Muhammad Ibrohim sulton
| Muhammad Ibrohim sulton | |
|---|---|
oʻzbekcha: Muhammad Ibrohim sulton | |
 | |
|
Mansab davri 1601 – 1601 | |
| Monarx | Abdulmoʻminxon |
| Oʻtmishdoshi | Abdalamin sulton (1598—1601) |
| Vorisi | Vali Muhammad (1601—1606) |
| Shaxsiy maʼlumotlari | |
| Tavalludi |
XVI asr Buxoro xonligi |
| Vafoti |
1601-yil Buxoro xonligi |
| Dini | Islom, sunniy |
Muhammad Ibrohim Sulton — oʻzbek shayboniylar sulolasi vakili, 1601-yilda Balx xonligida hukmronlik qilgan.
Kelib chiqishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Muhammad Ibrohim sulton Shayboniy Bubay sultonning nabirasi boʻlgan[1].
Siyosiy faoliyati[tahrir | manbasini tahrirlash]
Muhammad Ibrohim sulton Forsda Shoh Abbos I saroyida tarbiyalangan.1601-yilda Abdalaminxon Balx xonliginingSafaviyparast unsurlari tomonidan agʻdarilgach, Muhammad Ibrohim sulton taxtga oʻtirgan. Bu shahzodaning hokimiyatni egallashi haqida uchta fikr bor. Tarixchi Shoh Abbos Ining yozishicha, u Buxoro xonligi hukmdori Pirmuhammadxon II (1598 — 1601) va ashtarxoniylar urugʻining vakili, oʻsha paytdagi hukmdor Boqiy Muhammad siyosatidan norozi boʻlgan Buxoro amirlari tomonidan Xurosondan taklif qilingan. Samarqand va Shoh Abbos I bu imkoniyatdan foydalandi. Markaziy Osiyo tarixchilari xuddi shunday iltimos bilan Buxoro amirlari va ulugʻlarining oʻzlari Shoh Abbos I ga murojaat qilgan, deb hisoblashadi. Zamonaviy olimlarning fikricha, bu shahzoda keyinchalik Buxoroda emas, balki Balxda tugaydi. Uchinchi fikrga koʻra, Shoh Abbos I uni chindan ham Buxoroga joʻnatgan, ammo Mashhadda Muhammad Ibrohim-sulton oʻz amirlari va Xudaynazar biy qoʻngʻirot taʼsirida Balx tomonga burilib ketgan[1].
Muhammad Ibrohim Sulton Balxda bir yilga yaqin hukmronlik qildi va oʻz navbatida 1601-yilda ashtarxoniylar Boqi Muhammad va Vali Muhammad tomonidan ham agʻdarildi. Bunda Muhammad Ibrohim Sultonning shia axloqi va haddan tashqari despotizmi katta rol oʻynadi. Balx zodagonlari ashtarxoniylar tarafiga egilib keta boshladilar. Haddan tashqari takabburligi va shia gʻoyalariga qattiq amal qilganligi tufayli u oʻz fuqarolari orasida unchalik mashhur boʻlmagan[2]. Muhammad Yusuf Munshiy Muhammad Ibrohim Sulton haqida shunday deydi:
Qisqa vaqt ichida, [Balxga qo'shilganidan keyin] ikki oydan kamroq vaqt ichida Ibrohimxonning [shialik] odatlari kechalari ko'cha va bozorlarda musulmonlarni o'ldirishda va har kuni o'ldirilganlarni topishda o'z aksini topdi. Yo'llarda qotillar noma'lumligicha qoldi. Hammaga ayon bo‘ldiki, bu noloyiq ishlarni o‘sha bid’atchi mahramlari bilan qiladi[3].
Mahmud ibn Valiy aytadiki, Muhammad Ibrohim Sulton yuqori martabali amirlarga ham zulm qila boshlagan; bu Baki Muhammad va Valiy Muhammadning Balxga yurishiga sabab boʻldi. Bu 1601-yil iyulidan oʻsha yilning sentyabr oyining boshlarigacha davom etdi, chunki ular yoʻlda Hisori Shodmonda hukmronlik qilgan Pirmuhammadxon II ning oʻgʻillari Shayboniylar Muhammad Salim Sulton va Ibodulla Sultonning qarshiligiga duch kelishlari kerak edi. Chaganyan [1] .
Ashtarxoniylar qoʻshinlarining Amudaryoning chap qirgʻogʻida paydo boʻlishi katta shov-shuvga sabab boʻldi. Muhammad Ibrohim Sulton oʻsha paytda Chorbogʻ Siyohdjerda boʻlgan va bir guruh shayboniylar tarafdori boʻlgan amirlar vaziyatni saqlab qolishga urinib, sobiq Hisor hukmdori Muhammad Salim Sultonni Balx taxtiga koʻtargan, biroq Balxda Muhammad Ibrohim Sultonning muxoliflari juda koʻp edi. oʻzi va Siyakhdzherd [2] . Ular Ushtuharning Balx darvozasida Muhammad Salim Sulton va Jahongir Sulton ibn Sayyid Muhammad Sultonni qamoqqa oldilar, Siyaxdjerddagi jangning boshidayoq Muhammad Ibrohim Sultonga xiyonat qildilar. Muhammad Yusuf Munshiy shunday yozadi:
Когда оба войска выстроились друг против друга, то каждый [балхский] эмир и храбрец, который вышел драться с Вали Мухаммад-ханом, повесил себе на шею мечь и колчан и бросился целовать стремя последнего[1].
Boz ustiga, Muhammad Ibrohim sultonni tutib, boshini kesib, „Vali Muhammadxon otining oyogʻi ostiga tashladilar“. Oxirgi va jang boshlanishiga oʻz vaqtida yetib kelgan Boki Muhammad Balxni qamal qilishga majbur boʻlmadi.
Amirlar Nazar biy va Shukur biylar darvoza kalitlarini chiqarib, Balxni ashtarxoniylarga boʻysundirdilar. Xullas, 1601-yil noyabr oyida Balx ham ularga oʻtadi va bu yerda Buxoro hukmdori Joni Muhammad (1601 — 1603) nomi zikr qilingan xutba oʻqiladi va bu yerda Vali Muhammad [1] uning hokimi etib tayinlanadi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Ахмедов 1982.
- ↑ 2,0 2,1 Алексеев 2006.
- ↑ Ахмедов 1982, s. 98.
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Алексеев А. К. Политическая история Тукай-Тимуридов: По материалам персидского исторического сочинения Бахр ал-асрар. СПб: С.-Петерб. ун-та, 2006 — 229 bet. ISBN 5-288-03987-9.