Kontent qismiga oʻtish

Foydalanuvchi:NrWikie/Yadro urushi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Biz dunyo avvalgidek bo'lmasligini bilardik. Ba'zi odamlar kuldi, ba'zilari yig'ladi, va ko'p odamlar shunchaki jim qoldi. Men ushbu misralarni eslayman Hindu hind qo'lyozmasi Bhagvad Gita. Vishnu da ishchilar shag'zodani o'z vazifasini bajarishga chorlaydi va uni bunga undash uchun shunday deydi, "Hozir, Siz o'lim, dunyoni vayron qiluvchi bo'lasiz, ." Mening tahminimcha biz barchamiz buni shu usulda yoki boshqa usulda anglab yetamiz.

— J. Robert Oppenheimer, The Decision To Drop The Bomb[1]
1945-yil 6-avgust kuni Little Boy yadroviy bombasining portlashidan keyin Hiroshimada paydo bo'lgan qo'ziqorin bulutlari.(portlashdan keyin paydo bo'ladigan bulut) Hiroshima va Nagasakida portlatilgan atom bombalar tarixdagi birinchi va yagona yadro qurollardan foydalanilgan urush.

Atom urushi deb ham tanilgan yadro urushi - yadro qurolini ishga tushiruvchi harbiy kelishmovchilik yoki siyosiy strategiya. Nuklear qurollar ommaviy qirg'in qurolidir; an'anaviy urushlardan farqli o'laroq, yadro urushida yadro qurollari ancha qisqa vaqt ichida qirg'inni keltirib chiqaradi va uzoq muddatli radiologik natijalarga olib keladi. Yadroviy almashinuvning uzoq muddatli ta'sirida avval zararli moddalar atmosfrega chiqadi va uning keyingi bir-necha kuchli darajalarida hatto "yadroviy qish" [2][3][4][5][6][7] yadroviy ocharchilik va jamiyatning qulashiga kuzatilishi mumkin .[8][9][10] Sovuq Urush davridagi zaxiralar bilan global termonuklear urush yoki hatto hozirgi kichik zaxiralarga ega bo'lgan global termonukliya urushi ham insoniyatning yo'q bo'lishi kabi holatlarga olib kelishi mumkin. [11]

Hozircha, 1945-yilda AQShning Hiroshima va Nagasakiga atom bombalari bilan hujum qilishi yagona yadroviy harbiy konflikt sanaladi. 1945-yil 6-avgust kuni Yaponiya shahridagi Hiroshima shahri ustida uran qurollari (kod nomi "Kichik yigit") portladi. Uch kun o'tgach, 9-avgust kuni Yaponiya shahridagi Nagasaki shahri ustida pluton implossiya turidagi qurilma ("Semiz Yigit" kod nomi bilan nomlangan) bomba portladi. Ushbu ikki bombardimon natijasida taxminan 200 ming odam o'lgan va bu urushda Yaponiyaning taslim bo'lishiga olib kelgan.

Ikkinchi jahon urushidan so'ng, Sovet Ittifoqi (1949), Buyuk Britaniya (1952), Fransiya (1960), Xitoy Xalq Respublikasi (1964) tomonidan yadroviy qurollar ishlab chiqilgan. Bularning barchasi sovuq urush deb nomlangan nizo va ekstremal holatga hissa qo'shgan. 1974-yilda Hindiston va 1998-yilda Pokiston - bir-biriga ochiq-oydin dushmanlik ko'rsatgan ikki davlat - yadro qurollarini ishlab chiqarishni boshladi. Isroil (1960-yil) va Shimoliy Koreya (2006-yil) ham yadro qurollari to'plamini ishlab chiqargan deb o'ylangan, ammo ularning soni haligacha noma'lum. Isroil hukumati hech qachon yadro qurollariga ega ekanligini tan olmagan ammo rad etgan ham emas, garchi yadro qurolini yaratish uchun zarur bo'lgan reaktor va qayta ishlash zavodlarini qurganligi ma'lum bo'lsa ham.[12] Janubiy Afrika 1980-yillarda bir nechta mukammal yadro qurollarini ishlab chiqargan, ammo keyinchalik o'zlarining mahalliy qurol zaxiralarini o'z ixtiyori bilan yo'q qilgan va keyingi ishlab chiqarishni to'xtatgan birinchi mamlakat hisoblanadi.[13][14] Yadroviy qurollar shu paytgacha sinov va namoyishlar uchun 2000 martadan dan ortiq portlatildi.[15][16]

1991-yilda Sovet Ittifoqi tarqalgandan va sovuq urushning yakunlanganidan so'ng, ikki yadro qurollarga ega yirik davlatlar o'rtasidagi urushning tahdidi kamaygan deb o'ylandi.[17] O'shandan beri yadro qurollari haqida tashvishlar yadro qurolli kuchlarining tarqalishidan yadro terrorizmi tahdidi natijasida yuzaga keladigan mahalliylashtirilgan yadro nizolarini oldini olishga o'zgartirildi. Biroq, yadro urush xavfi Rossiya Ukrainaga bostirib kirgandan keyin qayta uyg'ondi deb hisoblanadi, ayniqsa ruslar tomonidan harbiy hujum paytida yadro qurollaridan foydalanish xavfi haqida tashvishlar katta.[18][19]

1947-yildan buyon Atom bo'yicha mutahassis olimlari gazetasining "Doomsday clock" sahifasida yadroviy urushga dunyo qanchalik yaqin kelganligi tasvirlangan. ''Doomsday clock'' ga qiziqish 1953-yilda yuqori darajaga yetdi, ayniqsa soat yarim kecha o'n ikkkidan ikki daqiqa o'tganda AQSh va Sovet Ittifoqi gidrogen bombasini sinashni boshlaganidan so'ng, va 2018-yilda dunyo rahbarlari yadro qurollari va iqlim o'zgarishi masalalariga aloqador muammolarni hal qila olmaganidan keyin tashvishlar yanada ortdi. [20] 2023-yildan boshlab soat kechasi yarim kechaga 90 soniya qolganda o'rnatilgan, bu eng yaqin kelgan vaqt bo'lgan.[21] Soatda vaqt belgilashning eng so'nggi o'zgarishi asosan Rossiya Ukrainaga hujumi natijasida kelib chiqadigan yadroviy xavf bilan bog'liq edi. [22]

1945-yil 9-avgust kuni ertalab havoga 18 000 metr (59 000 fut) balandlikda ko'tarilgan Nagasaki ustida sodir bo'lgan atom portlashi natijasida bo'lgan qo'rqinchli bulut.

1945-yilda Ikkinchi jahon urushining oxirgi bosqichlarida Qo'shma Shtat Yaponiya shaharlari Hiroxima va Nagasakiga atom hujumlarni amalga oshirdi,birinchisi 6-avgust 1945-yil, ikkinchisi j9-avgust 1945-yil. Bu ikki yirik voqea yadroviy qurollardan foydalanilgan ilk jang edi.[23]


1945-yil iyun oyining oxirida 2 yarim oy davom etgan AQSh Okinava jangi nihoyasiga yetdi (bu jangda 260 ming fuqaro o'lgan, shulardan 150 mingi oddiy fuqarolar) [24] [25] amerikaliklarni Yaponiya orollariga kirib kelishi ehtimolligi kuchaydi. AQShning oldingi orollarni egallash loyihalarida sodir bo'lgan qurbonliklarga qarab, amerikalik qo'mondonlar 50 mingdan 500 minggacha AQSh qo'shinidagi askarlarning o'lishi va Yaponiya orollariga bostirib kirganda kamida 600 000-1 000 000 mahalliy aholiniing jarohatlanganligi haqida taxmin qilishdi. AQSh Yaponiyaga bostirib kirganda 500 mingta Purple heart AQShda ishlab chiqarilgan va bu kelishmovchilikning qanchalik halokatli va qimmat bo'lishini ko'rsatadi. Prezident Harry S. Truman bunday dahshatli qurbonlik darajasini hech qachon ko'rmaganini aytdi, ayniqsa, urushning Yevropa va Tinch okeani hududlarida 400 mingdan ortiq amerikalik jangchilarning jangda halok bo'lganini ko'rgandan keyin. [26]

1945-yil 26-iyul kuni Qo'shma Shtatlar, Buyuk Britaniya va Xitoy Respublikasi Yaponiyani shartsiz taslim bo'lishga da'vat etgan Potsdam deklaratsiyasi ni imzolagan.Unga ko'ra agar Yaponiya taslim bo'lmasa, unga nisbatan "tez va butunlay yo'q qilish" siyosati qo'llaniladi. [27] [28] Yaponiya hukumati bu ultimatimni e'tiborga olmagan va ular taslim bo'lmaymiz degan xabarni yuborishgan. Bu rad javobga nisbatan prezident Truman atom bombasini tashlashga ruxsat berdi. Uning ishlatish vaqtida faqat ikkita atom bombasi mavjud edi va ular AQShning o'zida ishlab chiqarilgan bo'lsa ham, uchinchi bomba sentyabrgacha jang uchun yaratib bo'lmas edi.[29][30]

1946-yil yanvar oyida AQSh harbiy xizmatchilari tomonidan suratga olingan Sumiteru Taniguchi orqaga jarohatlanganining fotosurati
Nagasaki shahrida atom bombasining ikkilamchi markazi

1945-yil 6-avgust kuni "Little Boy" nomli uran turidagi yadro quroli Yaponiyaning Hiroshima shahrida taxminan 15 kiloton TNT (63 ming gigavolt) energiya bilan portlatildi. Bu qariyb 50 ming binoni (shu jumladan, 2-general armiya va beshinchi diviziyaning bosh qarorgohini) yo'q qildi va taxminan 70 ming kishisi, shu jumladan 20 ming yapon jangchisi va 20 ming koreys qul mehnatchisini o'ldirildi. [31] [32] Uch kun o'tgach, 9 avgust kuni, plutoniy turidagi yadro quroli "Fat Man" kod nomi bilan Yaponiyaning Nagasaki shahriga qarshi ishlatildi va 20 kiloton TNT (84.000 gigavolt) ga teng bo'lgan portlash shaharning 60 foizini yo'q qildi va taxminan 35 ming odamni o'ldi, shu jumladan 23,200-28,200 yapon ammunisiya ishchilari, 2000 koreys qul mehnatchilari va 150 yapon jangchisi halok bo'ldi. [33] Nagasaki shahrida sanoat korxonalari zararlari yuqori edi, qisman sanoat zonasi noaniq maqsadga qo'yilgan, birlashmagan bo'lmagan sanoat ishlab chiqarish korxonalarining 68-80 foizi yo'q qilindi. [34] AQSh uchinchi qurolni tashlashga tayyor bo'lmasa-da, Yaponiyaga agar ular taslim bo'lmasa yana bir bombardimon Tokio da sodir bo'lishini aytgan.

J. Robert Oppenheimer.

Yaponiyada atom bombardiyasidan so'ng, xalqaro va harbiy munosabatlarda atom qurollarining holati nomaʼlum edi. Ehtimol, Qo'shma Shtatlar atom qurollarini Sovet Ittifoqining Sharqiy Evropaga yuborgan qo'shinini yengishi va ehtimol sovet rahbari Jozef Stalinga ustunligini ko'rsatish va bosim o'tkazish uchun ishlatilishi mumkin deya tahmin qilingan. Stalin davrida Sovet Ittifoqi Amerika dasturiga qarshi ilmiy tadqiqotlar va josuslik haraktlarin rivojlantirdi. Sovetlar amerikaliklar cheklangan yadro qurollari bilan yangi jahon urushida ishtirok etishini ehtimoldan holi deb hisoblashgan, va amerikaliklar ham o'zini atom qurollari jihatidan ustun deb bilsada, Sovet davlatini Sharqiy Yevropani egallab olishdan to'xtata olishini aniq ayta olishmagan.

Qo'shma Shtatlarda yadroviy qurollarni ishlab chiqarish va ishlab chiqish huquqi endilikda harbiy nazoratda amalga oshmaydigan bo'ldi va buning o'rniga Qo'shma Shtatlarda Atom energiyasi komissiyasi fuqarolik nazoratiga o'tkazildi. Ushbu qaror yadro qurollarining o'sha paytda ma'lum bo'lgan boshqa harbiy texnologiyadan ajralib turadigan noyob xavf va foydalarga ega ekanligini ko'rrsatishga yordam bergan

  1. ↑ Pontin, Jason (November–December 2007). "Oppenheimer's Ghost". Technology Review. 
  2. ↑ 7 Possible Toxic Environments Following a Nuclear War – The Medical Implications of Nuclear War 1985 – The National Academies Press, 1986. DOI:10.17226/940. ISBN 978-0-309-07866-5. 
  3. ↑ "nuclear winter". Encyclopædia Britannica. August 2023. https://www.britannica.com/eb/article-9056451/nuclear-winter. 
  4. ↑ Martin, Brian (December 1982). "The global health effects of nuclear war". Current Affairs Bulletin 59 (7). http://www.bmartin.cc/pubs/82cab/index.html. 
  5. ↑ „Critique of Nuclear Extinction – Brian Martin 1982“.
  6. ↑ „The Effects of a Global Thermonuclear War“. www.johnstonsarchive.net.
  7. ↑ „Long-term worldwide effects of multiple nuclear-weapons detonations. Assembly of Mathematical and Physical Sciences, National Research Council,1975.“.
  8. ↑ Ehrlich, P. R.; Harte, J.; Harwell, M. A.; Raven, P. H.; Sagan, C.; Woodwell, G. M.; Berry, J.; Ayensu, E. S. et al. (1983). "Long-term biological consequences of nuclear war". Science 222 (4630): 1293–1300. doi:10.1126/science.6658451. PMID 6658451. 
  9. ↑ „Overview of the Doomsday Clock“. Bulletin of the Atomic Scientists.
  10. ↑ The Nuclear Winter: The World After Nuclear War, Sagan, Carl et al., Sidgwick & Jackson, 1985
  11. ↑ Tonn, Bruce; MacGregor, Donald (2009). "A singular chain of events". Futures 41 (10): 706–714. doi:10.1016/j.futures.2009.07.009. 
  12. ↑ Hersh, Seymour. The Samson Option. Random House, 1991 — 130 bet. ISBN 0-394-57006-5. 
  13. ↑ Albright. „South Africa's Nuclear Weapons Program“. MIT.edu.
  14. ↑ „South Africa: Why Countries Acquire and Abandon Nuclear Bombs“. World101 (2023-yil 27-iyul).
  15. ↑ „"1945–1998" by Isao Hashimoto“. 2018-yil 6-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 16-mart.
  16. ↑ „The Nuclear Testing Tally | Arms Control Association“. www.armscontrol.org.
  17. ↑ Denemark, Robert A. (14 August 2018). "Nuclear War in the Rivalry Phase of the World-System". Journal of World-Systems Research 24 (2): 349. doi:10.5195/jwsr.2018.749. http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/749. 
  18. ↑ Sanger, David E.; Troianovski, Anton; Barnes, Julian E.. „In Washington, Putin's Nuclear Threats Stir Growing Alarm“ (en-US). The New York Times (2022-yil 1-oktyabr). Qaraldi: 2022-yil 2-oktyabr.
  19. ↑ „Could the war in Ukraine go nuclear?“. The Economist. Qaraldi: 2022-yil 2-oktyabr.
  20. ↑ Koran, Laura. „'Doomsday clock' ticks closer to apocalyptic midnight“. CNN (2018-yil 25-yanvar).
  21. ↑ Weise. „Doomsday Clock 2023 time says the world is closer than ever to global catastrophe“ (en). USA Today (2023-yil 24-yanvar). Qaraldi: 2023-yil 24-yanvar.
  22. ↑ Spinazze. „PRESS RELEASE: Doomsday Clock set at 90 seconds to midnight“ (en-US). Bulletin of the Atomic Scientists (2023-yil 24-yanvar). Qaraldi: 2023-yil 24-yanvar.
  23. ↑ Hakim, Joy. A History of Us: War, Peace and all that Jazz. New York: Oxford University Press, 1995. ISBN 0-19-509514-6. 
  24. ↑ „Japan's Battle of Okinawa, March–June 1945“. Command and General Staff College. 2009-yil 14-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 13-dekabr.
  25. ↑ Ways of Forgetting, Ways of Remembering: Japan in the Modern World. New Press, February 4, 2014 — 273 bet. 
  26. ↑ „United States Dept. of the Army, Army Battle Casualties and Non-Battle Deaths in World War II“. Cgsc.cdmhost.com. 2010-yil 12-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 15-iyun.
  27. ↑ „Potsdam Declaration: Proclamation Defining Terms for Japanese Surrender Issued, at Potsdam, July 26, 1945“. National Science Digital Library.
  28. ↑ „Milestones: 1937–1945 / The Potsdam Conference, 1945“. United States Department of State, Office of the Historian. 2013-yil 29-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  29. ↑ Newman, Robert P.. Truman and the Hiroshima Cult. MSU Press, 1995 — 86 bet. ISBN 978-0-87013-940-6. 
  30. ↑ „The Atomic Bomb and the End of World War II, A Collection of Primary Sources“. National Security Archive Electronic Briefing Book No. 162. George Washington University (1945-yil 13-avgust). 2022-yil 9-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  31. ↑ Adams, S. & Crawford, A.. 2000. World War II. First edition. Printed in association with the Imperial War Museum. Eyewitness Books series. New York, Doring Kindersley Limited
  32. ↑ Alan Axelrod. The Real History of World War II: A New Look at the Past. Sterling, May 6, 2008 — 350 bet. ISBN 9781402740909. 
  33. ↑ Nuke-Rebuke: Writers & Artists Against Nuclear Energy & Weapons (The Contemporary anthology series). The Spirit That Moves Us Press, May 1, 1984 — 22–29 bet. 
  34. ↑ Robert Hull. Welcome To Planet Earth – 2050 – Population Zero. AuthorHouse, October 11, 2011 — 215 bet. ISBN 978-1-4634-2604-0.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Foydalanuvchi:NrWikie/Yadro_urushi&oldid=4571448" dan olindi