] .
Diniy adabiyot[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qur'ondan tashqari, islom diniy adabiyotlari ro'yxatiga Muhammad payg'ambarning hayoti haqidagi ko'plab hadislar - an'analar to'plamlari kiradi. Muhammad payg`ambar davrida Qur'on oyatlari va hadislarini aralashtirib yuborishdan qo'rqib, uning so'zlarini yozib olishni dastlab Muhammadning o'zi taqiqlagan edi, ammo keyin bu taqiq bekor qilindi va ba'zi sahobalari uning so'zlarini, amal-harakatlarini yozib olishni boshladilar va buni ma'qullaydi, lekin bu tizimli xususiyatga ega emas edi, chunki Qur'on va hadislarni og'zaki yetkazish amalda qo`llanilmoqda edi. Shu tufayli dastlabki kunlarda bu vahiylar faqat uning sahobalari va shogirdlari xotirasida saqlanib qolgan. Hadislarni yozishni birinchi bo'lib Muhammad payg'ambarning sahobalaridan bo'lgan buyuk Imom Ibn Shihob az-Zuhriy deb hisoblaydi .
Sunniylar orasida eng muhim va sahih hadis to'plamlari oltita kitobdan iboratdir (Kutub as-sitta):
- Muhammad al-Buxoriyning “Sahih” hadislar to`plami.
- Muslim ibn al-Hajjojning “Sahih” hadislar to`plami.
- Abu Dovudning “ Sunan” hadislar to`plami.
- Abu Iso at-Termiziyning "Jome`" hadislar to`plami.
- Ibn Mojaning "Sunan" hadislar to`plami.
- An-Nasoiyning “ Sunan” hadislar to`plami.
Sunniy hadis to'plamlaridan farqli o'laroq, shia muhaddislari o'zlarining kitoblarini yozdilar, ulardan eng muhimi "To'rt kitob" hisoblanadi:
- Al-Kulainiyning " Al-Kafi " hadislar to`plami.
- Ibn Bobovay as-Saduqning " Man la yahduruhu-l-faqih " hadislar to`plami.
- Muhammad at-Tusiyning " Tahzib al-ahkam " hadislar to`plami.
- Muhammad at-Tusiyning " Al-Istibsor " hadislar to`plami.
Badiiy adabiyot[tahrir | manbasini tahrirlash]
Eng mashhur islomiy fantastika asari "Ming bir kecha ertaklari" bo'lib, u Fors malikasi Shahrazodaning ko'plab ertaklaridan iborat.
Shuningdek, afsonaviy Eronning qahramonlik tarixidan hikoya qiluvchi Eron xalq dostoni Firdusiyning “ Shohnoma ”si ham katta shuhrat qozongan.
Ibn Tufayl va Ibn an-Nafis falsafiy romanning asoschilaridir. Ibn Tufayl arab tilida birinchi badiiy roman " Hay ibn Yaqzon "ni yozgan (lotincha: Philosophus Autodidactus) Abu Homid al-Gazzoliyning " Faylasuflarning nomuvofiqligi" kitobiga javoban. Keyin Ibn an-Nafis Ibn Tufaylni rad etib, “ Ar-Risola al-Komiliya ” (lotincha: Theologus Autodidactus).
Islom adabiyotining tarkibiy qismlari asosan islomga asoslangan madanyatga ega xalqlarning adabiyotlaridir:
- Arab adabiyoti
- Eron adabiyoti:
- Fors adabiyoti
- Kurd adabiyoti
- Turkiy:
- Turk adabiyoti
- Ozarbayjon adabiyoti
- O'zbek adabiyoti
- Indoneziya adabiyoti :
- Yava adabiyoti
- Janubiy Osiyo:
- Bengal adabiyoti
- Pokiston adabiyoti
- Urdu adabiyoti
- Kashmir adabiyoti
- Sind adabiyoti
- Gujarati adabiyoti
- Somali adabiyoti
Ta'siri[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ibn Tufaylning "Philosophus Autodidactus" lotin tiliga tarjimasi 1671-yilda Покок, Эдуард tomonidan tayyorlangan edi (ing. Edvard Pokok ) keyin esa 1708-yilda Saymon Okli tomonidan ingliz tiliga tarjima qilingan. Keyinchalik bu tarjimalar ingliz tilidagi birinchi roman sifatida qabul qilingan Daniel Defoning "Robinzon Kruzosiga" ilhom berdi[2][3][4].
Italiya adabiyotining eng buyuk asari hisoblangan Dante Aligyerining “ Ilohiy komediya” si islom esxatologiyasiga oid asarlarning bevosita yoki bilvosita ta’siri ostida yozilgan[5].
Shekspirning " Tit Andronik ", " Venetsiyalik savdogar " va " Otello " kabi asarlarida mavr qahramonlari mavjud. Bu asarlar 17-asrda qirolicha Yelizaveta davrida Marokashdan kelgan bir necha Moorish delegatsiyasi tomonidan ilhomlantirilgan.
Ilovalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 Islamic art, literature and culture 2010.
- ↑ Nawal Muhammad Hassan (1980), Hayy bin Yaqzan and Robinson Crusoe: A study of an early Arabic impact on English literature, Al-Rashid House for Publication.
- ↑ Cyril Glasse (2001), New Encyclopedia of Islam, p. 202, Rowman Altamira, ISBN 0-7591-0190-6.
- ↑ Amber Haque (2004), «Psychology from Islamic Perspective: Contributions of Early Muslim Scholars and Challenges to Contemporary Muslim Psychologists», Journal of Religion & Health 43 (4): 357—377 [369].
- ↑ I. Heullant-Donat and M.-A. Polo de Beaulieu, "Histoire d’une traduction, " in Le Livre de l'échelle de Mahomet, Latin edition and French translation by Gisèle Besson and Michèle Brossard-Dandré, Collection Lettres Gothiques, Le Livre de Poche, 1991, p. 22 with note 37.
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Исламское искусство, литература и культура. Нью-Йорк: Britannica Educational Publishing, 2010. ISBN 978-1-61530-097-6.