Irlandiya — Fransiya munosabatlari
 | |
| Andoza:Bayroqikon/Irlandiya |  Fransiya |
Irlandiya — Fransiya munosabatlari Irlandiya va Fransiya oʻrtasidagi ikki tomonlama diplomatik munosabatlardir.
Mamlakatni taqqoslash
[tahrir | manbasini tahrirlash]| Fransiya | Irlandiya | |
|---|---|---|
| Bayroq | 
|
|
| Gerb | 
|
|
| Madhiyasi | La Marseillaise | Amhrán na bhFiann |
| Mustaqillik kuni | 14-iyul | 24-aprel |
| Aholi | 67,918,000 | 5,123,536 |
| Hudud | 640,679 km 2 (3 705 407 sq mi) | 70,273 km 2 (145 936 kv mil) |
| Aholi zichligi | 118/km 2 | 27,133/km 2 |
| Poytaxt | Parij | Dublin |
| Hukumat | Unitar yarim prezidentlik konstitutsiyaviy respublika | Unitar parlamentar respublika |
| Hozirgi rahbar (lar) | Prezident Emmanuel Macron Bosh vazir Élisabeth Borne | Prezident Michael D. Higgins Bosh vazir Micheál Martin |
| Rasmiy tillar | Fransuz | Irland |
| Valyuta | Yevro | Yevro |
| YaIM (nominal) | 2.936 trillion (jon boshiga 44,747 dollar) | 516 mlrd (jon boshiga 101,509 dollar) |
| Inson taraqqiyoti indeksi | 0.903 (baland) | 0.945 (juda yuqori) |
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
1578-yilda Parijdagi Irlandiya kolleji tashkil etilgan, u irlandiyalik talabalarni oʻqitish uchun katolik maktabi vazifasini bajargan[1]. Fransiya 1689-yilda qirol Jeyms II ni taxtga qaytarish uchun Ikki qirol urushi paytida Irlandiyani qoʻllab-quvvatladi. 1691-yilda Limerik shartnomasi tuzildi va keyingi yuz yil davomida fransuz armiyasi Irlandiya harbiylarini oʻz ichiga oldi. Fransiya armiyasining irland askarlari „Yovvoyi gʻozlar“ nomi bilan mashhur boʻlganlar[2]. Yangi Fransiyani mustamlaka qilishda fransuzlar bilan birga koʻplab irland askarlari qatnashgan[3].
1796-yilda fransuz inqilobidan ilhomlangan Irlandiyaliklar Birlashgan jamiyati Irlandiyada Britaniya hukmronligiga qarshi qoʻzgʻolon uyushtirdi, bu inqilobchi Volf Ton boshchiligidagi 1798-yilgi Irlandiya qoʻzgʻoloni deb nomlandi. Fransiya qoʻzgʻolonni qoʻllab-quvvatladi va 1796-yil dekabr oyida Bantri koʻrfaziga (Kork okrugi) 12 000 askardan iborat qoʻshin yubordi, ammo askarlar oʻrnashishga muvaffaq boʻlmadi, chunki ularni 40 000 ga yaqin ingliz askari kutib oldi. 1798-yil avgust oyida fransuz floti general Jan Jozef Amable Humbert boshchiligidagi Killala koʻrfaziga (Mayo okrugi) 1060 askarini tushirdi. Irland qoʻzgʻolonchilari fransuzlar bilan birga inglizlarga qarshi kurashdilar, ammo 1798-yil sentyabr oyida Ballinamak jangida magʻlub boʻldilar, shundan soʻng irland isyonchilari qatl etildi va omon qolgan fransuz askarlari Fransiyaga qaytarildi. Jangdan keyin Bliain na bhFrancach („Fransuzlar yili“) deb nomlandi. 1803-yilda Napoleon I 1809-yilgi Gollandiya ekspeditsiyasi va Pireney urushlari paytida Fransiya uchun jang qiluvchi Irlandiya legionini yaratishga buyruq berdi. Irlandiya legioni 1815-yilda tarqatib yuborildi. 1873-yilda Patris de MakMaxon Fransiyaning birinchi Irland prezidenti boʻlgan[4].
Britaniya imperiyasi qoʻshinlari tarkibida Irlandiya askarlari Birinchi jahon urushi (1914—1918) davrida Fransiya tomonida jang qilishgan, shu jumladan Somme jangida qatnashishgan. 1922-yilda Irlandiya Buyuk Britaniyadan mustaqillikka erishdi. 1929-yilda Irlandiya Parijda oʻz vakolatxonasini ochdi va oʻzining bu davlatga birinchi elchisini tayinladi[5]. 1930-yilda Fransiya Dublinda elchixonasini ochdi[6]. Ikkinchi Jahon urushi (1939—1945) davrida Irlandiya neytral davlat edi, ammo bu mamlakatning 50 ga yaqin fuqarosi Qarshilik Harakatiga qoʻshildi, ular orasida yozuvchi Samuel Bekket ham bor edi. Urushdan keyin Fransiya va Irlandiya diplomatik munosabatlarni elchixonalar orqali davom ettirdilar[7].
1969-yilda Fransiya prezidenti Sharl de Goll Irlandiyaga rasmiy tashrif bilan borib, u yerda Irlandiya prezidenti Eamon de Valera bilan uchrashdi[8]. Mamlakatlar oʻrtasida yaqin munosabatlar rivojlangan, ikkala davlat ham Yevropa Ittifoqining bir qismidir. Fransiya irlandlar uchun sayyohlik yoʻnalishi boʻyicha toʻrtinchi oʻrinda turadi[9]. 2010-yillarda Irlandiyada 9000 nafar fransuz fuqarosi yashagan boʻlsa, 15000 nafar Irlandiya fuqarosi Fransiyada istiqomat qilgan[10].
Savdo aloqalari
[tahrir | manbasini tahrirlash]2015-yilda mamlakatlar oʻrtasidagi tovar ayirboshlash hajmi 8,9 milliard yevroni tashkil etgan. Fransiyaning Irlandiyaga eksporti: kimyo va farmasevtika mahsulotlari. Irlandiyaning Fransiyaga eksporti asosan farmatsevtika mahsulotlari bilan ifodalanadi. 2015-yilda Irlandiya iqtisodiyotiga 17 milliard yevro fransuz sarmoyalari kiritildi. Irlandiyada 350 ga yaqin fransuz kompaniyasi vakillari bor. Fransiya iqtisodiyotiga kiritilgan Irlandiya sarmoyasi 5 milliard yevroni tashkil etadi. Fransiyada 200 ga yaqin irland kompaniyalari faoliyat yuritadi, bu esa Fransiyani Irlandiyaga sarmoya kiritish boʻyicha toʻqqizinchi yirik davlatga aylantiradi[11].
Xalqaro tashkilotlarda hamkorlik
[tahrir | manbasini tahrirlash]Irlandiya — Fransiya bir qator xalqaro tashkilotlarga aʼzodir, jumladan:
|
.svg)
Yuqori darajadagi tashriflar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Prezidentlarning Fransiyadan Irlandiyaga tashrifi
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Prezident Charles de Gaulle (1969)
- Prezident François Mitterrand (1984, 1988)
- Prezident Jacques Chirac (2000)
- Prezident Nicolas Sarkozy (2008)
- Prezident François Hollande (2016)
- Prezident Emmanuel Macron (2021)[12]
Irlandiyadan Fransiyaga Prezident va Bosh vazir tashriflari
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Prezident Patrick Hillery (1985, 1986, 1988)
- Prezident Mary Robinson (1996)
- Prezident Mary McAleese (2005)
- Prezident Michael D. Higgins (2014, 2015)
- Bosh vazir Enda Kenny (2015)
- Bosh vazir Leo Varadkar (2017)
Doimiy diplomatik vakolatxonalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Fransiyaning Dublinda elchixonasi bor[13]. Irlandiyaning Parijda elchixonasi va Lionda bosh konsulligi bor[14].
-
Fransiyaning Dublindagi elchixonasi -
Irlandiyaning Parijdagi elchixonasi
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Irish Cultural Center in Paris“. 28-may 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3-avgust 2018-yil.
- ↑ „The Wild Geese History“. 31-iyul 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3-avgust 2018-yil.
- ↑ „The Irish in Quebec: fast facts“. 5-sentabr 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3-avgust 2018-yil.
- ↑ „Mayo’s bloody revolt in The Year of the French“. 11-noyabr 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3-avgust 2018-yil.
- ↑ „Ireland’s share in the fall of France“. 2017-yil 15-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-avgust 2019-yil.
- ↑ „Histoire de la Légation Française (in French)“. 9-fevral 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3-avgust 2018-yil.
- ↑ „Paris honours Irish who fought, spied and died for France“. 9-fevral 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3-avgust 2018-yil.
- ↑ „Eamon de Valera: A Will to Power review - Long Fellow’s long shadow“. 17-mart 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3-avgust 2018-yil.
- ↑ „Eamon de Valera: A Will to Power review — Long Fellow’s long shadow“. 17-mart 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3-avgust 2018-yil.
- ↑ „France Diplomatie: Présence française (in French)“. 24-dekabr 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3-avgust 2018-yil.
- ↑ France Diplomatie: Irlande (in French)
- ↑ étrangères, Ministère de l'Europe et des Affaires „Présentation“. France Diplomatie : : Ministère de l'Europe et des Affaires étrangères. Qaraldi: 28-iyun 2020-yil.
- ↑ „Ambassade de France en Irlande - French Embassy in Ireland“. ie.ambafrance.org. Qaraldi: 8-fevral 2019-yil.
- ↑ „France - Department of Foreign Affairs and Trade“. www.dfa.ie. Qaraldi: 8-fevral 2019-yil.