Adenium obesum
Adenium obesum (Cho‘l atirguli) | |
---|---|
Ilmiy tasniflash | |
Oʻsimlik | |
Yuksak oʻsimliklar | |
Gulli oʻsimliklar | |
Ikki urugʻpallalilar | |
Asterids | |
Gentianales | |
Apocynaceae | |
Adenium | |
A. obesum
| |
Binar nomi | |
Adenium obesum | |
Sinonimlar | |
Adenium coetaneum Stapf Adenium honghel A.DC. Nerium obesum Forssk. |
Adenium obesum — Apocynoideae kenja oilasiga kendir turkumiga mansub gulli oʻsimliklarning zaharli turi[2]. U Sahroi kabir janubidagi Sahel mintaqalarida (Mavritaniya va Senegaldan Sudangacha), tropik va subtropik sharqiy va janubiy Afrikada, shuningdek Arabiston yarim orolida oʻsadi. Umumiy nomlar orasida Sabi yulduzi, kudu, soxta azalea, impala nilufar va choʻl atirgullari mavjud.
Tavsif
[tahrir | manbasini tahrirlash]Bu oʻsimlik doimiy yashil buta (sovuq paytida barglarini toʻkishi mumkin). U 0,12-5 metrgacha oʻsishi mumkin. Barglari spiral shaklida joylashgan, kurtaklar uchlari tomon to‘plangan, oddiy butun, uzunligi 5-15 sm, kengligi 1-8 sm. Gullari naysimon, uzunligi 2-5 sm. Gullari odatda qizil va pushti rangga ega boʻladi.
Taksonomiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Kichik turlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Adenium obesum subsp. oleifolium (Janubiy Afrika, Botsvana)
- Adenium obesum subsp. socotranum (Sokotra)
- Adenium obesum subsp. somalense (Sharqiy Afrika)
- Adenium obesum subsp. swazicum (Esvatini, Janubiy Afrika)
Adenium swazicum — vatani Esvatini va Mozambik, yoʻqolib ketish xavfi ostida.
Adenium somalense ham Afrika, Tanzaniya, Keniya va Somalida oʻsadi. Balandligi 5 metrga yetadi. Kichik turlar orasidagi eng yirik oʻsimlik.
Adenium socotranum faqat Sokotra orolida oʻsadi. Boʻyi 4,6 mgacha oʻsadi. Kichik hududda tarqalganiga qaramay xavf ostida emas.
Adenium oleiolium yovvoyi tabiatda xavf ostidagi tur. Balandligi 0,4 metrga yetadi.
Ekologiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Polka-nuqtali ari kuya (Syntomeida epilais) tırtıllar oleanderlar va choʻl atirgullari bilan ham oziqlanishi maʼlum[3].
Moʻtadil iqlimli hududlarda oʻsimliklar yil davomida gullashi mumkin[4].
Foydalanish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Adenium obesum oʻzining ildizlari va poyalari tarkibida yurak glikozidlari boʻlgan sharbat ajratadi . Bu sharbatdan Afrikaning koʻp qismida[5] yirik hayvonlarni ovlash uchun zaharli oʻq va baliq toksini tayyorlanadi[6].
Kultivatsiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Adenium obesum — quyoshli joyni va qishda 10 °C (50 °F) minimal ichki haroratni talab qiladi. Kaktuslar talab qilganidek, xerik sugʻorish rejimida rivojlanadi. A. obesum odatda urugʻ yoki poya qalamchalari bilan koʻpayadi. Koʻp navlar asosan koʻchat ildizpoyasiga payvand qilish yoʻli bilan koʻpaytiriladi[7].
Bu oʻsimlik Qirollik bogʻdorchilik jamiyatining bogʻdagi xizmatlari uchun mukofotiga sazovor boʻlgan[8].
Ramzlarda
[tahrir | manbasini tahrirlash]Tur turli mamlakatlar tomonidan chiqarilgan pochta markalarida tasvirlangan[9].
Galereya
[tahrir | manbasini tahrirlash]-
A. obesum var stendining yaqindan tasviri.Sokotra
-
A. obesum var. socotranum, Sokotra
-
Tanzaniyaning botqoqli hududlarida oʻsadigan oʻsimliklar guruhi
-
Tailandda etishtirilgan namuna moʻl-koʻl gullaydi.
-
30 sm balandlikdagi oʻsimlikda katta mevalar, Chennai.
-
Urugʻ qobigʻi bilan 2 kunlik koʻchat 15 mm (0.59 in), Chennai.
-
Hindistonning Gʻarbiy Bengalidagi Ramakrishna missiyasi Vidyamandira kampusidagi oʻsimliklar guruhi.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Botanic Gardens Conservation International (BGCI).; IUCN SSC Global Tree Specialist Group (2019). „Adenium obesum“. IUCN Red List of Threatened Species. 2019: e.T62541A149059021. doi:10.2305/IUCN.UK.2019-2.RLTS.T62541A149059021.en. Retrieved 19 November 2021.
- ↑ Schoch. „"Adenium obesum", NCBI Taxonomy: a comprehensive update on curation, resources and tools“. National Center for Biotechnology Information (2020). 2020-yil 17-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 27-avgust.
- ↑ „Oleander caterpillar (Syntomeida epilais)“. UF/IFAS (2006-yil avgust). 2015-yil 11-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 26-mart.
- ↑ „Is Adenium Obesum Poisonous to Dogs?“ (en). Home Guides | SF Gate. Qaraldi: 2022-yil 14-may.
- ↑ Schmelzer, G.H.. Medicinal Plants. Plant Resources of Tropical Africa, 2008 — 46–49-bet. ISBN 978-90-5782-204-9.
- ↑ John 'Lofty' Wiseman SAS Survival Handbook, Revised Edition p. 240; William Morrow Paperbacks (2009) ISBN 978-1875900060
- ↑ Kanchanapoom, Kantamaht; Sunheem, Sunisa; Kanchanapoom, Kamnoon (5 December 2010). "In vitro Propagation of Adenium obesum (Forssk.) Roem. and Schult." (en). Notulae Botanicae Horti Agrobotanici Cluj-Napoca 38 (3): 209–213. doi:10.15835/nbha3834604 (inactive 31 July 2022) . ISSN 1842-4309. http://www.notulaebotanicae.ro/index.php/nbha/article/view/4604/5093. Qaraldi: 26 January 2016.Adenium obesum]]
- ↑ „RHS Plant Selector - Adenium obesum“. Qaraldi: 2020-yil 23-fevral.
- ↑ „Adenium obesum“. StampData. Qaraldi: 2020-yil 24-mart.
- ↑ ↑ ↑ ↑ ↑ ↑
- ↑ ↑ ↑ ↑
- ↑ „Adenium obesum“.