Oqin

Oqin (qozoqcha: ақын, qirgʻizcha: акын) – qozoq va qirgʻizlarning badihagoʻy shoiri, kuychisi. Oqin anʼanaviy matnni aynan takrorlamay, ijodiy oʻzgartishlar ham kiritadi. Oqinlar ijodkor sifatida jirov va jirchilardan farq qilib, doʻmbira joʻrligida poetik folklorning barcha janrlari (doston, toʻlgʻov, terma, qoʻshiq) namunalarini ijro etadilar, oilaviy ma-rosimlarda ishtirok etadilar, ijtimoiy hayotning turli masalalariga doir asarlar yaratadilar. Jambul Jabayev, Toʻgʻaloq Moʻlda, Moylixoʻja, Toʻxtagʻul Sotilgʻanov kabi Oqinlar xalq orasida mashhur. Oʻzbeklarda ayrim joylarda (Toshkent va Sirdaryo atroflarida) Oqin atamasi dostonchi maʼnosida, baʼzan soʻzamol, chechan kishilarga nisbatan qoʻllanadi. Qoraqalpogʻistonda ham baxshi, oqin va jirovlar bor^[1].

Qozogʻiston oqinlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mashhur qozoq oqinlari: Janak Kambaruli (1760—1857), Maxambet Utemisov (1804—1846), Suyunbay Aronuli (1815—1898), Sherniyaz Jarilgasov (1817—1881), Birjan-sal Kojagulov (1835—1929), Akan Sere Koramsauli (1843—1913), Jambul Jabayev (1846—1945), Gaziz Fayzolla (1930-yilda vafot etgan), Kenen Azerbaev (1884—1976), Aktan Kereyuli^{[manba kerak]}.

Oqin koʻpincha jamiyatdagi har qanday hodisaga yoki milliy bayramlardagi vaziyatga va hokazolarga munosabat bildirgan holda toʻliq improvizatsiya qiladi. Bayramlarda koʻpincha oqinlar bellashuvi oʻtkaziladi. Koʻrik-tanlov davomida oqinlar navbatma-navbat xalqni mazax qilib, sheʼriy shaklda bir-birini mazax qilishga harakat qiladilar yoki oʻzboshimchalik bilan mavzu tanlashadi. Baʼzida hokimiyat yoki siyosatda boʻlganlar haqida gap ketganda, rasmiylar aytilishini senzura qilishga urinadi^[2].

Koʻchmanchi turmush tarzi, oqinlar sanʼatining oʻtkinchiligi oʻtmishda asarlarni qogʻozga yozib, saqlab qolishga imkon bermagan. Oqinlarning aksariyat asarlari yoʻqolib qolgan.

Qirgʻiziston oqinlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mashhur qirgʻiz oqinlari: Jaysan Toktogul-yrchi (XIII – XIV asrlar), Togoloq Moldo (1860—1942), Toktogul Satilganov (1864—1933), Kuyruchu (Kudaybergen Omurzak uulu) – (1866—1941), Kalyk (1883—1953)), Barpi Aliqulov (1884—1949), Osmonqul Bolebalayev (1888—1967), Estebes Tursunaliev (1931—2005), Ismoil Boʻronchiev (1910—1978), Moldobasan Musulmonqulov (1883—1961)^{[manba kerak]}.

Boshqirdiston oqinlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Boshqirdlar orasidagi oqinlar anʼanaviy ravishda sesaeng deb ataladi (boshqirdcha: сәсән, сәсәндәр ; qozoqcha: шешен, шешендер). Boshqird sesaengi uch simli dumbira sadolari ostida sheʼr oʻqidi^{[manba kerak]} . Eng qadimiy boshqird sesaenglarining nomlari: Katai Gali sesaeng, Turumtai sesaeng, Suyunduk sesaeng, Kildish sesaeng, Emmet sesaeng, Karakai sesaeng, Yahya sesaeng. Keyingi asrlarning sesaenglari: Kubagush sesaeng, Erense sesaeng, Karas sesaeng, Baik Aidar, Mahmut sesaeng, Buranbay sesaeng, Ishmuxamet sesaeng.