Doce daryosi

Dose daryosi (soʻzma-soʻz tarjima qilinganda „shirin daryo“; portugalcha: Rio Doce)

— Braziliya janubi-sharqidagi daryo, uzunligi 853 kilometr (530 mi). Daryo havzasi iqtisodiy ahamiyatga ega. 2015-yilda toʻgʻonning qulashi natijasida togʻ-kon ishlar natijasida yuqori darajada ifloslangan suv daryoga quyilib, ekologik halokatga sabab boʻlgan.

Kurs[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dose daryosi Piranga va Karmo^[1] ning kesishmasidan hosil boʻlgan, manbalari Mantikeyra va Espinhaco togʻ zanjirlarining etaklarida, taxminan 1200m balandlikda, tarixiy Ouro Preto shahri yaqinida joylashgan. U Ipatinga orqali shimoli-sharqiy yoʻnalishda oqadi, Gubernador Valadares yaqinida keng egri chiziq hosil qiladi va Espirito-Santo shtatidagi Linxares yaqinidagi Atlantika okeaniga kirish uchun Konselheiro Pena orqali oʻtib, janubi-sharqiy yoʻnalishi tomon oqadi.

Asosiy irmoqlari: Minas -Jeraisdagi Piratsikaba, Kaska, Matipo, Karatinga-Kyuyete, Manhuacu, Santo-Antonio va Suasui Grande, Espirito-Santo shahridagi Pankas, Guandu va San-Xose hisoblanadi.

Daryo havzasining bir qismi 3,562 Augusto Ruschi biologik qoʻriqxonasida toʻliq himoyalangan hududda joylashgan.^[2] Ipatinga yaqinidagi Piracicaba daryosiga kiradigan nuqtadan janubda daryo Rio Doce davlat bogʻining sharqiy chegarasini tashkil qiladi.^[3]

Iqtisodiy qiymati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Doce daryosi mintaqa uchun katta iqtisodiy ahamiyatga ega hioblanadi. Havzada Lotin Amerikasidagi eng yirik poʻlat ishlab chiqarish majmuasi joylashgan.

2000-yilda Minas Gerais shtatidagi 5 ta yirik kompaniya mavjud. Ulardan 3 tasi Companhia Siderorgica Belgo Mineira, Arcelor Mittal (Acesita) va Usiminasda joylashgan. Dunyodagi eng yirik ochiq kon havzasi Companhia Vale do Rio Doce tomonidan boshqariladi. Ushbu sanoat konglomeratlari temir gavhari, poʻlat va tsellyuloza (Cenibra) ishlab chiqarilib, Braziliya eksport qilinadi. Bundan tashqari, Doce havzasi Minas Gerais va Espirito Santodan kofe, shuningdek Espirito Santo meva pulpasini ishlab chiqarishga katta hissa qoʻshadi.

Minas-Jerais shtati yalpi ichki mahsulotining 15% mintaqada ishlab chiqariladi, Ipatinga munitsipaliteti esa bu umumiy miqdorning 5,4% ini tashkil qiladi. Ipatinga - Vale do Acho Metropolitan hududining asosiy shahri.

Havzaning iqtisodiyoti quyidagi faoliyat turlariga boʻlinadi:

qishloq xoʻjaligi: sut va goʻshtli qoramollar, choʻchqachilik, qahva, shakarqamish, meva-sabzavot va kakao;
sanoat: siderurgiya, metallurgiya, mexanika, kimyo, oziq-ovqat, spirt, toʻqimachilik, teri, qogʻoz va qogʻoz pulpa; va
qazib olish: temir, oltin, boksit, marganets va qimmatbaho toshlar.

Anuario Estatistico do Brasil (IBGE) maʼlumotlariga koʻra, Doce havzasi taxminan uch million bir yuz ming aholiga ega, shahar aholisi umumiy aholining 68,7% ni tashkil qiladi. Soʻnggi yillarda aholi soni qisqardi, kichik shaharlar va qishloq joylar aholisining 40% gacha yoʻqolgan.

Doce boʻylab yoki uning havzasida joylashgan yirik shaharlar joylashgan.

Bular: Timoteo, Coronel Fabriciano, Ipatinga, Governador Valadares, Colatina va Linhares.

Iqlim sharoiti[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mantikeyra va Espinhacho togʻlari yonbagʻirlarida va Dose daryosining manbalarida joylashgan yozgi yomgʻirli va salqin yozli balandlikdagi iqlimi tropik.
Uning irmoqlari manbalarida joylashgan yozgi yomgʻirli va issiq yozli balandlikdagi iqlimi tropik.
Yozgi yomgʻirli issiq iqlim, Doce va uning irmoqlarining oʻrta va pastki qismlarida mavjud.

Ekologiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

2015-yilning 5-noyabrida Braziliyaning janubi-sharqiy qismidagi Mariana shahri temir rudasi konidan chiqindi suvni ushlab turuvchi shaxta toʻgʻoni qulab tushdi. U shaxta Vale va BHP Billiton oʻrtasidagi qoʻshma korxona Samarkoga tegishli boʻlgan va yaqin atrofdagi shaharchani sel bilan vayron qilgan, 17 kishi halok boʻldi va 50 dan ortiq kishini jarohatladi yana katta ekologik zarar keltirgan^[4] va Rio Doce va Atlantika dengizi boʻylab Rio Doce ogʻzi yaqinida yashayotgan insonlar hayotiga xavf tugʻdirdi.^[5]

Doce daryosiga 60 million kub metrga yaqin temir chiqindilari oqib tushgan. Zaharli jigarrang tinimsiz sel oqimi 17 kundan keyin Atlantika okeaniga yetib bordi.