Adenium obesum

Adenium obesum (Cho‘l atirguli)
	; ; Least Concern (IUCN 3.1)
Ilmiy tasniflash
	Oʻsimlik
	Yuksak oʻsimliklar
	Gulli oʻsimliklar
	Ikki urugʻpallalilar
	Asterids
	Gentianales
	Apocynaceae
	Adenium
	A. obesum
Binar nomi
	Adenium obesum; ; (Forssk.) Roem. & Schult.
Sinonimlar
	Adenium coetaneum Stapf Adenium honghel A.DC. Nerium obesum Forssk.

Adenium obesum — Apocynoideae kenja oilasiga kendir turkumiga mansub gulli oʻsimliklarning zaharli turi^[2]. U Sahroi kabir janubidagi Sahel mintaqalarida (Mavritaniya va Senegaldan Sudangacha), tropik va subtropik sharqiy va janubiy Afrikada, shuningdek Arabiston yarim orolida oʻsadi. Umumiy nomlar orasida Sabi yulduzi, kudu, soxta azalea, impala nilufar va choʻl atirgullari mavjud.

Tavsif[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bu oʻsimlik doimiy yashil buta (sovuq paytida barglarini toʻkishi mumkin). U 0,12-5 metrgacha oʻsishi mumkin. Barglari spiral shaklida joylashgan, kurtaklar uchlari tomon to‘plangan, oddiy butun, uzunligi 5-15 sm, kengligi 1-8 sm. Gullari naysimon, uzunligi 2-5 sm. Gullari odatda qizil va pushti rangga ega boʻladi.

Taksonomiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kichik turlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Adenium obesum subsp. oleifolium (Janubiy Afrika, Botsvana)
Adenium obesum subsp. socotranum (Sokotra)
Adenium obesum subsp. somalense (Sharqiy Afrika)
Adenium obesum subsp. swazicum (Esvatini, Janubiy Afrika)

Adenium swazicum — vatani Esvatini va Mozambik, yoʻqolib ketish xavfi ostida.

Adenium somalense ham Afrika, Tanzaniya, Keniya va Somalida oʻsadi. Balandligi 5 metrga yetadi. Kichik turlar orasidagi eng yirik oʻsimlik.

Adenium socotranum faqat Sokotra orolida oʻsadi. Boʻyi 4,6 mgacha oʻsadi. Kichik hududda tarqalganiga qaramay xavf ostida emas.

Adenium oleiolium yovvoyi tabiatda xavf ostidagi tur. Balandligi 0,4 metrga yetadi.

Ekologiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Polka-nuqtali ari kuya (Syntomeida epilais) tırtıllar oleanderlar va choʻl atirgullari bilan ham oziqlanishi maʼlum^[3].

Moʻtadil iqlimli hududlarda oʻsimliklar yil davomida gullashi mumkin^[4].

Foydalanish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Adenium obesum oʻzining ildizlari va poyalari tarkibida yurak glikozidlari boʻlgan sharbat ajratadi . Bu sharbatdan Afrikaning koʻp qismida^[5] yirik hayvonlarni ovlash uchun zaharli oʻq va baliq toksini tayyorlanadi^[6].

Kultivatsiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Adenium obesum — quyoshli joyni va qishda 10 °C (50 °F) minimal ichki haroratni talab qiladi. Kaktuslar talab qilganidek, xerik sugʻorish rejimida rivojlanadi. A. obesum odatda urugʻ yoki poya qalamchalari bilan koʻpayadi. Koʻp navlar asosan koʻchat ildizpoyasiga payvand qilish yoʻli bilan koʻpaytiriladi^[7].

Bu oʻsimlik Qirollik bogʻdorchilik jamiyatining bogʻdagi xizmatlari uchun mukofotiga sazovor boʻlgan^[8].

Ramzlarda[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tur turli mamlakatlar tomonidan chiqarilgan pochta markalarida tasvirlangan^[9].

Galereya[tahrir | manbasini tahrirlash]

A. obesum var stendining yaqindan tasviri.Sokotra
A. obesum var. socotranum, Sokotra
Tanzaniyaning botqoqli hududlarida oʻsadigan oʻsimliklar guruhi
Chiroyli qiyshaygan kaudeks va ildizlarga ega oʻstirilgan bonsai namunasi, Florida

Chiroyli qiyshaygan kaudeks va ildizlarga ega oʻstirilgan bonsai namunasi, Florida
Tailandda etishtirilgan namuna moʻl-koʻl gullaydi.
30 sm balandlikdagi oʻsimlikda katta mevalar, Chennai.
Urugʻ qobigʻi bilan 2 kunlik koʻchat 15 mm (0.59 in), Chennai.
Hindistonning Gʻarbiy Bengalidagi Ramakrishna missiyasi Vidyamandira kampusidagi oʻsimliklar guruhi.