Arnasoy davlat ornitologiya buyurtma hududi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Arnasoy davlat ornitologiya buyurtma hududi
40°37′54.019″N 67°29′15.504″E / 40.63167194°N 67.48764000°E / 40.63167194; 67.48764000 G OKoordinatalari: 40°37′54.019″N 67°29′15.504″E / 40.63167194°N 67.48764000°E / 40.63167194; 67.48764000 G O
MamlakatOʻzbekiston Oʻzbekiston
Maydon635,000 ha (6,350 km2; 2,450 mi²)
Oʻrtacha balandligi203−206 m
Tashkil topgan sanasi1983-yil
Arnasoy davlat ornitologiya buyurtma hududi (Oʻzbekiston)

Arnasoy davlat ornitologiya buyurtma hududi — Jizzax viloyatidagi Tuzkon koʻlida 1983-yilda tashkil etilgan (hozir Aydar koʻli, Tuzkon, Arnasoy koʻllari birlashib ketgan)[1][2]. Maydoni 635,000 ha (6,350 km2; 2,450 mi²) ga teng. Janubiy qismi dengiz sathidan 205 metr, shimoliy qismida yashil ko‘prik atrofida, ovchilik jamiyati idorasining filyali joylashgan bo‘lib, dengiz sathidan 204 metr, sharqiy qismi quruqlik bilan chegaradosh bo‘lib, u yerda Aydar-Arnasoy ko‘llar akvatoriyasining „Tuzkon“ 3-davlat nazorat punkti joydlashgan. U yer dengiz sathidan 203 metr, g‘arbiy qismi esa dengiz sathidan 206 metr balandlikda joylashgan.

Tashkil etilishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

O‘zbekiston SSR Vazirlar Kengashining 9-sentabr 1983-yildagi № 521-sonli farmoyishiga asosan Jizzax viloyatining Farish tumani hududida, Tuzkan ko‘lida tashkil etilgan. Maydoni 633,000 ha (6,330 km2; 2,440 mi²) dan iborat bo‘lib, bugungi kundagi yer maydoni 633,264 ha (6,332.64 km2; 2,445.05 mi²) ni tashkil etadi. Tashkil etishdan maqsad ko‘chib yuruvchi va doimiy yashovchi qushlarini himoya qilish. Buyurtma qo‘riqxona O‘zbekiston SSR Baliqchilik davlat qo‘mitasining bo‘ysunishi ostida tashkil etilgan.

Tavsifi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qo‘riqxonani muhofaza qilish Ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi — Jizzax viloyati Ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish boshqarmasi hamda Aydar-Arnasoy ko‘llar akvatoriyasining „Tuzkon“ davlat nazorat inspektsiyasi tomonidan amalga oshiriladi Qo‘riqxona hududida barcha ov turlari taqiqlangan, ammo baliq ovlashga ruxsat berilgan. Qo‘riqxonaning chegarasi bo‘ylab habarnomalar mavjud, bu qo‘riqlanadigan hudud ekanligi haqida ogohlantiradi.

Himoyalash[tahrir | manbasini tahrirlash]

Aydar-Arnasoy ko‘llar akvatoriyasining „Tuzkon“ davlat nazorat inspektorlari tomonidan tezkor reydlar davomida amalga oshiriladi.

Joylashuvi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Navro‘z baliqchilar qishlog‘i Tuzkon ko‘li yaqinida joylashgan. Baliq ovlash brigadalari qirg‘oq bo‘ylab joylashgan. Navro‘zdan nisbatan unchalik uzoq bo‘lmagan joyda, asfalt yo‘l bilan bog‘langan boshqa aholi punktlari mavjud.

Landshafti[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qo‘riqxonaning hududi quyidagi landshaftlar bilan ifodalanadi:

  • qattiq qumlar
  • qirg‘oq majmuasi
  • suv havzasi

Oʻsimlik qoplamasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tuzli joylar oz sonli miqdorda uchraydi. Tuproqlarning tabiati va ularning namlik darajasi vegetatsiya qoplamining rivojlanishini belgilaydi. Qumli joylarda saksovul, bir necha turdagi suzerain (Ammodendron conollyi, A. karelini, A.lehmannii) va qandim (Calligonum caput, C. oriopodum) uchraydi. Suv havzalari qirg‘og‘ida muhim joylarni chakalakzorlar (Tamarixhispida, T. laxe, T. litvinovii), yantoq (Alhagi canescens) va sho‘ralar (Salsola turcomanica, S. foliasa, Halimocnenum villosa, H. strobilaceum) egallaydi. Suv havzalari bo‘ylab oz miqdordagi terak (Populus pruinose) va oq terak (P.diversitolia), o‘sadi. Reyed (Phragmites cmmunis), keng bargli mushuk (Tupha lafifolia), spikelet, pemfigus va boshqalar suv omboriga yaqin yerlarda uchraydi.

Hayvonot olami[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qo‘riqxona uchta suv omborini birlashtiradi — Tuzkon, Arnasoy va Aydar. U suvda uchadigan qushlarga va yarim suvda yashovchi qushlarga boy. Uning hududida ko‘plab orollar mavjud bo‘lgan, ularda ko‘plab qushlar koloniyalari — suzuvchilar mavjud bo‘lgan. Ko‘plab yovvoyi cho‘chqalar yashagan. Biroq, 90-yillarning boshlaridan boshlab ko‘llarda suv sathi ko‘tarila boshlagan va orollar asta-sekin yemirilib suv bilan qoplangan[3].

Oʻtkinchi qushlar (baklan, chayka (baliqchi qush), qarqara va boshqalar) va shu yerda uya qurib joʻja ochadigan yovvoyi oʻrdak, gʻoz hamda boshqa qushlar muhofaza qilinadi. Hududida katta-katta qush galalari yashaydi, suvda suzuvchi qushlar, suv hayvonlari ham keng tarqalgan. Sohil boʻyidagi qamishzorlar va butalar orasida ondatra, tulki, qorsoq, qamish mushugi va boshqa jonivorlar yashaydi. Koʻlda zogʻora baliq, laqqa baliq, usach kabi baliq turlari koʻp[1].

Hayvonot dunyosi asosan gidrofil turlar bilan ifodalanadi:

  • yirtqich qushlar
  • tovuqlar

Sutemizuvchilar orasida — shoqol (Canis aureus), dasht mushugi (Felis libica), yovvoyi cho‘chqa (Susscrofa), bo‘rsiq (Meles meles)) va boshqalar keng tarqalgan. Kichik baklan (Phalacrocorax pygmaeus), pushti pelikan (Pelicanus onocrotalus), jingalak pelikan (Pelicanus crispus) singari suv qushlari ham koʻplab topiladi. G‘ozlarning noyob turlaridan soqov gʻozlar ayni shu hududda koʻproq yashaydi. Koʻl boʻyida oqqush (Cygnus olor), oqqush (Cygnus cygnus), qizil ko‘krak (Rufibrenta ruficollis), noyob ko‘chib yuruvchi turlardan esa oq ko‘zli o‘rdak (Aythya nyroca), uzun dumli burgut (Haliaeetus Leucoryhus) va oq dumli burgut (Haliaeetus albicilla), qora bosh (Larus ichthyaetus) va boshqa turlar isteqomat qiladi.

Foydalanilishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qo‘riqxonaning hududi ham, unga qo‘shni hududlar ham chorva mollarini, asosan qo‘ylarni boqish uchun ishlatilmoqda. Suv omborida baliq ovlash jamoalari faoliyat yuritadi.

Ahamiyati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ornitologik qo‘riqxona suv qushlarining qishlash joyi sifatida muhim ahamiyatga ega. 2004-yilda O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Zoologiya instituti xodimlari tomonidan qishlaydigan qushlarni o‘rganish paytida ko‘lni o‘z ichiga olgan Aydar-Arnasoy ko‘llar tizimi bo‘yicha, Tuzkon koʻlida qishlaydigan qushlarning 45 turi qayd etilgan. Qo‘riqxona ko‘chib yuruvchi qushlarning dam olish maskani sifatida katta ahamiyatga ega. Bahorgi ko‘chish paytida ko‘l bo‘yida minglab kulrang turnalar (Grus grus) migratsiyasi qayd etilgan. Qo‘riqxona suv qushlari, suvga yaqin qushlar va boshqa qushlarning migratsion oqimi yo‘lida joylashgan. Bu, albatta, muhim parranda zonasi sifatida muhim ahamiyat kasb etadi.

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. 1,0 1,1 „Arnasoy davlat ornitologiya buyurtma hududi“, Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi: 1-jild (A — Beshbaliq). Toshkent: „Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi“ Davlat ilmiy nashriyoti, 2000 — 736 bet. 
  2. „O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI TABIAT RESURSLARI VAZIRLIGI“ (oʻzbek). Qaraldi: 2023-yil 14-may.
  3. „Arnasoy davlat ornitologiya buyurtma hududi“ (2021-yil 13-noyabr). Qaraldi: 2023-yil 16-may.