Gruziyada qishloq xoʻjaligi
,_World_Bank_database.png)
.png){kind=spacer}
Gruziyaning iqlimi va tuproqlari qishloq xoʻjaligini uning eng samarali iqtisodiy tarmoqlaridan biriga aylantirgan; 1990-yilda Gruziyaning 18 foiz ekin maydonlari respublika NMPning 32 foizini taʼminlagan[1]. Sovet davrida gʻarbdagi botqoqli hududlar quritildi, sharqdagi qurgʻoqchil hududlarga murakkab sugʻorish tizimi yordamida suv olib kelindi, bu Gruziya qishloq xoʻjaligiga 1918—1980-yillarda ishlab chiqarishni oʻn barobar kengaytirish imkonini berdi. Sovet Ittifoqi davrida qishloq xoʻjaligi yerlarining notoʻgʻri taqsimlanishi, masalan, asosiy gʻalla maydonlarining choy yetishtirishga ajratilishi va haddan tashqari ixtisoslashuv tufayli ishlab chiqarishha toʻsqinlik qilindi. Gruziyaning choy va uzum kabi koʻp mehnat talab qiladigan ekinlarga eʼtibor qaratilishi qishloq ishchi kuchini qoniqarsiz hosildorlik darajasida ushlab turdi. 1990-yilda Gruziya ishchi kuchining qariyb 25 foizi qishloq xoʻjaligida band edi; bu ko‘rsatkich 1970-yilda 37 foizga yetdi.
2011-yil holatiga koʻra 281 ming ga yerga ekin ekilgan boʻlib, bu ekin maydonlarining 35,0% ni tashkil etadi; 1 823 000 bosh chorva mollari hujjatlashtirilgan. Agrobiznes esa milliy yalpi ichki mahsulotning 9,3% ni tashkil etdi. 2012-yilning dastlabki maʼlumotlariga koʻra, qishloq xoʻjaligi biznesining hissasi YaIMning 8,4 foizini tashkil etadi[2][3][4].
Ishlab chiqarish[tahrir | manbasini tahrirlash]
2018-yilda Gruziya ishlab chiqargan mahsulotlar:
- 259 ming tonna uzum;
- 237 ming tonna kartoshka;
- 194 ming tonna makkajoʻxori;
- 107 ming tonna bugʻdoy;
- 82 ming tonna olma;
- 62 ming tonna mandarin;
- 57 ming tonna arpa;
- 57 ming tonna tarvuz;
- 51 ming tonna pomidor;
- 33 ming tonna bodring;
- 27 ming tonna shaftoli;
Ekinlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Gruziya asosan don yetishtiradi: 1993-yilda bogʻlar, uzumzorlar va choy plantatsiyalaridan tashqari ekin maydonlarining qariyb 85 foizi donga ajratilgan. Bu toifada makkajoʻxori 40 foiz yerda, kuzgi bugʻdoy esa 37 foizda oʻsgan. Ikkinchi muhim qishloq xoʻjaligi mahsuloti uzum boʻlib, mashhur gruzin vinolarini tayyorlash uchun ishlatiladi. Gruziya dunyodagi eng qadimgi va eng yaxshi vinochilik anʼanalaridan biriga ega; Arxeologik topilmalar Gruziyada miloddan avvalgi 300-yillarda sharob ishlab chiqarilganligini koʻrsatadi 1990-yilda qirqga yaqin yirik vino zavodlari ishlagan va 500 ga yaqin mahalliy vinolar tayyorlanadi. Vino sanoatining markazi Sharqiy Gruziyadagi Kaxetiya hisoblanadi. Gruziya mineral suvlarining yuqori sifati bilan ham mashhur.
Boshqa muhim ekinlar choy va sitrus mevalari boʻlib, ular Gruziya qishloq xoʻjaligi mahsulotlarining mos ravishda 18,3, 7,7 va 8,4 foizini tashkil qiladi. Choy va sitrus mevalarini yetishtirish gʻarbiy hududlar bilan chegaralangan. Choy yirik oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash sanoatini 36 foizini tashkil qiladi, lekin 1970- va 1980-yillarda sovet boshqaruvi ostida gruzin choyi sifati sezilarli darajada pasayib ketgan. Chorvachilik, asosan, qoramol, choʻchqa va qoʻy boqish Gruziya qishloq xoʻjaligi mahsulotlarining qariyb 25 foizini tashkil qiladi, ammo yuqori zichlik va past mexanizatsiya samaradorlikka toʻsqinlik qilib kelgan.
1992-yilgacha boshqa Sovet respublikalari Gruziyadan qayta ishlangan choyning 95 foizini, sharobning 62 foizini va konserva mahsulotlarining 70 foizini sotib olgan. Oʻz navbatida, Gruziya gʻallasining 75 foizi Rossiyaga qaram edi. Gruziya goʻshtining uchdan bir qismi va sut mahsulotlarining 60 foizi respublika tashqarisini taʼminlangan. Bu munosabatlarni muvozanatlashtirmaslik Gruziyaning 1990-yillar boshida Sovet Ittifoqi parchalanishi davridagi oziq-ovqat inqiroziga sabab boʻldi.
Yer taqsimoti[tahrir | manbasini tahrirlash]
Sovet davrida qishloq xoʻjaligi barcha qishloq xoʻjaligi yerlariga mutlaq davlat egaligi va ishlab chiqarishning oʻrtacha 428 gektarni tashkil etadigan yirik kolxozlarda toʻplanishi bilan tavsiflanadi. 1991-yil oxirida Sovet Ittifoqi parchalanganidan keyin Gruziya mustaqillikka erishgach, butun mamlakat shiddatli fuqarolar urushiga duch kelgan edi. Gruziya qishloq xoʻjaligi tanazzulga yuz tutdi va yirik kolxozlarga tegishli yerlar ocharchilikdan qutulish uchun tezda qishloq xoʻjaliklariga taqsimlandi. Bu umidsiz maqsadga 1993—95-yillarda Gruziya qishloq xoʻjaligi tezda tiklanishi natijasida erishildi. So‘nggi yillarda qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining tiklanishi 1993-yildagi eng past darajadan 25-30% ga ko‘tarildi, biroq dastlabki inqiroz shu qadar keskin bo‘ldiki, 2006-yilda qishloq xo‘jaligi mahsuloti 1990-yildagidan 40% pastladi.
Sovet hokimiyati davrida ham Gruziya kuchli xususiy qishloq xoʻjaligi sektoriga ega boʻlib, qishloq aholisi va shahar aholisiga mulk tarzida ajratilgan kichik maydonlarda ekinlar va chorvachilik uchun foydalangan. 1990-yilda, koʻra, xususiy sektor qishloq xoʻjaligi yalpi mahsulotining 46% ni tashkil qilgan va xususiy fermer xoʻjaliklarining hosildorligi sovxozlarga qaraganda oʻrtacha ikki baravar koʻp edi.
Korxonalarni xususiylashtirishda boʻlgani kabi, Prezident Gamsaxurdiya tizimli yer islohotini keyinga qoldirdi, chunki u qayta taqsimlash jarayonida mahalliy mafiyalar hukmronlik qilishidan qoʻrqdi. 1992-yil boshida Gamsaxurdiya hukumatdan ayrildi va bir necha hafta ichida yangi hukumat yer islohoti toʻgʻrisida qaror chiqardi va bu yerda dehqonchilik qilish sharti bilan jismoniy shaxslarga bir yarim gektar yer ajratdi. Har bir qishloqda yer uchastkalarini inventarizatsiya qilish va xususiylashtiriladigan yerlarni aniqlash bo‘yicha komissiyalar tashkil etildi. Yangi „egalar“ o‘z yerlari bilan nima ekish ekmasliklariga cheklovlar qo‘yildi. Bo‘lajak fermerlar urug‘, o‘g‘it va texnika olishda jiddiy muammolarga duch keldi. 1993-yil oxiriga kelib ekin maydonlarining yarmidan koʻpi shaxsiy qoʻllarda to‘plandi. Oʻsha yili og‘ir oziq-ovqat tanqisligini bartaraf etish uchun shahar aholisiga kichik uchastkalar bepul berildi.
Gruziyadagi yakka tartibdagi fermer xoʻjaliklarining hajmi boʻyicha taqsimot (2000-yillarning boshi)
| Fermer xoʻjaligi hajmi | Yakka tartibdagi fermer xoʻjaliklarining foizi |
|---|---|
| 0,5 ga gacha | 22.1 |
| 0,5-1 ga | 29.7 |
| 1-2 ga | 43.6 |
| 2 ga dan ortiq | 4.6 |
| Oʻrtacha oʻlcham | 0,96 ga |
Xorijiy fermerlarni yollash[tahrir | manbasini tahrirlash]
Gruziyaning sobiq prezidenti Mixail Saakashvilining Gollandiyalik rafiqasi Sandra Rulofs janubiy afrikalik fermerlarni Gruziyaga koʻchib ketishga undaydigan dasturni ilgari surdi[5]. Mamlakat afrikanerlik fermerlarni mamlakatning nobud boʻlgan qishloq xoʻjaligini qayta tiklashga yordam berish uchun faol ravishda jalb qilmoqda. Sovet Ittifoqi parchalanganidan keyin 20 yil ichida Gruziya qishloq xoʻjaligi yerlarining yarmi ishlab chiqarishdan chiqib ketdi.
Yaqinda hind fermerlari (asosan Panjobdan) ham Gruziya qishloq xoʻjaligiga qiziqish bildirishdi va sarmoya kiritdilar. Panjoblik fermerlar oʻzlarining mehnatsevarligi bilan tanilgan va Panjob Hindistonning oziq-ovqat savati deb ataladi. Bu fermerlar Gruziya qishloq xoʻjaligi va iqtisodiyotida qanday farq borligini koʻrish kerak. Biroq, ularning aksariyati oʻz hosilini sotishda koʻplab muammolarga duch kelgani va yashash uchun ruxsat olish uchun murojaatlar rad etilganligi sababli Hindistonga qaytib ketishgan[6][7][8].
Yer qonunlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
2017- va 2018-yillarda Gruziya konstitutsiyasida qishloq xo‘jaligi yerlarini xorijliklarga sotish taqiqlangan edi. Yangi konstitutsiyada aytilishicha, qishloq xoʻjaligi yerlari „alohida ahamiyatga ega boʻlgan resurs“ boʻlib, unga faqat „davlat, oʻzini oʻzi boshqarish organi, Gruziya fuqarosi yoki Gruziya fuqarolari ittifoqi“ egalik qilishi mumkin[9]. Qishloq xoʻjaligi yerlari chet el fuqarosi mulkida boʻlishi mumkin boʻlgan istisno holatlar mavjud, masalan, chet el fuqarosi yerni meros qilib olganida yoki yer egasi Gruziyada roʻyxatdan oʻtgan xususiy huquq boʻlsa, uning asosiy sherigi chet ellik boʻlgan bo‘lsa vaziyat bundan mustasno[10].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Curtis, Glenn E.. Armenia, Azerbaijan, and Georgia : country studies, 1st, Washington, D.C.: Federal Research Division, 1995 — 198–199 bet. ISBN 0-8444-0848-4. OCLC 31709972.
- ↑ Circle. „საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური“ (ka). www.geostat.ge. Qaraldi: 2020-yil 29-oktyabr.
- ↑ FAO. „Assessment of the Agriculture and Rural Development Sectors in the Eastern Partnership countries - Georgia“ (2012-yil dekabr). 2013-yil 6-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 15-mart.
- ↑ FAO. „შეფასება სოფლის მეურნეობის სექტორში აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნების - საქართველოს ახალი ამბები“ (ka) (2012-yil dekabr). 2016-yil 10-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 15-mart.
- ↑ Brooke. „Afrikaner Farmers Migrating to Georgia“ (en). Voice of America (2011-yil 14-sentyabr). Qaraldi: 2020-yil 29-oktyabr.
- ↑ „Fertile land attracts many to Georgia - Times Of India“ (2013-yil 2-noyabr). 2013-yil 2-noyabrda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ Parameswaran. „Georgia farms face Indian 'invasion'“ (en). www.aljazeera.com. Qaraldi: 2020-yil 29-oktyabr.
- ↑ „Progress through Immigration : By Florian Biermann and Irakli Galdava : Georgia Today on the Web“. 2013-yil 25-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 3-avgust.
- ↑ „Georgia temporarily lifts ban on sale of agricultural land to foreign citizens“ (en-US). OC Media (2018-yil 7-dekabr). Qaraldi: 2020-yil 29-oktyabr.
- ↑ „Top 20 FAQs: Purchasing Real Estate In Georgia - ExpatHub.GE“ (2021-yil 28-may).
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Sharqiy hamkorlik mamlakatlarida qishloq xo‘jaligi va qishloq taraqqiyoti sektorlarini baholash. Gruziya (Budapesht . FAO, 2012)
- Gruziya — Qishloq xoʻjaligini roʻyxatga olish 2003/2004 — Asosiy natijalar (FAO, 2005)
- Gruziyadagi kichik fermer va oilaviy fermer xoʻjaliklari (Budapesht . FAO, 2020,ISBN 978-92-5-132972-6)