Bulgʻor tili

Bulgʻor tili
Mintaqalar	Markaziy Osiyo, Shimoliy Kavkaz
Holati	oʻlik
Turkumlanishi
Turkum	Yevroosiyo tillari
Til oilasi	Oltoy tillari Turkiy tarmoq Bulgʻor guruhi
Alifbosi	arab
Til kodlari
ISO 639-1	-
ISO 639-2	-
ISO 639-3	XBO

Bulgʻor tili — qadimgi bulgʻor qabilalarining tili. Bulgʻorlar avval Xun qabilalari ittifoqiga kirgan, slavyan, fin-ugor davlatlari bilan aloqada boʻlgan. 9 — 11 asrlardan saqlangan daraklardagi (14 — 15 asrlar) yozuvlarga, tarixiy ismlar tuzulishiga qaraganda, bulgʻor tili hozirgi chuvash tiliga yaqin boʻlgan. Bu ikkalasi turkiy tilining bulgʻor guruhiga mansub. Bulgʻor guruhidagi tillarning oʻzga turkiy tilidan oʻzgachaligi — „z“ oʻrniga „r“, „sh“, „s“ oʻrniga „l“ harfining foydalanishidir. Bulgʻor tili hozirgi boshqir, tatar tillarining shakllanishiga sabab boʻldi. Koʻchmanchilar bulgʻorlarni 7 — 9 asrlarda hozirgi Rossiyaning janubiga tomon quvganida, ularning bir boʻlagi vengr va slavyanlarning tarkibiga kirgan, shuning natijasida ularning tiliga bulgʻor sozʼlari koʻplab kirgan.

Bulgoʻr tili — qad. bulgʻor xalqining tili. Aholisi turkiy qabilalar uyushmasidan iborat boʻlgan Bulgʻor davlati hozirgi Volga va Kama daryolarining boʻylarida 10-asrda vujudga kelgan. Bu davlat inqirozga uchragandan keyin qabila va xalqlarning Bulgʻor ittifoqi tarqalib ketgan. Bu til toʻgʻrisida vizantiyalik, yevropalik, arman va arab sayyohlarining xotiralarida, shuningdek qabr toshlarida saqlangan maʼlumotlar, kishi va joy nomlari asosida fikr yuritish mumkin. Bular Bulgʻor tilining baʼzi xususiyatlarini aniqlashga imkon beradi. Masalan, qad. turkiy tillardan "z" oʻrnida "r", "sh" oʻrnida "l" mavjudligi bilan farq qilgap: kyor — kuz; xyol — qish. Bulgʻor tili qad. tillardan hazar, hozirgi tillardan chuvash tiliga yaqin turadi. Bu 3 til birgalikda turkiy tillarning bulgʻor guruhini tashkil qiladi.^[1]

Bulgʻorcha, tatarcha va chuvashcha soʻzlar jadvali[tahrir | manbasini tahrirlash]

Voljskli-bulgʻorcha soʻzlar (r-uslub)	Taxminan transliteratsiya	Zamonaviy chuvashcha analog	Zamonaviy tatarcha analog	Soʻz maʼnosi
هیر	хир	хĕр	кыз	qiz
اول	авл (аул)	ывăл	ул	oʻgʻil
آیح	айх	уйăх	ай (айгы)	oy
جال	джал	çул	ел (джыл)	yil
تواتو، تواتة	туату, туата	тăват(ă)	дүрт	toʻrt
آلط، آلطی	алты, алт	улт(ă)	алты	olti
جتی، جیات	джиат, дж-ти, джиете	çич(ĕ)	җиде	etti
سکر	с-к-р	сакăр	сигез	sakkiz
طحر، طحور	т-хур, т-х-р	тăхăр	тугыз	toʻqqiz
وان	ван, уан	вун(ă)	ун	oʻn
جیریم، جرم	джирим, дж-р-м	çирĕм	егерме (җегерем)	yigirma
ووطر	вут-р	вăтăр	утыз	oʻttiz
جور	джур	çĕр	йөз	yuz
ﺍﺣﺮﺖ	ахират	ахрат	ахирэт	oxirat
ﺍﻜ	ике	икӗ	ике	ikki
ﺩﻨﻴﺎﺮﻦ	дэньядан, дуньядан, дуньяран (dunyaran)	тӗнчерен	дөньядан	dunyodan
ﺑﺎﻘﻲ	бакый	—	бакый	boqiy