Atrof muhitda radiy va radon

Radiy va radon atrof-muhit radioaktivligining muhim omilidir. Radon tabiiy ravishda tuproqdagi radioaktiv elementlarning parchalanishi natijasida paydo boʻladi va u bunday parchalanish paydo boʻlgan joylarda qurilgan uylarda yigʻlishi mumkin. Radon asosan saraton kasalligini keltirib chiqaradi. Yevropada saraton bilan bogʻliq barcha oʻlimlarning ~ 2% ga toʻgʻri kelishi taxmin qilinmoqda.^[1]

Radiy, radon kabi, radioaktivdir va tabiatda kam miqdorda uchraydi va radiatsiya yiliga 20-50 mSv/dan ortib ketsa, hayot uchun xavflidir. Radiy uran va toriyning parchalanish mahsulotidir.[1] Radiy atrof-muhitga inson faoliyati bilan ham chiqarilishi mumkin, masalan, radioluminesans boʻyoq bilan boʻyalgan^[2]

Radiy[tahrir | manbasini tahrirlash]

Neft va gaz sanoatida[tahrir | manbasini tahrirlash]

Neft va gaz sanoatida qolgan qoldiqlar koʻpincha radiy va mayda kukunlarini oʻz ichiga oladi. Neft qudugʻidagi sulfat shkalasi juda radiyga toyingan boʻlishi mumkin. Neft konidagi suv koʻpincha stronsiy, bariy va radiyga juda boy, dengiz suvda sulfat juda koʻp boʻladi, shuning sababli neft qudugʻidan suv dengizga quyilsa yoki

dengiz suvi bilan aralashsa, radiy eritmadan chiqariladi. tashuvchi choʻkma vazifasini bajaradigan bariy/stronsiy sulfat.^[3]

Radioluminesans (qorongʻida porlash) mahsulotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Notoʻgʻri uzatilgan radiy asosidagi radiolyuminestsent boʻyoqlardan mahalliy ifloslanish nomaʼlum.^[4]

Radioaktiv shrotda[tahrir | manbasini tahrirlash]

Eben Byers badavlat amerikalik sotsialist boʻlib, u1932-yilda Radithor deb nomlangan radioaktiv mahsulotdan foydalanish natijasida vafot etishidir. Raditor har bir shishada ~1 mCi (40 kBq) ²²⁶ Ra va 1 mCi ²²⁸ Ra ni oʻz ichiga olgan. Raditor ogʻiz orqali qabul qilingan va radiy kaltsiyga taqlid boʻlib, suyakda juda uzoq biologik yarim umrga ega.^[5]

Radon[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dozaning yirik qismi ²²² Rn ning poloniy (²¹⁸ Po) va qoʻrgʻoshin (²¹⁴ Pb)qisimlarning parchalanishiga bogʻliq boʻladi. Qisimlarning taʼsirini nazorat qilish orqali teriga va oʻpkaga radioaktiv dozani kamida 90% ga kamaytirish mumkin. bu orqali changga qarshi himoyalanish va toʻliq tanani yopish uchun kostyum kiyish orqali amalga oshiriladi. Eʼtibor berish kerakki, radon va radon qizlari bilan bir vaqtda tutunga taʼsir qilish radonning zararli taʼsirini oshiradi. Uran qazib oluvchilarda radon chekuvchilarda chekmaydiganlarga qaraganda koʻproq kanserogen ekanligi aniqlangan.^[3]

Hodisa[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ochiq havoda radon kontsentratsiyasi 1 dan 100 Bq m ^-3 gacha oʻzgarib turadi.^[6] Radonni baʼzi buloq suvlarida va issiq buloqlarda topish mumkin.

Radon tabiiy ravishda erdan chiqariladi, ayniqsa maʼlum hududlarda, ayniqsa, nafaqat granit tuproqli hududlarda. Hamma granit mintaqalar ham radonning yuqori emissiyasiga moyil emas, masalan, Aberdin joylashgan tosh juda radiyga boy boʻlsa, unda radon koʻchib oʻtishi uchun zarur boʻlgan yoriqlar yoʻq.

Radon radiyning parchalanish mahsuloti boʻlib, u oʻz navbatida uranning parchalanish mahsulotidir.

Uy tagidagi yani poydevor tuproqgʻida va toshdagi yuqori uran har doim ham havodagi yuqori radon darajasiga olib kelmasa-da, tuproqdagi uran miqdori va havodagi radon darajasi oʻrtasida ijobiy bogʻliqlik borligini koʻrish mumkin.

Havoda[tahrir | manbasini tahrirlash]

Radon koʻplab uylarda ichki havo sifatiga zarar etkazadi.

Havoga tarqalgan radon (²²² Rn) ²¹⁰ Pb va shu kabi radioizotoplarga boʻlinadi va ²¹⁰ Pb darajasini oʻlchash mumkin. shuni aytish kerakki, ushbu radioizotopning choʻkish tezligi mavsumga juda bogʻliq. Bu yerda Yaponiyada kuzatilgan choʻkma tezligining grafigi.^[7]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ Darby; et al. (29–yanvar 2005–yil). „Radon in homes and risk of lung cancer: collaborative analysis of individual data from 13 European case-control studies“. British Medical Journal. 330-jild, № 7485. 223-bet. doi:10.1136/bmj.38308.477650.63. PMC 546066. PMID 15613366.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
↑ Kirby et al. p. 3
↑ ^3,0 ^3,1 Keith, S. Toxicological Profile for Radon. Atlanta (GA): Agency for Toxic Substances and Disease Registry (US), 2012-yil may. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "profile" defined multiple times with different content
↑ „EPA REGION 2, Congressional District(s): 10, Essex, City of Orange“. U.S. Radium Corp. (5-fevral 2010-yil). 2012-yil 14-iyulda asl nusxadan arxivlangan.
↑ Vanchieri, Cori (7–noyabr 1990–yil). „Radiation Therapy Pursuit Leads to Unearthing of "Hot Bones"“. Journal of the National Cancer Institute. 82-jild, № 21. 1667-bet. doi:10.1093/jnci/82.21.1667.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
↑ Porstendörfer, J.; et al. (1994-yil sentabr). „Daily variation of the radon concentration indoors and outdoors and the influence of meteorological parameters“. Health Physics. 67-jild, № 3. 283–287-bet. doi:10.1097/00004032-199409000-00011. PMID 8056597. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
↑ Yamamoto, Masayoshi; et al. (21–sentabr 2005–yil). „Seasonal and spatial variation of atmospheric 210Pb and 7Be deposition: features of the Japan Sea side of Japan“. Journal of Environmental Radioactivity. 86-jild, № 1. 110–131-bet. doi:10.1016/j.jenvrad.2005.08.001. PMID 16181712.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()

[1] Darby; et al. (29–yanvar 2005–yil). „Radon in homes and risk of lung cancer: collaborative analysis of individual data from 13 European case-control studies“. British Medical Journal. 330-jild, № 7485. 223-bet. doi:10.1136/bmj.38308.477650.63. PMC 546066. PMID 15613366.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()

[2] Kirby et al. p. 3

[profile-3] 3,0 ^3,1 Keith, S. Toxicological Profile for Radon. Atlanta (GA): Agency for Toxic Substances and Disease Registry (US), 2012-yil may. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "profile" defined multiple times with different content

[4] „EPA REGION 2, Congressional District(s): 10, Essex, City of Orange“. U.S. Radium Corp. (5-fevral 2010-yil). 2012-yil 14-iyulda asl nusxadan arxivlangan.

[5] Vanchieri, Cori (7–noyabr 1990–yil). „Radiation Therapy Pursuit Leads to Unearthing of "Hot Bones"“. Journal of the National Cancer Institute. 82-jild, № 21. 1667-bet. doi:10.1093/jnci/82.21.1667.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()

[6] Porstendörfer, J.; et al. (1994-yil sentabr). „Daily variation of the radon concentration indoors and outdoors and the influence of meteorological parameters“. Health Physics. 67-jild, № 3. 283–287-bet. doi:10.1097/00004032-199409000-00011. PMID 8056597. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)

[7] Yamamoto, Masayoshi; et al. (21–sentabr 2005–yil). „Seasonal and spatial variation of atmospheric 210Pb and 7Be deposition: features of the Japan Sea side of Japan“. Journal of Environmental Radioactivity. 86-jild, № 1. 110–131-bet. doi:10.1016/j.jenvrad.2005.08.001. PMID 16181712.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]