Bolgariya — Gretsiya munosabatlari

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Bolgariya va Gretsiya davlatlarining xaritada joylashuvi. Yashil rangda Bolgariya, sariq rangda Gretsiya koʻrsatilgan.

Bolgariya — Gretsiya munosabatlari Bolgariya va Gretsiya o'rtasidagi ikki tomonlama munosabatlarni bildiradi.

Ikki xalq o'rtasidagi kuchli siyosiy, madaniy va diniy aloqalar tufayli (bolgarlar va yunonlar ko'pchiligi Sharqiy pravoslav diniga e'tiqod qiladilar), Bolgariya va Gretsiya bugungi kunda ajoyib diplomatik aloqalarga ega[1][2][3][4] va bir-birini do'st xalq[5][6] va ittifoqchi deb hisoblaydi[7].

Gretsiya Bolgariyaning Yevro — Atlantika integratsiyasi va Shengen hududiga kirishining kuchli tarafdoridir. Bolgariya va Gretsiya Bolqon yarim oroli, Yevropa Ittifoqi va butun dunyoning kengayish rejalari haqida umumiy siyosiy qarashlarga ega. Bolgariya Makedoniyani nomlash mojarosi (1991–2019) boʻyicha Gretsiyaning pozitsiyasini qoʻllab-quvvatlagan. Ikki mamlakat o'rtasidagi zamonaviy munosabatlar 1908-yilda o'rnatilgan va Ikkinchi Jahon urushi paytida Gretsiyaning Bolgariya, Italiya va Germaniya tomonidan bosib olinganligiga qaramay, munosabatlar juda yaxshi hisoblanadi.

Mamlakatni taqqoslash[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gretsiya Gretsiya Bolgariya Bolgariya
Bayroq
Gerb
Aholisi 10,71 million (2019)[8] 6,520,314 million
Hududi 131 957 km²[9] 110,993.6 km²
Poytaxti (gerbi) Afina Sofiya
Eng katta shahri Afina Sofiya
Hukumat Respublika 　parlament tizimi Unitar parlament respublikasi
Rasmiy tili Yunon tili Bolgar tili
Diniy tarkibi yunon pravaslav[10] 64,7% xristianlik: 62,7% bolgar pravoslavligi, 2% boshqa nasroniylar;

15,9% aniqlanmagan 9,8% islom 0,1% boshqa dinlar 9,5% javobsiz

YaIM (nominal) 194,376 milliard dollar (2020)[11] 86 milliard AQSh dollari

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gretsiya qiroli Georg I va Bolgariya podshosi Ferdinand I. Birinchi Bolqon urushi paytida Bolgariya armiyasining shtab-kvartirasida.Saloniki shahriga tashrifdan.
2009-yilda Sofiyadagi Armiya kuni paradida qatnashgan Gretsiya dengiz floti guruhi
2012-yil dekabr oyida Gretsiya va Bolgariya o'rtasidagi Ikkinchi Oliy hamkorlik kengashi.

Har ikki xalqning umumiy merosi ikki davlat oʻrtasidagi oʻrta asrlardan boshlab janubiy slavyanlar va vizantiya yunonlari oʻrtasidagi yaqin munosabatlarda muhim rol oʻynagan (Vizantiya imperiyasi xristianlikning pravoslav oqimi Bolgariya va qolgan mamlakatlarga tarqalishida muhim rol oʻynagan. Salonikaplik missionerlar Kiril va Metyus Glagolit alifbosi va slavyanlarning birinchi adabiy tilining asoschilari bo'lib, zamonaviy bolgar tili bu tildan paydo bo'lgan.

XIV asr oxiri — XV asr boshlarida Bolgariya ham, Gretsiya ham qariyb besh asr davomida Usmonlilar hukmronligi ostida boʻlgan. Bu davrda Bolgariya Patriarxiyasi tugatildi va Konstantinopol Patriarxi Usmonli Sultoni tomonidan millatidan qat'i nazar, Usmonli imperiyasidagi barcha pravoslav nasroniylarning rahbari deb e'lon qilindi. XIX asrda bolgarlar mustaqil bolgar cherkovini tiklash uchun kurashni boshladilar, bu Konstantinopol patriarxiyasi tomonidan qattiq qarshilikka uchradi. Bolgariya pravoslav cherkovi 1872-yilda tiklangan bo'lsa-da, Patriarxiya uni tan olishdan ancha keyinroq, 1945-yilda, ayniqsa Usmonli imperiyasi qulagandan keyin va Bolqon va Jahon urushlari tugaganidan keyin bosh tortdi.

XX asr boshlarida munosabatlar kuchli o'zaro dushmanlikni boshdan kechirgan. 1908-yilda Bolgariya mustaqillikka erishganidan beri Gretsiya va Bolgariya qarama-qarshi koalitsiyalarda uchta yirik urushda qatnashdilar: Ikkinchi Bolqon urushi (garchi ular Birinchi Bolqon urushida ittifoqchi bo'lgan bo'lsalar ham), Birinchi Jahon urushi va Ikkinchi Jahon urushi, shuningdek, Sovuq urushda ham qarama-qarshi tomonda edilar.

Ikkinchi jahon urushidan keyin Gretsiya va Bolgariya o'rtasidagi munosabatlar gullab-yashnadi. Gretsiya Prezidenti Konstantinos Tsatsos Bolgariya rahbari Todor Jivkovning 1976-yil aprel oyida Afinaga tashrifi chog'ida aytganidek, "eski tortishuvlar unutildi va nayranglar abadiy ko'mildi" . Gretsiya Bolgariyaning Yevropa Ittifoqiga aʼzo boʻlishining qatʼiy tarafdori bo'lgan. Bolgariya 2004-yil may oyida NATOga qo'shilganidan beri Gretsiya — Bolgariya munosabatlari barcha jabhalarda rivojlanmoqda. Gretsiya Tashqi ishlar vazirligi Gretsiya va Bolgariya o'rtasidagi munosabatlarni "a'lo" deb ta'riflaydi[12].

2018-yilda Kommunistik Bolgariyaning maxfiy hujjatlari 1971-yildagi Turkiya va Gretsiya o‘rtasida inqirozni qo‘zg‘atish rejasini ommaga oshkor qildi. "Xoch" kod nomidagi operatsiya va rejaga ko'ra, bolgar maxfiy agentlari Konstantinopol provaslav cherkoviga o't qo'yib, uni turklarning ishiga o'xshatib qo'yishlari kerak bo'lgan. Maxfiylashtirilgan hujjatlarda aytilishicha, diniy tuzilmaga “aralashuv” “ turk-yunon munosabatlariga jiddiy putur yetkazishi va Qoʻshma Shtatlarni inqirozda bir tomonni tanlashga majbur qilishi” mumkin. Bundan tashqari, bolgarlar "dushmanni aldanish holatiga tushirish uchun" "faol choralar" ko'rish orqali Gretsiya va Turkiyaga qarshi operatsiya ta'sirini kuchaytirishni rejalashtirishgan. Reja DS Birinchi Bosh boshqarmasining 7-bo'limi (Kommunistik Bolgariyaning razvedka va maxfiy politsiya xizmatlari) tomonidan ishlab chiqilgan va 1970-yil 16-noyabrda direksiya boshlig'ining o'rinbosari tomonidan tasdiqlangan. Operatsiya 1971-yil o'rtalarida tayyorlanishi va keyin amalga oshirilishi kerak edi, ammo u amalda bajarilmadi[13][14].

Ikki tomonlama munosabatlar va hamkorlik[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gretsiya tashqi ishlar vaziri Stavros Dimas va Bolgariya tashqi ishlar vaziri Nikolay Mladenov.
Bolgariya Prezidenti Rosen Plevneliyevning Gretsiyaga rasmiy tashrifi. Tashqi ishlar vaziri Dimitris Avramopulos Tashqi ishlar vazirligida Bolgariya tashqi ishlar vaziri Nikolay Mladenov bilan 2012-yil iyul oyida uchrashdi.

Diplomatik aloqalar 1908-yilda oʻrnatilgan. Afinada Bolgariya elchixonasi, Sofiyada Gretsiya elchixonasi bor. Gretsiya eng yirik investor va Bolgariyaning asosiy savdo hamkorlaridan biri hisoblanadi. Ikki davlat siyosiy, sud-huquq, energetika va turizm kabi ko‘plab sohalarda hamkorlik qilmoqda. Ikki davlat o'rtasida muntazam yuqori darajadagi tashriflar va ikki mamlakat hukumatlari va mahalliy hokimiyat organlari o'rtasida alohida tarmoqlarga taalluqli turli masalalar bo'yicha aloqalar mavjud (masalan, Maritsa daryosi (Evros nomi bilan ham tanilgan) oqimini nazorat qilish, kuchli yog'ingarchilik davrida suv toshqini oqib o'tadigan hududlardagi shahar va qishloqlarga xavf tug'diradi). Hozirda ikki davlat oʻrtasida amalga oshirilayotgan yirik loyihalar qatoriga turizmni rivojlantirish va gaz quvurlari kiradi. Ikki hukumat va mamlakat prezidentlari o'rtasidagi rasmiy uchrashuvlar tez-tez bo'lib turadi va har ikki davlat armiyasi NATO o'quv dasturi doirasida muntazam ravishda hamkorlik qiladi hamda birgalikda mashg'ulotlar olib boradi.

Ta'lim sohasidagi hamkorlik[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bolgariyada kommunizm qulagandan so'ng yunon va bolgar universitetlari professorlari "Sofiya yunon ta'lim assotsiatsiyasi" ni yaratdilar, u yunon tilini o'rganadigan bolgar talabalariga yordam beradi. Shuningdek, "Bolgariya Karakatsani madaniy-ma'rifiy uyushmalari federatsiyasi" 15 000 Sarakatsani (Gretsiyadagi etnik guruh) yunon tili va madaniyati bo'yicha bilim olishda yordam beradi[15]. Bolgariyada 2000 dan ortiq yunon universitet talabalari bor, bu Bolgariyada xorijiy universitet talabalarining eng katta guruhlaridan birini tashkil qiladi[16].

Diasporalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bolgariyaning Kotel shahridagi Sarakatsani.
Salonikidagi Bolgariya erkaklar o'rta maktabi 1880-yildan 1913-yilgacha faoliyat ko'rsatgan.
Plovdivdagi yunon tilidagi Zarifios maktabi 1875-yildan 1906-yilgacha faoliyat yuritgan.

Tarixiy jihatdan hozirgi Bolgariya va Gretsiyani tashkil etuvchi hududlarda juda ko'p yunon va bolgar jamoalari bo'lgan. Bu jamoalar bugungi kunda 1919-yilda Neuilly shartnomasiga binoan Gretsiya va Bolgariya o'rtasidagi aholi almashinuvi tufayli sezilarli darajada kamayib ketgan[17].

1900-yilda yunonlar 80 000 ga yaqin (Bolgariya aholisining 2%) bo'lgan va ozchilik bo'lishiga qaramay, savdo faoliyatida muhim va madaniy hayotga ta'sir ko'rsatib turgan[18].

2001-yilgi aholini ro'yxatga olish ma'lumotlariga ko'ra, Gretsiyada 35,104 Bolgariya fuqarosi bo'lgan, bu Gretsiyadagi barcha chet elliklarning 4,7% ni tashkil qiladi. Biroq, o'shandan beri bu raqam ko'paydi, chunki 2003–2004-yillarda bolgarlar Gretsiyada yashash uchun ruxsatnoma egalarining 9,8 foizini tashkil etdi, ulardan 473 nafari talabalar va 2059 nafari Yevropa Ittifoqi fuqarolari bilan turmush qurgan. 2002–2003-oʻquv yilida Gretsiya davlat maktablarida 2873 nafar etnik boʻlmagan Bolgariya fuqarolari bo'lgan. Gretsiyada bolgar hamjamiyatiga mo'ljallangan ko'plab nashrlar mavjud, jumladan, ikki tilda nashr etiladigan "B'lgariya dnes/doulygara" (bugungi Bolgariya) gazetasi.

2001-yilgi aholini ro'yxatga olish ma'lumotlariga ko'ra, Bolgariyada 3408 yunonlar bo'lgan[19]. Bu raqamga, ehtimol, sobiq siyosiy qochqinlar, aholi almashinuvining qoldiqlari, talabalar, biznesmenlar va ularning oilalari kiradi. Bundan tashqari, 4108 Sarakatsani bor[20].

Rasmiy tashriflar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gretsiya va Bolgariya o'rtasida muntazam ravishda yuqori martabali shaxslar va rasmiylar tashriflarini o'xaro almashadilar. Mashhur rasmiy tashriflar qatoriga quyidagilar kiradi:

  • Bolgariya Prezidenti Georgiy Parvanov Gretsiyaga tashrifi (05-07/11/2003)
  • Bolgariya Bosh vaziri Simeon Sakskoburggotskiyning Afinaga tashrifi (31/10-01/11/2002) va Olimpiya o'yinlarining ochilish marosimidagi ishtiroki (13-17/08/2004).
  • Gretsiya Respublikasi Prezidenti Kostis Stefanopulos Bolgariyaga tashrifi (11-13/10/2004)
  • Ikki Prezidentning Salonikidagi uchrashuvi (04.11.05)
  • Tashqi ishlar vaziri Petros Molyviatisning tashqi ishlar vazirlari oʻrinbosarlari Valinakis va Stylianidis hamrohligida Sofiyaga amalga oshirgan amaliy tashriflari (16.11.2004) ikki tomonlama munosabatlarning yuksak darajada ekanligini tasdiqlaydi.
  • Gretsiya Prezidenti Karolos Papulyas 2005-yil 11-iyulda lavozimga kirishishi bilanoq bolgariyalik hamkasbi Georgiy Purvanov bilan uchrashdi va Janubi-Sharqiy Yevropadagi madaniy yoʻlaklar boʻyicha mintaqaviy forum doirasida Bolgariyaga tashrif buyurdi. (20-21/5/2005).
  • Jamoat tartibini himoya qilish vaziri Giorgos Vulgarakis Bolgariyaning o'sha paytdagi ichki ishlar vaziri G.Petkanovning taklifiga binoan (19-20/5/2005) ikki kunlik tashrif bilan mamlakatga keldi.
  • Bolgariya Prezidenti Rosen Plevneliyev Gretsiyaga tashrifi (2012-yil 4-5-iyul)
  • Bolgariya Bosh vaziri Boyko Borisov Gretsiyaga tashrifi (2012-yil 17-dekabr)[21].

Shartnomalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dimitrios Droutsas Sofiyadagi yunon ta'lim markaziga tashrifi, 2012-yil dekabr.

Oxirgi 15 yil davomida imzolangan asosiy davlatlararo bitimlar quyidagilardan iborat:

  • Daromad va kapitalga ikki tomonlama soliq solishning oldini olish (Afina, 15/2/1991)
  • Politsiya hamkorligi (yashirin immigratsiya, terrorizm, uyushgan jinoyatchilik va politsiya mashg'ulotlarini qamrab oladi) (Afina, 8/7/1991)
  • Mudofaa vazirliklari va Qurolli kuchlar o'rtasidagi hamkorlik (Afina, 28/11/1991)
  • Mavsumiy ishchilar to'g'risidagi shartnoma (Afina, 15/12/1995)
  • Nestos daryosi to'g'risida bitim (Sofiya, 22/12/1995)
  • Ikki davlat o'rtasida uchta yangi chegara posti va arterial yo'l aloqalarini ochish to'g'risidagi bitim (Sofiya, 22/12/1995)
  • Harbiy-texnikaviy hamkorlik (1998-yil mart)
  • Ilmiy, ta'lim va madaniyat bo'yicha kelishuv (Sofiya 12/6/2002) (Ikki tomonlama madaniy bitimning 13-moddasini qo'llash bo'yicha (Afina, 31/05/1973)
  • HIBERB (Bolgariyaga 54,29 million yevro rivojlanish yordami) doirasidagi besh yillik rivojlanish bo'yicha hamkorlik shartnomasi (28/08/2002)
  • Atrof-muhitni muhofaza qilish bo'yicha ikki tomonlama bitim (Afina, 01/11/2002)
  • Aviatsiya shartnomasi (Afina, 01/11/2002)
  • Ilmiy va texnologik hamkorlik protokoli (Afina, 2002-yil dekabr)

Diplomatiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Elchixonalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bolgariya elchixonasi Afinada joylashgan. Gretsiya elchixonasi Sofiya shahrida joylashgan.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „The relations between Greece and Bulgaria are excellent“. freemacedonia.net. Qaraldi: 2017-yil 25-mart.
  2. ↑ „Greek-Bulgarian Relations, 1912-2006: A Historical Synopsis“. balkanalysis.com. 2021-yil 8-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 25-mart.
  3. ↑ „Greece and Bulgaria: Celebrating 60 Years of Diplomatic Relations 1954-2014“. eu.greekreporter.com (2014-yil 19-may). Qaraldi: 2017-yil 25-mart.
  4. ↑ „Meeting of Kyriakos Mitsotakis - Foreign Minister of Bulgaria: The focus is on the pandemic and the East. Mediterranean (Original: Συνάντηση Κυρ. Μητσοτάκη - ΥΠΕΞ Βουλγαρίας: Στο επίκεντρο η πανδημία και η Ανατ. Μεσόγειος)“. Kathimerini. — „The Prime Minister [Kyriakos Mitsotakis] noted that the visit of Mrs [Ekaterina] Zakharieva reaffirms the very strong ties between the two countries.“. Qaraldi: 2020-yil 27-iyul.
  5. ↑ Armakolas. „Greek-Bulgarian Relations: Present State and Future Challenges“. academia.edu. Qaraldi: 2017-yil 25-mart.
  6. ↑ „Bulgarian President Radev responds to Erdoğan: 'Bulgaria does not give or accept lessons on democracy'“. sofiaglobe.com (2017-yil 23-mart). — „Radev: “I’m here to respect the national holiday, of our neighbour, partner and friend Greece – the homeland of democracy.”“. Qaraldi: 2017-yil 25-mart.
  7. ↑ „What was Said in the First Meeting between the Prime Ministers of Bulgaria and Greece“. novinite.com (2021-yil 20-dekabr). Qaraldi: 2021-yil 20-dekabr.
  8. ↑ 世界銀行　Population, total — Greece
  9. ↑ ギリシャ共和国（Hellenic Republic）基礎データ　外務省
  10. ↑ The Constitution of Greece: Section II Relations of Church and State: Article 3,Hellenic Resources network.
  11. ↑ "World Economic Outlook Database, October 2020". IMF (2020年10月).
  12. ↑ Greek Ministry of Foreign Affairs: Bilateral relations between Greece and Bulgaria Webarxiv andozasida xato: |url= qiymatini tekshiring. Boʻsh.
  13. ↑ „COMMUNIST BULGARIA’S INTELLIGENCE PLOTTED GREECE – TURKEY CONFLICT BY SETTING ON FIRE ECUMENICAL PATRIARCHATE OF CONSTANTINOPLE, SECRET FILES REVEAL“. 2021-yil 8-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 1-dekabr.
  14. ↑ Report: Communist-era Bulgaria plotted to burn Greek patriarchate
  15. ↑ „Archived copy“. 2011-yil 5-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 29-avgust.
  16. ↑ „Greece's Bilateral Relations“. Qaraldi: 2016-yil 8-aprel.
  17. ↑ R., J. (1944). "The Exchange of Minorities and Transfers of Population in Europe since 1919—I". Bulletin of International News 21 (15): 579–588. 
  18. ↑ Dragostinova, T. (2008). Speaking National: Nationalizing the Greeks of Bulgaria, 1900-1939. Slavic Review, 67(1), 154-181. doi:10.2307/27652772
  19. ↑ Republic of Bulgaria: National Statistical Institute: 2001 census
  20. ↑ „Национален съвет за сътрудничество по етническите и интеграционните въпроси“. 2017-yil 24-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 8-aprel.
  21. ↑ „FOCUS Information Agency“. Qaraldi: 2016-yil 8-aprel. [sayt ishlamaydi]

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Bolgariya_—_Gretsiya_munosabatlari&oldid=3561983" dan olindi