Garo (хalq)

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Garo (aka a'chick mande-"tog' odami")[1]-sharqiy Hindiston va Bangladesh shimolidagi xalq.Bara-Bodo guruhining eng keng tarqalgan a'zolari.[2] Umumiy aholi soni 1,2 millionga yaqin, jumladan Hindistonda 1 milliondan ortiq va Bangladeshda 127 000 ga yaqin.[3]

Til[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ular Xitoy-Tibet tillari oilasining Tibet-Birma guruhining bodo-garo tillarining kichik guruhi bo'lgan Garo tilida gaplashadilar.Garo so'zlarining qisqacha ro'yxati 1800-yilda Britaniya rasmiylari tomonidan tuzilgan va Garo 19-asr oxirida lotincha imlo tizimini qabul qilgan.U shimoli-sharqiy Garo dialekti asosida amerikalik baptist missionerlar tomonidan ishlab chiqilgan.

Din[tahrir | manbasini tahrirlash]

Garoda qishloqqa kirish eshigini qo'riqlaydigan muqaddas toshlarga sig'inish muhim rol o'ynaydi.[4]Garoslarning 80% dan ortigʻi nasroniylar (asosan baptistlar),10% dan ortigʻi hindular,buddistlar va musulmonlarning kichik guruhlari.

Tarqatish maydoni[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hindistonda ular asosan Assam shtatida (Kamrup,Goalpara,Karbi-Anglong tumanlari) va Meghalaya shtatida (Garo tog'lari mintaqasi) yashaydilar.Bangladeshda ular Dakkaning shimoliy qismida yashaydilar.

Garolik ayol kishi

Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]

Og'zaki urf-odatlarga ko'ra,Garos birinchi marta eramizdan avvalgi 400-yilda Tibetdan Garo tepaliklariga ko'chib o'tgan.U Brahmaputra daryosidan o'tib,daryo vodiysiga joylashdi.Garo haqidagi eng qadimgi yozuvlar 1800-yillarga to'g'ri keladi va irqchilik elementlarini o'z ichiga oladi. Ular "... Ular odam oʻtib boʻlmaydigan togʻlarda yashab, qonxoʻr vahshiylar hisoblanar, iqlimi shu qadar qattiqki, oq tanlilar yashay olmas edi.

1872-yil dekabrda inglizlar hududni nazorat qilish uchun Garo tepaliklariga batalonlarni yubordilar.Hujum uch tomondan-janubdan,sharqdan va g'arbdan amalga oshirilgan.Rongrengrda Garo jangchilari ularga nayzalar,qilichlar va qalqonlar bilan to'qnash kelishdi, ammo ularda ingliz qo'shini kabi miltiq va minomyotlar yo'q edi. Keyinchalik Garo vatanparvari va davlat arbobi Sonaram R. Sangma inglizlarga qarshi kurashdi va atrofdagi Garo aholi punktlarini birlashtirishga harakat qildi.

Kasb-hunar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Asosiy an'anaviy mashg'ulot-qo'lda dehqonchilik; Tozalangan dala odatda ikki yil davom etadi:birinchi-aralash ekinlar (tariq,sholi,paxta,chili va boshqalar), ikkinchisi - guruch. Dalalarda sugʻoriladigan shudgorchilik (asosan sholi, shuningdek, xantal, jut) rivojlanmoqda. Bundan tashqari, ovchilik, baliqchilik va terimchilik rivojlangan. Qoramol (ishchi), echkilar, cho'chqalar, parrandalar yetishtiriladi. An'anaviy hunarmandchilik - to'qimachilik, keramika.[5]

Hayot tarzi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Garoning an'anaviy uyi

Garo jamiyatida ayollar birinchi oʻrinda turadi,lekin Garoning ijtimoiy tizimini toʻliq matriarxal deb boʻlmaydi–erkaklar davlat institutlarini boshqaradi,ular esa yirik mulklarni boshqaradi. Biroq, Garo oilasining boshlig'i ayol hisoblanadi, bu "rasmiy" qizlarning eng kichigi tomonidan meros bo'lib o'tadi.[6]

An'anaviy aholi punktlari tekislik va past yon bag'irlarda joylashgan bo'lib,ularning soni 10 dan 60 tagacha.Yig'ilishlar va marosimlar uchun uzunligi 80 m gacha bo'lgan bambuk devorlari bo'lgan katta uylar (atelier);O'rtada rahbar-nokma va bakalavrlar uyi (nokpante) joylashgan.Qishloqda krematsiya va kul qabrlari,qurbongohlar va shaxsiy guruch do'konlari mavjud.

Anʼanaviy kiyimlar:yubka (asosan koʻk),erkaklar uchun toʻn va salla,ayollar uchun esa tizzagacha va tizzagacha boʻlgan mato. Bugungi kunda Bengal uslubidagi dhoti, shim va ko'ylaklar keng tarqalgan. An'anaviy bezak - og'ir mis sirg'alar.

Garo musiqasi va raqslari asosan diniy funktsiyalarga ega va an'anaviy qishloq xo'jaligi va oilaviy bayramlarda ijro etiladi.Cholgʻu asboblari Shimoliy-Sharqiy Hindistonga xos,jumladan torli cholgʻu asboblari (dotrong,sarenda),puflama cholgʻu asboblari (adil,sanai, bangsi), idiofonlar va membrana fonograflari. Qoʻshiqlar (qadimgi shevalarda), ogʻzaki hikoyalar bor.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2345186 (Wayback Machine saytida 2022-06-15 sanasida arxivlangan)
  2. Значение слова гаро https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B3%D0%B0%D1%80%D0%BE
  3. Словари и энциклопеди на Академике https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1774127
  4. ГАРО https://slovaronline.com/browse/be7c9487-50fb-3fa8-92d3-f883d27554de/%D0%B3%D0%B0%D1%80%D0%BE
  5. Әлем халықтарының энциклопедиясы. Гаро http://www.etnolog.ru/people.php?id=GARO
  6. 6 народов планеты, у которых до сих пор царит матриархат https://tursputnik.com/2021/05/6-narodov-planety-u-kotoryh-do-sih-por-carit-matriarhat.html