Handan Sultan
| Handan Sulton | |
|---|---|
| Helen (Yelena) | |
 | |
| Tavalludi |
1570-yil |
| Vafoti |
12-noyabr 1605-yil (35 yoshda) Istanbul, Usmonli imperiyasi |
| Fuqaroligi | Usmonli imperiyasi |
| Turmush oʻrtogʻi | Mehmed III |
| Bolalari |
|
Handan Sulton (taxminan 1570-yil — 1605-yil 12-noyabr) — Usmonli sultoni Mehmed III ning kanizasi, Sulton Ahmed I ning onasi, amaldagi sulton.
Biografiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Kelib chiqishi va haramdagi hayoti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Handan Sulton qayerdan ekanligi aniq emas, ammo tarixchilar uning kelib chiqishi yunon yoki bosniyalik boʻlgan, Helen (Elena) ismini olgan va taxminan 1574-yilda tugʻilgan deb taxmin qilishadi. Handanni boʻlajak Sulton Mehmed III ga uning xolasi Gevherxon 1582-yilda yoki 1583-yilning ikkinchi yarmida sovgʻa qilgan. 1589-yilda Handan taxt vorisi onasi Safiye Sultonning yordami bilan Mehmedning sevimlilaridan biriga aylandi. Shu tariqa Safiye oʻgʻlining yana bir sevimlisi Halime Sultonni taʼsirdan mahrum qilmoqchi boʻladi. 1590-yilning 18-aprelida Manisada Handan oʻgʻil tugʻadi. Bir qator tarixchilar Handanni shahzoda Selimning onasi deb ham ataydilar, ammo bu ehtimoldan yiroq, chunki Selim 1585-yilda tugʻilgan — Handan sultonning kanizagi boʻlishidan bir necha yil oldin. Lesli Pirs taʼkidlaganidek, Mehmed III ning xotinlari yoki kanizaklarining hech biri haseki unvoniga ega emas edi[1]. Sulton Murod III 1595-yilda vafot etdi va Mehmed sulton boʻladi. Handan, yangi Sultonning boshqa xonadon aʼzolari qatorida, Istanbuldagi Sulton saroyida turadi. 1597-yilda taxt vorisi unvoniga ega boʻlgan Mehmed III ning toʻngʻich oʻgʻli Shehzoda Selim qizil olovdan vafot etdi. Halime Sultonning toʻngʻich oʻgʻli Shehzoda Mahmud yangi merosxoʻr deb eʼlon qilindi. Handan anglab yetdiki, Halimening oʻgʻli sulton boʻlishi bilanoq uning oʻgʻli qoida boʻyicha qatl qilinadi. Fotih qonuni va shuning uchun Handan Safiye Sulton bilan ittifoq tuzadi. Tarixchi Gunhan Borekchi Handanning merosxoʻrning oʻlimiga aloqadorligini taxmin qiladi. 1603-yilning oʻrtalarida Safiye Sultonning josuslari Halimega yuborgan diniy koʻruvchining maktubini tutib olishdi, u Mehmed III olti oy ichida vafot etib, uning oʻrniga uning toʻngʻich oʻgʻli oʻtishi haqida bashorat qilgan. Bundan tashqari, ingliz elchisining eslatmalariga koʻra, Mahmud buvisining otasiga taʼsirini va onasini yoqtirmasligini ochiqchasiga maʼqullamagan. Borekchi taʼkidlaganidek, Shehzodaning qatl etilishiga sabab boʻlgan xat Safiye va/yoki Handan tomonidan soxtalashtirilgan boʻlishi mumkin. Qanday boʻlmasin, Sulton katta oʻgʻlini qatl qiladi va Handanning oʻgʻli merosxoʻr deb eʼlon qilindi[2].
Valide Sulton
[tahrir | manbasini tahrirlash]Sulton Mehmed III 1603-yil 21-dekabrda toʻngʻich oʻgʻli qatl etilganidan olti oy oʻtib vafot etdi. Handanning oʻn uch yoshli oʻgʻli Ahmad I Usmonli taxtiga oʻtirdi va uning oʻzi haqiqiy sulton unvonini oldi. Oʻsha paytdan to vafotigacha Handan imperiyaning Sultondan keyingi ikkinchi yuzi edi. Lesli Pirs taʼkidlaganidek, yosh boʻlishiga qaramay, Ahmed onasiga unchalik boʻysunmasdi, koʻpincha uning maslahatlarini eʼtiborsiz qoldiradi va uning hokimiyatini cheklashni xohlardi, chunki u Safiye Sulton siyosatiga zararli taʼsir koʻrsatgan. taxtga oʻtirgandan soʻng, Ahmed Safiye sultonni Eski Saroyga joʻnatdi. Safiye bilan birga Handanning buyrugʻi bilan koʻplab xizmatkor va kanizaklarni Eski Saroyga joʻnatishdi, ularni yangi valide qaynonasi bilan aloqadorlikda gumon qildi. Oʻgʻlining buyrugʻi bilan Handan kuniga 1000 akce maosh olar ekan, Safiye Sulton esa uch barobar koʻp maosh olar edi. Shunga qaramay, Gunhan Borekchi taʼkidlaganidek, Handan chetda qolishni yoqtirmasdi: Shayx-ul-islom Mustafa efendi bilan birga u oʻgʻlining asosiy ustozi, qoʻriqchisi va maslahatchisiga aylandi. Handan va Mustafa efendi vazirlarni tayinlagan, nazorat qilgan va lavozimidan chetlatganlar, vazir va shayx ul-islom tarafdorlari davlatda eng yuqori lavozimlarni boshqalarga qaraganda koʻproq egallaganlar[3]. Vakolatli va uning qirol oʻgʻli oʻrtasidagi asosiy qarama-qarshiliklardan biri Ahmed taxtga oʻtirgandan soʻng darhol sodir boʻldi va Halime Sultonning ikkinchi oʻgʻli Shehzoda Mustafa lavozimiga taalluqli edi. Shehzoda Mahmudning oʻlimi yosh sultonda kuchli taassurot qoldirdi va qisman Ahmed oʻz ukasini qatl etishdan bosh tortdi. Mustafani qatl etishdan bosh tortishning yana bir sababi Sultonning oʻgʻillarining yoʻqligi boʻlib, agar Ahmed vafot etsa, sulolani buzish bilan tahdid qilgan. Handan oʻgʻli taxtga oʻtirganidan koʻp oʻtmay, agar sulton oʻgʻilli boʻlsa, ukasi haqidagi fikrini oʻzgartiradi, degan umidda Ahmedga goʻzal kanizaklar ola boshlaydi. Biroq, umidlar amalga oshmadi: 1604-yil noyabrda Ahmedning Usmon ismli oʻgʻli, 1605-yil martida oʻgʻli Mehmed va Mustafa tirik edi. Tarixchilarning taʼkidlashicha, Ahmed I ning ukasi ruhiy kasallik tufayli uning hukmronligiga tahdid sola olmagan. Handan Mustafani qatl qilishni talab qiladi, lekin Ahmed uni boshqa joyga koʻchirtiradi, chunki Sultonning oʻgʻillari juda kichik edi. Umumiy kelishuvga koʻra, Mustafa saroydan uzoq joyga koʻchirildi. Kafelar — Sulton saroyi hududidagi kichik pavilyon (kyoshk) boʻlib, unda Shehzoda doimiy qoʻriqchi nazorati ostida tashqi dunyodan ajratilgan[4]. Handan 1605-yilning 12-noyabrida (1014-yilning 1-rajab) Istanbuldagi Sulton saroyida, yoshi oʻttizdan oshganida kutilmaganda vafot etadi. Oʻlim sabablari nomaʼlum: baʼzi taxminlar, Handanning oshqozon kasalligidan vafot etgani, Mustafa I Halimening onasi, qaynonasi Safiye yoki kelini Koʻsem tomonidan zaharlangani yoki u oʻz joniga qasd qilgani haqidagi variantlar mavjud. Ahmed onasi uchun ajoyib dafn marosimini uyushtirdi va Valide ruhi orom olishi uchun musibatga uchraganlarga katta miqdorda oziq-ovqat va sadaqa tarqattiradi. Handan Aya-Sofya masjidida erining turbasiga dafn qilindi. Ahmedning qaygʻusi shu qadar kuchli ediki, Handanning dafn marosimidan yetti kun oʻtib, ob-havo yomon boʻlishiga qaramay, poytaxtni tark etib, Bursaga yoʻl oladi. Handan siyosiy faoliyatdan tashqari, sultonlarning boshqa onalari singari xayriya ishlari bilan ham shugʻullangan. Handan tomonidan tashkil etilgan kamida ikkita fond maʼlum: Menemen va Kilisda. Valide oʻz daromadining katta qismini ushbu fondlarga xayriya qildi va uning oʻlimidan keyin ular Handanning koʻp mol-mulkini xayriya qildilarref[3].
Bolalari
[tahrir | manbasini tahrirlash]1596-yilga kelib bir yozuvchi Sultonning Handan ismli hotinini 5 nafar farzandi 3 oʻgʻil va 2 qiz bolaning aytadi.Bular albatta Selim Sulaymon Ahmet Oysha va Fotima.Keyin u yana 2 nafar farzandni dunyoga keltiradi.Uning jami 7 ta farzandi boʼlgan.4 oʻgʻil va 3 qiz.
- Fatma Sulton (1584-1626)
- Shahzoda Selim (1585-1597)
- Shahzoda Sulaymon (1586-?)
- Oysha Sulton (1587-1620)
- Ahmet l (1590-1617)
- Esra Sulton (1596-1614)
- Shahzoda Usmon (1597-1601)
Va ehtimol uni Humoshoh yoki Ummugulsum ismli yana bir qizi boʻlgan.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Börekçi, Günhan. Factions and favorites at the courts of sultan Ahmed I (r. 1603—17) and his immidiate predessors(ingl.) : Dissertation for the Degree Doctor of Philosophy. — The Ohio State University, 2010. — P. 92. Архивировано 15 mart 2018 года.
- ↑ Börekçi, Günhan. İnkırâzın Eşiğinde Bir Hanedan: III. Mehmed, I. Ahmed, I. Mustafa ve 17. Yüzyıl Osmanlı Siyasî Krizi(turk.) : докторская диссертация. — Ohio State Üniversitesi, 2009. — S. 80.
- ↑ 3,0 3,1 Öztuna, Yılmaz. Devletler ve hânedanlar. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2005 — 176-bet. ISBN 9751704693, 9789751704696.
- ↑ Börekçi, Günhan. İnkırâzın Eşiğinde Bir Hanedan: III. Mehmed, I. Ahmed, I. Mustafa ve 17. Yüzyıl Osmanlı Siyasî Krizi(turk.) : докторская диссертация. — Ohio State Üniversitesi, 2009. — S. 85.