Bu maqola oʻzbek tilining imlo qoidalariga muvofiq yozilmagan. Qarang: VP:ORFO. Iltimos, bu sahifani tekshirib, undagi xatolarni oʻnglang.
Muslima ayollarning siyosatdagi rollari tobora ortib bormoqda. Xotin-qizlarning ta’lim olish imkoniyatlarining kengayishi ularning siyosatdagi ishtirokini yanada ragʻbatlantirdi. Muslima bo'lgan ayol yetakchilarga quyidagilarni misol keltirish mumkin: Pokistonning sobiq bosh vaziri Benazir Bhutto (1988–1990 va 1993–1996), Indoneziya prezidenti Megavati Sukarnoputri (2001–2004), Turkiyaning sobiq bosh vaziri Tansu Chiller (1993–1995), Senegalning sobiq bosh vaziri Mame Madior Boye (2001–2002), Bangladesh bosh vazirlari Xolida Ziyo (1991–1996 va 2001–2006) va Shayx Hasina Vajed (1996–2001 va 2009–hozirga qadar), Eronning sobiq vitse-prezidenti Masumeh Ebtekar (1997—2005-yillar), Mali Bosh vaziri Sisse Mariam Kaidama Sidibe (2011–2012), Kosova prezidenti Atifete Yaxjaga (2011–2016), Mavrikiyning sobiq prezidenti Amin Gurib (2015–2018) va Singapurning amaldagi prezidenti Halima Yakob (2017-yilda saylangan) va hozirgi prezident Tanzaniya Samiya Suluxu Hassan (2021-yil mart oyida Jon Pombe Magufulining to'satdan vafotidan keyin prezidentlikka ko'tarilgan vitse-prezident).
Misr Adliya vazirligiga maslahat beruvchi “Dorul Ifto al-Misriya” Islom instituti Islomda ayollar rahbar lavozimida ishlashiga ruxsat berilgani ommaga bildirgan va bu haqida fatvo chiqargan. Shuningdek, Qur'onda ayollarning siyosatdagi rolini qo'llab-quvvatlovchi oyatlar mavjud, masalan, o'z xalqi bilan maslahatlashgan va muhim qarorlar qabul qilgan, hukmdor vakili bo'lgan Sheba malikasi haqida aytib o'tilgan. Hadisda ayollarning jamoat yetakchilik rolida bo'lganligi ko'plab misollarda keltirilgan. Muhammad (s.a.v.)ning birinchi va asosiy maslahatchisi uning birinchi rafiqasi Xadicha bint Xuvaylid bo'lgan. Uning uchinchi rafiqasi Oisha Abu Bakr tibbiyot, tarix va ritorika sohasida mashhur bo'lgan va yana Payg'ambarimiz s.a.v. bilan tez-tez janglarda qatnashgan, hatto Tuya jangida qo'shinga boshchilik qilgan[1].
Muslima ayollar uchun yetakchilik imkoniyatlari diniy kitoblarda mustahkamlangan va bugungi kunda kengayib borayotgan bo'lsa-da, oldingi avlodlar ayollarning rolini turlicha qabul qillishgan yoki tushunishmagan[2]. Zamonaviy o'zgarishlarga va musulmon ayollarning siyosiy hayotga ko'proq jalb etilishiga qaramay, ba'zi mamlakatlarda musulmonlar ideal muslima ayol o'zini ona va rafiqa roli bilan cheklashi kerakligini ta'kidlaydilar[2].
Islom ulamolari Qur'on ayollarga jamoat ishlarida qatnashish huquqini berganini ta'kidlaydilar, chunki jiddiy bahslarda qatnashgan va hatto Muhammad payg'ambarning o'zlari bilan bahslashgan ayollar misollari Qur'onda ham keltirilgan[3][4][5]. Qolaversa, Umarxalifaligi davrida bir ayol masjidda u bilan tortishib, oʻz fikrini isbotlab, koʻpchilikning huzurida: “Ayol haq, Umar nohaq”, deb aytishiga sabab boʻlgan. Biroq musulmonlar ko'p bo'lgan mamlakatlarda ayollarning rahbarlik qilish qobiliyati bilan bog'liq asosiy muammolar Islom, Qur'on va Hadislarning matn asoslarini talqin qilishdagi farqlardan kelib chiqadi[6]. Bu muammo arab tilining murakkabligi, islomning turli sohalari, masalan, shialik va sunniyliko'rtasidagi farqlar va turli mintaqalarda yuzaga keladigan tafovutlar bilan yanada kuchayadi[7]. Ayol rahbarlarning roli zamonga va dinga muvofiq ravishda o'sib boradi. "Taraqqiyparvar Islom" harakatining yangi zamonaviy talqinlari orqali ayollar yetakchi sifatida ko'proq erkinlik va kuchga ega bo'lishdi[7].
Qur'onda ayollar imkoniyatlarini cheklash uchun ishlatilgan bo'limlari:
“Erkaklar xotinlar ustidan (oila boshligʻi sifatida doimiy) qoim turuvchilardir. Sabab – Alloh ularning ayrimlari (erkaklar)ni ayrimlari (ayollar)dan (ba’zi xususiyatlarda) ortiq qilgani va (erkaklar oʻz oilasiga) oʻz mol-mulklaridan sarf qilib turishlaridir. (Ayollar ichida) solihalari – bu (Allohga va eriga) itoatli, gʻoyibga Alloh saqlaganicha himoyatli (ya’ni, erlarining sirlari, mulklari va obroʻlarini saqlovchi)lardir”.
— Qur'on., "Niso" surasi 34-oyat
Biroq, bu oyat ko'pincha noto'g'ri talqin qilinadi[8].
27-bobning 29–44-oyatlarida Qurʼon davlat boshligʻi lavozimiga ega boʻlgan Sheba malikasi (Bilqis) misolida ayollarni rahbarlik qilishiga ishora qiladi[9].
Qur'onda ayollarning imkoniyatlarini tenglashtirish haqida suralar ham mavjud:
"Erkaklar xotinlardan ustun turadilar, chunki Alloh taolo boshqalaridan bir afzallik bergan va buning uchun. Ular oʻz mollaridan nima sarflaydilar”.
— "Niso" surasi 34-oyat
"Albatta, muslimlar va muslimalar, moʻminlar va moʻminalar, davomli itoatkor erkaklar va davomli itoatkor ayollar, sadoqatli erkaklar va sadoqatli ayollar, sabrli erkaklar va sabrli ayollar, tavozu’li erkaklar va tavozu’li ayollar, sadaqa qilguvchi erkaklar va sadaqa qilguvchi ayollar, roʻza tutguvchi erkaklar va roʻza tutguvchi ayollar, farjlarini saqlovchi erkaklar va (farjlarini) saqlovchi ayollar, Allohni koʻp zikr qilguvchi erkaklar va (Allohni koʻp) zikr qilguvchi ayollar–oʻshalarga Alloh magʻfiratni va ulugʻ ajrni tayyorlab qoʻygandir".
Tarixan islomiy jamiyatlarda ayollarning roli uy ichida bo'lgan, bu esa ayol uchun imkoniyatlarni cheklagan va to'siqlar yaratgan. Muhammad s.a.v payg'ambarligi davrida va ilk islom davrida ayollarga katta erkinliklar berilgan. Mo'minlarning onalari deb atalgan Muhammad s.a.v.ning ayollari Islomda ayollar uchun mukammal ayol timsoli sanalgan. Ilk islom davrida uning ayollari turli rahbarlik sohalarida katta ahamiyatga ega edilar. Xadicha binti Xuvaylid Muhammad s.a.v.ga turmushga chiqishdan oldin nafaqat iqtisodiy jihatdan muvaffaqiyat qozongan, balki Islomni birinchi qabul qilgan va ilk islom davrining shov-shuvli tarixida Payg'ambar s.a.v.ga yordam bergan ayollardan hisoblanadi. Payg'ambar s.a.v. rafiqasi Hafsa binti Umarga Qur'onni himoya qilish vazifasini topshirgan va rafiqasi Oisha binti Abu Bakr esa Tuya jangida qo'shinni boshqargan. Rasululloh s.a.v. Ummu Varaqani erkaklar va ayollarga ayol imom qilib tayinlaganlar[10]. Payg'ambar s.a.v. ayollarga yuqori rahbarlik lavozimlarini egallashga ruxsat bergan. Biroq, uning vafotidan keyin ayollarning jamiyatdagi o'rni erkaklar hukmronligi, patriarxal jamiyatdan, kelgan hadislar va Qur'on oyatlarining noto'g'ri tafsirlari tufayli cheklab qo'yilgan. Biroq, butun Islomdagi ayollarning rolini umumlashtirish qiyin, chunki Islomning turli sohalari va Qur'on oyatlarining bir nechta talqinlari mavjud bo'lib, ular Islom jamiyatlarida ayollarning rolini o'z qarashlari bilan belgilaydilar.
Islomda ayollarning huquq va erkinliklari uchun alohida harakat XX asr boshlarida faollasha boshladi. Islomiy jamiyatlarda ayollarni ozod qilish va tarbiyalashga da'vat etgan ikki asosiy shaxs Rifo at-Tahtaviy va Qosim Amin bo'lgan. Qosim Amin oʻzining “ Ayollar ozodligi” kitobida jamiyatga o'z so'zini ochiq ayta olgan Yaqin Sharqdagi muslima ayollar islohotining otasi hisoblanadi[11]. Bu ikki erkak liderlarga XIX asr oxirida islomiy feminizm harakati yetakchilari uch misrlik ayol Maryam an- Nahhos, Zaynab Favvoz va Oisha at-Taymuriya ham qo'shilgan. 1956-yilda Doria Shafik Misrda ayollar saylov huquqi harakatiga rahbarlik qilgan. Zamonaviy islom jamiyatida gender tengligiga erishish uchun harakat qilgan. Biroq, bu harakatning rivojlanishi turli arab mamlakatlarida va Islomning turli sohalarida farq qiladi, chunki yangi talqinlar islom jamiyatlarida ayollar uchun gender tengsizlikni shakllantiradi[11].
XX-XXI asrda islomiy jamiyatlarda ayol rahbarlarni ko'plab ko'rish mumkin. Dunyodagi barcha musulmonlarning aksariyati bir paytlar ayollarni yetakchi qilib saylagan mamlakatlarda yashaydi. Aholisi eng koʻp musulmon boʻlgan uchta davlatda ayollar yetakchilik qilgan, jumladan Indoneziya[12], Pokiston[13] va Bangladesh.
Afg'onistonning birinchi ayol vaziri. Afgʻonistonning uchinchi Konstitutsiyasi (1964-yilda qirol Zohirshoh davrida) ayollarga ilk bor saylash va parlamentga o'z nomzodi qo'yish huquqini berdi. Natijada, keyingi yilgi saylovlarda uch nafar ayol parlament aʼzosi etib saylangan, ikki nafari senat aʼzosi etib tayinlangan. Kubra Nurzay 1965-yilda Sog'liqni Saqlash Vaziri etib tayinlangan va 1967-yilda qayta tayinlangan[14]:1–44
Shafiqa Ziyoyi
Shafiqa Ziyoi 1971-yilda Portfelsiz vazir etib tayinlanganidan keyin ikkinchi ayol vazir bo'ldi[15].
Massud JalolMassud Jalol
1988-yilda Massud Jalol Kobuldagi tibbiyot maktabini tamomlagandan so'ng, 1999-yilgacha (Tolibon hukmronligi buni imkonsiz qilib qo'yguncha) shifokor bo'lib ishlagan. 1999-yilda esa ayollar boshchiligidagi BMTning Jahon oziq-ovqat dasturida ish boshlagan. 2002- yilda Tolibon hokimiyatidan chetlashtirilgach, u loya jirgada qatnashgan 200 nafar ayoldan biri aylangan. U 2002-yilda prezidentlikka nomzodini qo'ygan va Afg'onistonda bu lavozimga nomzodini qo'ygan birinchi ayol bo'lgan.U saylovlarida Karzayga qarshi 171 ovoz (eng koʻp ovoz olgan ikkinchi ovoz) olgan[16]. U Hamid Karzayga saylovda yutqazdi, lekin uning davrida 2004-yildan 2006-yilgacha ayollar ishlari vaziri lavozimida ishlagan. Keyinchalik Massud Jalol Vashingtondagi Rivojlanish va Aholi Faoliyati Markazida o'qishini bildirgan. Ma'lumot uchun, bu markaz ayollarga o'zlarining yetakchilik rollarini qanday oshirishni o'rgatadi[16].
Azra Jafariy
2002-yilda Tolibon qulaganidan keyin loya jirgada qatnashgan 200 nafar ayoldan biri. U Afg'onistondagi birinchi ayol merdir. U 2008-yildan 2014-yilgacha Afgʻonistonning Daykundi viloyatidagi Nili shahrida yashovchi boʻlgan. U Afg'onistondagi diniy va etnik ozchilik bo'lgan hazora etnik guruhining a'zosi. O'z faoliyati davomida u Nilida infratuzilmani qurish uchun mablag' olish ustida ishlagan.[17] Prezidentlikka kirishdan oldin u 1990-yillar boshidagi fuqarolar urushi tufayli Eronga ketgan edi. U yerda afgʻon bolalari uchun maktabni boshqargan. 2001-yilda u Afg'onistonga tinchlik jirgasida qatnashish uchun qaytib keldi.[17]
AQSh Davlat kotibi Xillari Klinton afg'on ayol siyosatchilari bilan.Fauzia Kufi o'ng tomonida va Sima Samar chap tomonida.
Sima Samar
2001-yildan 2003-yilgacha Afgʻoniston ayollar ishlari vazirligi lavozimida ishlagan. 2004 -yildan 2019-yilgacha u inson huquqlarini buzganlarni javobgarlikka tortuvchi Afgʻoniston mustaqil inson huquqlari komissiyasini boshqargan[18]. Uning ushbu komissiyadagi ishi unga o'lim tahdidlarini olib kelgan[19]. U oʻgʻil-qizlar maktablarini boshqaradigan Shuhada tashkilotining asoschisi boʻlib, 2012-yilda 100 dan ortiq maktablar shu tashkilot qarmog'ida bo'lgan[18]. U shuningdek, sog'liqni saqlash sohasida ham ishlagan va o'n beshta klinika va shifoxonalarni boshqargan[18]. Sima Samar 2019-yil dekabr oyida Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh kotibining ichki koʻchishlar boʻyicha yuqori darajali guruhi aʼzosi etib tayinlangan[18].
U Ozarbayjon Milliy Assambleyasi spikeri va Ozarbayjon tashqi ishlar vaziri boʻlgan.
Lala Shevket
Lala Shevket dunyodagi birinchi ayol davlat kotibidir. Uning mutaxassisliklari professor va tibbiyot fanlari doktori. U 1993-yilda Ozarbayjondagi birinchi ayol elchi boʻldi. 1993—1994-yillarda Ozarbayjonda Davlat kotibi lavozimida ishladi. U hukumat ichidagi korruptsiyadan norozi bo'lgani uchun bu lavozimdan ketishni tanlagan. U 1995-yilda Ozarbayjon Liberal partiyasiga asos solgan va shu partiya rahbari sifatida prezidentlik saylovlarida qatnashgan[20].
U Ozarbayjon vitse-prezidenti va birinchi xonimi, Haydar Aliyev jamgʻarmasi rahbari, Ozarbayjon madaniyatining doʻstlari jamgʻarmasi raisi, Ozarbayjon gimnastika federatsiyasi prezidenti, YUNESKO va ISESCOning yaxshi niyat elchisi. 1995-yilda u Ozarbayjon madaniyati doʻstlari jamgʻarmasini tuzdi. Ozarbayjonda 2005-yilgi parlament saylovlarida u Ozarbayjon Milliy Assambleyasiga rahbar bo'lib saylangan. 2006-yil 24-noyabrda Ehtiyojmand bolalarga koʻrsatgan e’tibori, ularning turmush sharoiti va ta’limini yaxshilashga koʻmaklashgani uchun Aliyeva ISESCOning Yaxshi niyat elchisi unvoni bilan taqdirlangan.
Aholi soni boʻyicha uchinchi musulmon davlat sifatida Bangladesh, 2016-yil holatiga koʻra, soʻnggi 25 yil davomida Xolida Ziya[21][22] va Shayx Hasinani bosh vazir etib saylash orqali davlat ayol bosh vazirlar[23] tomonidan boshqarilgan.
U 1996-yildan 2001-yilgacha Bangladesh Bosh vaziri bo'lgan va 2009-yildan hozirgi kungacha Jahon yetakchi ayollari Kengashi a'zosidir. U 1991-1996 va 2001-2006- yillarda Bangladesh Bosh vaziri bo'lgan. 1991-yilda saylanganida u Bangladeshning birinchi ayol Bosh vaziri va musulmon dunyosida demokratik hukumat rahbari boʻlgan ikkinchi ayol yetakchi boʻlgan[21] U, shuningdek, Bangladesh Millatchilar partiyasining rahbari ham edi. Ziyo Forbes tomonidan uch marta "Dunyoning 100 ta eng kuchli ayoli" ro'yxatiga kiritilgan[21][24][25].
Aholi soni bo'yicha beshinchi musulmon davlat bo'lgan Misr parlamentining qariyb uchdan bir qismi ham ayollardan iborat[26].
Farida El Choubachy
U Misr parlamentining ochilish majlisiga 42 yil ichida raislik qilgan birinchi ayol boʻldi[27]. U Misrning yangi saylangan parlamentining bir qismidir.
Uning siyosiy faoliyati 2010-yilda Milliy demokratik partiyaga rahbar bo'lib saylanganidan keyin boshlangan. 2017-yil fevral oyida u Misrning birinchi ayol gubernatori bo'ldi. U Baxeyra gubernatorligining gubernatori etib tayinlangan.[28]
Anissa Hassouna
2016-yilda u Misr parlamentiga rahbar bo'lib saylangan. U ayollar va bolalar huquqlarini himoya qilgan. Uning tashabbuslaridan biri tumanda bolalar uchun o'yin maydonchalarini yaratish edi[29].
U Indoneziyaning birinchi prezidenti Sukarnoning qizi. U 1987-yilda Xalq maslahat majlisiga rahba etib saylangan. Keyinchalik u 1993-yilda Indoneziya Demokratik partiyasining rahbari boʻlib ishlagan[30]. U 2001-yildan 2004-yilgacha Indoneziya prezidenti boʻlib ishlagan va Indoneziyaning birinchi ayol prezidenti va koʻpchilikni musulmonlar tashkil etgan davlatni boshqargan toʻrtinchi ayol boʻldi[31][32].
Qirgʻizistonda ham musulmonlar koʻpchilikni tashkil qiladi. Otunbayeva 2010-yil 3-iyulda Lola inqilobidan keyin keyin prezident sifatida qasamyod keltirdi.
2019-yil iyul oyida Mbarka Bouaida Guelmim-Oued Noun mintaqasi prezidenti etib saylandi. Bu uni Marokashda mintaqaviy rahbar etib saylangan birinchi ayolga aylantirish.[33] Uning siyosiy faoliyati ilk bor 2007-yilda Vakillar palatasiga saylanganida boshlangan. U Vakillar Palatasida ishlagan davrida koʻplab qoʻmitalar, jumladan, Moliya va Iqtisodiy ishlar qoʻmitasi, Islomiy ishlar qoʻmitasi va Milliy mudofaa qoʻmitasida ishlagan.[33]
Pokiston dunyoning aholisi eng ko'p musulmonlardan iborat ikkinchi davlatidir.
U Pokiston asoschisi Quaid-e-Azam Muhammad Ali Jinnaning singlisi edi. U Pokiston mustaqilligi uchun katta ahamiyatga ega bo'lgan. Mustaqillikka erishgandan so'ng, u ayollarning huquqlarini mustahkamlashda muhim rol o'ynadi. 1965-yilda birlashgan muxolifat talabiga binoan u o'sha paytdagi harbiy diktatorga qarshi prezidentlik kampaniyasini olib bordi. U Pokiston xalqining onasi hisoblanadi. U Mozori Quayd maqbarasiga dafn etilgan.
1982-yilda Bxutto Pokiston Xalq partiyasini boshqargan birinchi ayol bo'ldi. Uning otasi Zulfiqor Ali Bxutto 1968-yilda bu partiyaga asos solgan[34]. Bhutto ikki marta Pokiston Bosh vaziri[35] etib saylangan. Uning 1988-yilda Bosh vazirlikka birinchi saylanishi uni musulmonlar yashovchi mamlakatni boshqargan birinchi ayolga aylantirdi. U bu lavozimda 1988-yildan 1990-yilgacha va 1992-yildan 1996-yilgacha ishlagan. U 2008-yilda qasddan o'ldirilgan[13].
U 2019- yilda mamlakatning AQShdagi elchisi etib tayinlangan edi. U Saudiya Arabistonida elchi etib tayinlangan birinchi ayoldir. U Qo'shma Shtatlarda o'sgan, Jorj Vashington universitetida o'qigan[36]. Uning otasi avvalroq mamlakatning Qo'shma Shtatlardagi elchisi bo'lib ishlagan. U Forbes jurnalining 200 ta eng kuchli arab ayollari ro'yxatiga kiritilgan. U elchi boʻlishidan oldin 2016-yilda Saudiya Arabistoni umumiy sport boshqarmasida ayollar ishlari boʻyicha vitse-prezident boʻlgan. 2018-yilda u Ommaviy ishtirok federatsiyasi prezidenti bo'lgan va elchi bo'lgunga qadar bu lavozimda ishlagan[36].
1993-yilda u Turkiya Bosh vaziri bo'ldi. Ciller Bosh vazir lavozimini butunlay o'zi qo'lga kiritgan. Ciller Robert kollejida o'qidi va keyinchalik magistrlik va doktorlik dissertatsiyasini oldi. Ciller Turkiyaga qaytib, Bosfor universitetida iqtisod fanidan dars bergan. U siyosatga 1990-yilda Sulaymon Demirel boshchiligidagi “Haqiqiy yoʻl” partiyasiga (hozir u prezident) qoʻshilish orqali kirib kelgan. Chiller tezda partiyaning yordamchisi bo'ldi va keyin 1991-yilgi saylovda g'alaba qozondi va hukumatda Iqtisodiyot vazirligi uchun mas'ul bo'ldi. Ciller tarafdorlari uning modernizatsiya/g'arblashtirish g'oyalarini ma'qullaydi. Uning izdoshlarigako'pligiga qaramay, islohotlariga qarshi odamlarham ko'p edi. Ciller bosh vazir sifatida nomaqbul xatti-harakatlar qilganidan keyin hukumatni tark etishga majbur bo'ldi. Uning shubhali qarorlari unga nisbatan uch xil parlament tekshiruviga olib keldi, shuning uchun Ciller 1995-yilda lavozimini tark etishga qaror qildi. Xatolariga qaramay, Ciller bugungi kunda ham kuchli ayol sifatida e'tirof etiladi[37].
Musulmon ayollarning davlat lavozimidagi roli va imkoniyatlari mamlakat/mintaqa va hokimiyatdagi hukumat turiga qarab farq qiladi. Shu sababdan musulmon ayol siyosiy yetakchilar mavzusini umumlashtirish mumkin emas. Musulmon ayollarning rollari vaqt oʻtishi bilan qanday rivojlanganligini yaxshiroq tushunish uchun har bir mamlakat tarixiga nazar tashlagan ma’qul.
Ozarbayjonda ayollarni davlat boshqaruviga joylashtirish boshqa islomiy mamlakatlarga qaraganda yaxshiroq rivojlangan. Ozarbayjonda 1918-yilda Ozarbayjon Demokratik Respublikasi tomonidan umumiy saylov huquqi joriy qilingan va shu tariqa Ozarbayjon musulmonlar koʻp boʻlgan ayollarga huquq bergan birinchi davlatga aylandi. Ayni paytda Ozarbayjon parlamentida 28 nafar ayol deputat ham bor. 2015-yil holatiga koʻra, 125 oʻrinli parlamentda 21 nafar ayol bor edi. Parlamentdagi ayollar ulushi 2005—2015-yillarda 11 foizdan 17 foizga oshgan. Markaziy saylov komissiyasining 16 nafar a’zosidan 4 nafarini ayollar tashkil etib, 125 ta okrug saylov komissiyasining 3 nafariga raislik qildilar. Ozarbayjon dunyoviy davlat boʻlishiga qaramay, diniy marosimlarni bajaruvchi odamlar uchun ma'lumot, sertifikat va roʻyxatdan oʻtishni talab qiladi. Ozarbayjondagi muslima ayollar sertifikatlangan otinoyi boʻlish uchun oʻqishlari va faqat ayollar yigʻinlarini boshqarishlari mumkin, bu koʻp asrlardan beri davom etib kelgan. 2000-yilda Ozarbayjon Ayollarga nisbatan kamsitishlarga barham berish bo'yicha qo'mita vakolatini tan olgan holda Fakultativ Protokolini imzoladi, shundan so'ng u o'z doirasidagi shaxslar yoki guruhlarning shikoyatlarini qabul qilishi va ko'rib chiqishi mumkin. 2010-yilda oiladagi zo'ravonlik to'g'risidagi yangi qonun kuchga kirdi. Ozarbayjonda zoʻrlash noqonuniy hisoblanadi va maksimal 15 yillik qamoq jazosini oladi[38].
Rossiya imperiyasi davrida musulmonlar hududlarida ayollarning davlat lavozimlarida ishtirok etishi mumkin emas edi. Sovet Ittifoqi Kommunistik partiyasi Rossiya imperiyasidan keyin hukmronlik qildi va uning yangi siyosati tufayli mahalliy va markaziy boshqaruv organlariga birinchi ayollar saylandi. Biroq, bu vakillik 1930-yillarning oxirigacha past edi. Turkistonda 1926-yilda saylangan ayol delegatlarning yarmidan kamrogʻi musulmon aholi vakili edi.[39]:679. 1925-yilda sovetlar ayollarning ijtimoiy va siyosiy hayotning barcha darajalarida ishtirok etishlari uchun ko'proq imkoniyatlar yaratish ustida ishladilar. Kommunistik partiya muslima ayollarning jamoat va siyosiy hayotda faol boʻlishlari uchun choralar koʻrdi. Talablardan biri davlat idoralarida ayollar vakilligini oshirish edi. Sovet tarixida faqat ikkita ayol vazir lavozimiga (madaniyat va sog'liqni saqlash) tayinlangan. Kommunistik partiya ayollarga yuqori lavozimlarni emas, balki ikkinchi darajali lavozimlarni berdi, shuningdek,, ularning roli erkak hamkasblari kabi muhim emas edi. Faqat Yadgar Nasretiddinova 1940-yildan 1970-yilgacha sovet tizimidagi eng yuqori hokimiyatga erisha oldi. Sovet hukumati tomonidan tayinlangan ayollar bilim yoki kasbiy qobiliyatlari uchun emas, balki ijtimoiy kelib chiqishiga ko'ra tayinlangan. Bu esa ko'plab noprofessional ayollar va erkaklarning hokimiyat lavozimlarida bo'lishiga olib keldi va natijada siyosat va hokimiyatdagi ayollarga salbiy nuqtai nazardan qaraldi. Haqiqiy tenglikka hech qachon erishilmadi, Muvaffaqiyatlarga qaramay, sovetlashtirish deb nomlangan bu jarayon ayollar uchun juda ko'p yashirin to'siqlar va qoidalarga ega edi. 1989-yilda Sovet tuzumi tomonidan qo'llaniladigan kvota tizimi bekor qilindi va natijada ko'plab ayollar hukumatdagi o'z lavozimlarini yo'qotdilar. Sobiq sovet davrida Turkiya parlamentidagi deputatlarning 26 foizi ayollar edi[39]:680. Oʻzbekiston parlamentining 9,9 foizini ham ayollar tashkil etdi[39]:677–683. 2000-yilda Tojikiston parlamentining 14,9 foizini ayollar tashkil etgan[39]:677–683. Markaziy Osiyoning aksariyat musulmon davlatlarida teng huquq va imkoniyatlar qonunlari ishlab chiqilgan, ammo ayollarga nisbatan an'anaviy patriarxal qarashlari tufayli ayollar ko'p holatlarda hali ham ikkinchi darajali lavozimlarda qolib ketishadi.
1952-yilda, monarxiya qulagandan so'ng, feministik harakatlar ayollarning huquqlarini Misrning yangi konstitutsiyasiga kiritilishini yoqladi[40]. 1956-yilgi Konstitutsiyada ayollarga saylash va saylanish huquqi berildi[41]. Amina Shokri va Ravya Ateya keyin Misr parlamentiga saylangan birinchi ayollar bo'ldi. Ayollarga siyosiy huquqlar berilgan boʻlsa-da, ayollar faollari hamon teng ijtimoiy huquqlar uchun kurash olib borganlar. Abdel Nosir hukmronligi davrida barcha fuqarolik jamiyati tashkilotlari endi davlat nazorati ostida ekanligi toʻgʻrisida qonunchilik joriy etildi. Bu davr "davlat-feminizm" davri deb ataladi[42]. 1979-yilda Prezident Anvar Al Sadat ayollarga o'ttizta deputatlik o'rni ajratish to'g'risida qonun chiqardi, bu esa parlamentdagi ayollar sonini sakkizdan o'ttiz beshgacha oshirdi. Bu qonun keyinchalik 1986-yilda saylov qonunlari qayta koʻrib chiqilishi sababli bekor qilingan[43]. Husniy Muborak davrida ayollar tashkilotlari soni 10 mingdan 30 mingga ko'tarilgan. 2000-yilda Ayollar milliy kengashi tashkil etildi[40]. Ayollarga erining roziligisiz ajrashish huquqini beruvchi yangi qonunlar o'rnatildi (Xul'). Bundan tashqari, “urfiy nikohlar, davlat roʻyxatidan oʻtmagan diniy nikohlar” boʻyicha sudga murojaat qilishni osonlashtirish boʻyicha yangi chora-tadbirlar qoʻshildi. Ilovadagi shartlar ro'yxatini o'z ichiga olgan yangi nikoh shartnomasi ham kuchga kirdi[40].Ayollarga 2010-yilgi saylovlarda 64 deputatlik oʻrinlari ajratilgan[43]. Bu kvota 2011-yil 25-yanvar Misr inqilobiga qadar davom etdi. Keyingi saylovlarda misli ko'rilmagan darajada ko'p ayollar ishtirok etdi, ammo ularning ikki foizdan kamrog'i saylandi[40]. 2020-yilgi saylovlar uchun parlamentdagi 25 foiz oʻrinlarni ayollarga ajratuvchi yangi konstitutsiyaviy tuzatish qabul qilindi. Ayollar 596 oʻrindan 162 tasini qoʻlga kiritib, 2021-yildan 2026-yilgacha boʻlgan muddatga Misr parlamentining 27 foizini tashkil etdi[44].
Ayollar 1905-06 yillardagi Eron konstitutsiyaviy inqilobida faol ishtirok etib, barcha fuqarolarni teng deb tan oldilar. Biroq 1906-yilgi saylov qonuni ayollarning ovoz berish huquqini rad etdi. Ayollar birinchi marta 1963-yilda Oq inqilob (Muhammad Rizo Shoh tomonidan kiritilgan islohot) bo'yicha referendumda ovoz berishdi. Hukumat ayollarning 1963-yilgi ovoz berishda ishtirok etishiga ruxsat bermadi, lekin ular o'z saylov byulletenlarini yaratish va ovoz berish huquqini ham rad etmadilar. Ayollar 1963-yil sentabrdagi parlament saylovlarida ham ovoz berishgan. Birinchi marta olti nafar ayol parlamentga saylandi, shoh yana ikki ayolni senatga tayinladi.[39]:681Keyingi parlament saylovlarida ham ayol deputatlar soni ortdi. 1978-yilda Islom inqilobi arafasida parlamentda 22 nafar ayol bor edi.[39]:677–683Islom inqilobidan keyin ayollar saylov huquqini saqlab qoldi va toʻrt nafari Islom Respublikasi davrida parlamentga saylandi. 2000-yilgi parlament saylovlarida 13 nafar ayol parlamentga saylangan.[39]:677–6831960—1970-yillarda Farruhru Parsa taʼlim vaziri, Mahnaz Afxamiy esa ayollar ishlari boʻyicha davlat vaziri etib saylandi. Xotin-qizlar ishlari bo'yicha davlat vaziri lavozimi 1978-yilda bekor qilingan. Bugungi kunda Eron ayollari siyosiy sohada ko'proq huquqlarga ega bo'lish uchun hamon harakat qilmoqda.
Tunis 1956-yilda Fransiyadan mustaqillikka erishdi. Xuddi shu yili oila qonunchiligini isloh qilgan va ayollar va erkaklar o'rtasida tenglikni o'rnatishga qaratilgan Shaxsiy maqom kodeksi (CPS) qabul qilindi[45]. Koddks ko'pxotinlilik amaliyotini taqiqladi, nikoh uchun har ikki tomonning roziligini talab qildi va nikoh uchun minimal yoshni belgilab qo'ydi. Shuningdek, u ayollarga ajralish imkoniyatini berdi va ajrashish tartib-taomillari dunyoviy sudlarda amalga oshirilishini buyurdi. Ayollar 1957-yilda saylov huquqiga, 1959-yilda esa siyosiy lavozimlarda qatnashish imkoniyatiga ega boʻldilar[46]. Biroq, faqat yigirma yil o'tgach, 1983-yilda ayollar siyosiy lavozimga saylandi. Fethia Mzali va Souad Yaacubi siyosiy lavozimni egallagan birinchi ayollar edi[47]. 1985-yilda Tunis ayollarga nisbatan kamsitishning barcha shakllariga barham berish to'g'risidagi konventsiyani ratifikatsiya qildi. Yasemin inqilobidan so'ng, ayollar harakati yangi hukumatda Shaxsiy maqom kodeksi mavjudligini va ayollarga konstitutsiyada teng huquqlar kafolatlanishini ta'minlash uchun kurashdi. 2011-yilda parlament roʻyxati boʻyicha partiyalar erkaklar va ayollar oʻrtasida almashinishini talab qiluvchi kvota qabul qilindi.
Ayollarning rasmiy siyosiy ishtiroki Turkiya Respublika bo'lishi bilan boshlangan. Turkiya Respublikasining kuchayishi ortidan bir guruh ayollar ayollar partiyasini tuzishga harakat qilgan, ammo ular rad etilgan. Shunday bo'lsa-da, Turk ayollariga siyosiy huquqlar boshqa islom yoki Yevropa mamlakatlaridagi ayollarga qaraganda ancha oldinroq berilgan. Ularga 1930-yilda mahalliy saylovlar va 1934-yildagi milliy saylovlar uchun ovoz berishga ruxsat berilgan. 1930—1946-yillarda hukumatda ayollarning koʻproq ishtirok etishi uchun yakka partiya yetakchilari tomonidan ham koʻp qoʻllab-quvvatlangan. 1995-yilgi umumxalq saylovlarida 18 nafar ayol (4,6%) parlamentga saylangan[39].
Yigirmanchi asrning boshlarida ayollar milliy harakatlar va yurishlarda qatnasha boshladilar. Erondagi ayollar 1908-yilda Tamaki qoʻzgʻoloni va Konstitutsiyaviy inqilobda qatnashdilar[34]. Natijada, yuqori tabaqadagi ayollar ayollarning ta'lim va siyosatdagi huquqlarini oshirishga qaratilgan siyosiy jamiyatlarni tuzdilar. Bunday milliy ishtirok musulmon jamiyatida ayollarning yolg'izlanishiga qarshi turishga yordam berdi. Birinchi jahon urushidan keyin gender muammolari islohot qilinadigan soha sifatida ta'kidlandi. Eron, Tunis va Misr tuzatishlarni isloh qilish chog'ida ajralish va bolalarni vasiylikda ayollarga berish huquqlarining bahsli mavzularini ko'rib chiqdi. Eron va Turkiya ro'molga keskin qarshilik ko'rsata boshladilar[34] Bunday islohotlar yigirma birinchi asrda ham davom etmoqda.
↑Shahla Haeri. "Queen of Sheba and Her Mighty Throne," 2020, pp.29-51. The Unforgettable Queens of Islam: Succession, Authority, Gender. Cambridge University Press
↑Guindi, Fadwa El; Duderija, Adis, „Gender Construction“, The Oxford Encyclopedia of Islam and Women, Oxford Islamic Studies Online, qaraldi: 28 April 2014
↑Gerlach, Ricarda, Derichs, Claudia; Thompson, Mark R. (muh.), „Female Political Leadership and Duelling Dynasties in Bangladesh“, Dynasties and Female Political Leaders in Asia, Berlin et al.: LIT: 113–150
↑Chowdhury, Najma (September 2008). „Lessons On Women's Political Leadership From Bangladesh“. Signs: Journal of Women in Culture & Society. 34-jild, № 1. University of Chicago Press. 8–15-bet. doi:10.1086/588584.
↑Shaheen, Jack G. (2003). „Reel Bad Arabs: How Hollywood Vilifies a People“. Annals of the American Academy of Political and Social Science. 588-jild, № 1. 171–193 [184]-bet. doi:10.1177/0002716203588001011.
↑Gerlach, Ricarda, Derichs, Claudia; Thompson, Mark R. (muh.), „'Mega' Expectations: Indonesia's Democratic Transition and First Female President“, Dynasties and Female Political Leaders in Asia, Berlin et al.: LIT: 247–290
↑Haeri, Shahla. The Unforgettable Queens of Islam: Succession, Authority, Gender, Cambridge University Press. 2020, pp.183-218
↑Mazrui, Ali A. (April 2001). „Pretender to Universalism: Western Culture in a Globalizing Age“. Journal of Muslim Minority Affairs. 21-jild, № 1. 11–24-bet. doi:10.1080/13602000120050523.
↑Reinart, Ustun (March 1999). „Ambition for All Seasons: Tansu Ciller“. Middle East Review of International Affairs (MERIA). 3-jild, № 1. 80–83-bet. Qaraldi: 20 April 2014.
