Abay tumani
Abay qozoqcha: Абай | |
|---|---|
| qishloq | |
| 49°38′0″N 72°51′0″E / 49.63333°N 72.85000°E G OKoordinatalari: 49°38′0″N 72°51′0″E / 49.63333°N 72.85000°E G O | |
| Mamlakat | Qozogʻiston |
| Asos solingan | 1949 |
| Avvalgi nomlari | 1961-yilgacha Sherubaynura |
| Aholisi | 28 363 (2 019) |
| Milliy tarkib | abayets |
| Pochta indeks(lar)i | 100100, 100101 |
| Avtomobil kodi | 09 |
|
| |
| Xaritada | |
|---|---|
| Koordinatalari: 48.944°0′0″N 79.266°0′0″E / 48.94400°N 79.26600°E G O{{#coordinates:}}: cannot have more than one primary tag per page |
Abay tumani (qozoqcha: Абай ауданы) – Qozogʻistonning Abay viloyatidagi tuman. Tumanning maʼmuriy markazi – Qoraoʻl qishlogʻi.
Fiziografik xususiyatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Semeydan janubi-gʻarbda Chingiztau togʻlari etagida joylashgan. Viloyatning gʻarbiy va shimoliy qismlarini sayoz tepalikli tekislik egallagan; balandliklar, adirlar, past tizmalar koʻplab chuqurliklar bilan almashinib turadi. Janubi-gʻarbiy qismini Xanshingys (1152 m) va Shingystau (1077 m) past togʻlari, gʻarbda Degelen, Ordatas, sharqda Dos, Mirjik togʻlari egallaydi. Foydali qazilmalari: marmar, granit, shagʻal, qum va boshqa qurilish materiallari [1] .
Iqlimi keskin kontinental . Yanvarning oʻrtacha harorati −15,5 °C; iyul oyida – 20,5 °C. Yillik yogʻin miqdori 250–300 mm. Viloyat hududidan Shagan, Achisu, Bokenshi daryolari oqib oʻtadi. Yozda qurib qoladigan daryolar, shoʻr va sor koʻllar koʻp. Tuproqlari kashtan, asosan, solonez. Tukli oʻtlar va shuvoq oʻsadi; togʻ yonbagʻirlarida – terak, qayin ; daryo vodiylari boʻylab – tol, smorodina, qush gilosi . Arqar, elik, boʻri, tulki, korsak tulki, boʻrsiq, paroni, gofer ; Buyoʻgʻon, qora guruch, tuyoq, bedana, turna, gʻoz, oʻrdak va boshqalar uyasi [1] .
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
1928 yil 17 yanvarda Semipalatinsk okrugining Chagan, Chingiz va Lunachar volostlarining bir qismidan Semipalatinsk okrugining Chingistau okrugi tashkil etildi (1928 yil 3 sentyabrda Butunrossiya Markaziy Ijroiya Qoʻmitasi tomonidan tasdiqlangan) uning markazi. Dogolok traktida.
Qozogʻiston Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasi Markaziy Ijroiya Qoʻmitasining 1930-yil 20-21-noyabrdagi qarori bilan Chingʻiston viloyati Goloshchekinskiy deb oʻzgartirildi.
1930-yil 17-dekabrda tumanning eski nomi Chingʻistauskiy nomi tiklandi.
1932-yil 20-fevralda (1932-yil 10-martda Butunrossiya Markaziy Ijroiya Qoʻmitasi tomonidan tasdiqlangan) Sharqiy Qozogʻiston viloyati tuzilib, uning tarkibiga markazi Qora-ovul qishlogʻi bilan Chingʻiston viloyati kirdi.
Qozogʻiston SSR Oliy Kengashi Prezidiumining 1939-yil 14-dekabrdagi farmoni bilan Sharqiy Qozogʻiston viloyatining Chingistau viloyati Semipalatinsk viloyati tarkibiga oʻtkazildi.
Qozogʻiston SSR Oliy Kengashi Prezidiumining 1940-yil 5-oktabrdagi farmoni bilan buyuk qozoq shoiri Abay Kunanboyev tavalludining 95 yilligi munosabati bilan Chingʻiston tumani Abaev tumani deb oʻzgartirildi.
Qozogʻiston SSR Oliy Kengashi Prezidiumining 1953 yil 29 oktyabrdagi farmoni bilan Abaev tumani Abay tumani deb oʻzgartirildi.
Qozogʻiston SSR Oliy Kengashining 1990 yil 15 dekabrdagi qarori bilan toʻrtta qishloq kengashi qayta tiklangan Abralinskiy tumaniga oʻtkazildi.
Qozogʻiston Respublikasi Prezidentining 1997-yil 3-maydagi farmoni bilan Semipalatinsk viloyati tugatildi, tuman hududi Sharqiy Qozogʻiston viloyati tarkibiga kiritildi [2] .
Jamoatchilik faollari shu nomdagi boshqa tumanlar bilan adashmaslik uchun tarixiy nom – Shingystau tumanini qaytarishni taklif qilmoqda. [3]
Aholisi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Milliy tarkib (2019 yil boshida) :
- Qozoqlar – 14261 kishi. (98,91%)
- Ruslar – 92 kishi. (0,64%)
- Uygʻurlar – 35 kishi. (0,24%)
- tatarlar – 18 kishi. (0,12%)
- boshqalar – 11 kishi. (0,08%)
- Jami – 14 418 kishi. (100,00%)
Maʼmuriy boʻlinishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Abay tumani 9 ta qishloq okrugiga boʻlingan boʻlib, ularda 11 ta qishloq aholi punkti [4] :
| Qishloq tumani | Aholi punktlari |
| Arxat qishloq tumani | Arxat qishlogʻi, Oʻrda qishlogʻi |
| Qoraoʻl qishloq okrugi | Qoraoʻl qishlogʻi |
| Qasqabuloq qishloq okrugi | Qasqabuloq qishlogʻi, Borli qishlogʻi |
| Kengirbaybiy qishloq okrugi | Kengirboy bi qishlogʻi |
| Koʻkboy qishloq okrugi | Koʻkboy qishlogʻi |
| Qundizdinskiy qishloq okrugi | Jurekadir qishlogʻi |
| Medeu qishloq okrugi | Medeu qishlogʻi |
| Sarijal qishloq okrugi | Sarijal qishlogʻi |
| Toʻqtamis qishloq okrugi | Toʻqtamis qishlogʻi |
Iqtisodiyoti[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qishloq xoʻjaligining yetakchi tarmogʻi chorvachilik (qoʻychilik, chorvachilik, otchilik, tuyachilik). Ular kartoshka va sabzavot yetishtirishadi. Mahalliy yoʻllar .
Diqqatga sazovor joylari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Hududda Abay Kunanboyev va Muxtor Auezov muzeylari, Abay va Shakarim yodgorlik majmuasi, xalq teatri, Jidebay qoʻriqxonasi, Kengirbay Jandosuli maqbarasi, Qoʻngʻir-Auliya va Sarikoʻl gʻorlari, Enlik-Kebek yodgorligi va tarixiy va turistik ahamiyatga ega boʻlgan boshqa unutilmas joylar .
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 Казахстан. Национальная энциклопедия, 2004.
- ↑ „Абайский район“. Государственный архив Восточно-Казахстанской области и его филиалы. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 15-mart.
- ↑ „Топонимика стала игрушкой трайбализма и тавталогии? - Информационный центр журналистского расследования "XAQMEDIA.KZ"“ (ru-RU) (2023-yil 12-iyul). Qaraldi: 2023-yil 16-iyul.
- ↑ „Административно-территориальные единицы Республики Казахстан на начало 2016 года“. Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 15-mart.