Jyenshen
| Jyensheng | |
|---|---|
Ilmiy tasniflash | |
| Olam: | o'simlik |
| Oila: | Araliaceae |
Jyenshen („Hayot ildizi“) – koʻp yillik oʻsimlik. Uning ildizi inson qiyofasiga oʻxshashligi sababli „ildiz odam“ degan maʼnoni anglatadi. Osiyo va Shimoliy Amerikadagi turni oʻz ichiga oladi.[1]
Taniqli dorivor oʻsimlik. Asosan adaptogen va umumiy tonik sifatida ishlatiladi. Koreya va Xitoyda jyenshen ildizi pishirishda ham ishlatiladi. Anʼanaviy Xitoy tabobati jyenshen preparatlari hayot va yoshlikni uzaytirishini daʼvo qiladi. Jyenshen holsizlik bilan kurashadi va organizmni qoʻshimcha quvvat bilan taʼminlaydi. Bu oʻsimlik asosan insonga quvvat berishi bilan mashhur boʻlsa-da, u bir qator boshqa xususiyatlarga ega. U past qon bosimi, muntazam charchoqlik, ishtaha yoʻqligi, ishchanlik faoliyatining kamayishi, bepushtlik, asab tizimi kasalliklarida ham tavsiya qilinadi.
Tarkibi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Dorivor jyenshen oʻsimlikining ildizida oqsillar, panaksozidlar, kraxmal, lipidlar, saharoza, pektin moddalari, efir moylari, monosaxaridlar (fruktoza, glyukoza), shilimshiq, qatronlar, B guruhi vitaminlari va yogʻ kislotalari mavjud.[2]
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Jyensheng Sharq tabobatida juda uzoq vaqtdan beri maʼlum. Bu haqda birinchi eslatmalar miloddan avvalgi yigirma asrlarda yozilgan eng qadimgi Xitoy asarlarida uchraydi. Uning ildizlari 17-asrda Gollandiyalik savdogarlar tomonidan Osiyodan Evropaga olib kelingan. Rossiyada jyensheng 1675-yilda Rossiyaning Xitoydagi elchisi N. G. Skafariya tomonidan nashr etilgan kitobdan maʼlum boʻldi.[3]
Qiziqarli fakt[tahrir | manbasini tahrirlash]
Xitoyda qadim zamonlardan beri yangi tugʻilgan chaqaloqlarga (ayniqsa, oʻgʻil bolalarga) emlash oʻrniga turli yuqumli kasalliklarning oldini olish uchun jyenshen damlamasini berish odati mavjud.
Koʻrsatkichlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Jyenshen kattalarga turli nevrozlar, arterial gipotenziya va boshqalar uchun ogohlantiruvchi vosita sifatida buyuriladi, shuningdek, shamollashning oldini olish uchun ham qoʻllaniladi. Biroq, shamollashning oldini olish uchun jyenshengdan foydalanishning meta-tahlili koʻplab muammolar, jumladan statistik jihatdan muhim natijalarga erishish uchun testlarni manipulyatsiya qilish bilan ziddiyatli natijalarni koʻrsatdi. Jyenshendan foydalanish diabet bilan ogʻrigan bemorlar uchun xavflidir. Jyenshen preparatlari oʻtkir yuqumli kasalliklar fonida ularning tarkibiy qismlariga yuqori sezuvchanlik, arterial gipertenziya, qoʻzgʻaluvchanlikning kuchayishi, uyqusizlik, qon ketish, febril sindrom mavjud boʻlganda kontrendikedir. Foydalanish uchun cheklovlar ham bolalik, homiladorlik va laktatsiya hisoblanadi. Bunday hollarda shifokor bilan maslahatlashish zarur. Jyenshen yurak yetishmovchiligini davolash uchun dorilarning (shu jumladan digoksin) terapevtik taʼsirini pasaytiradi.[4]
Ildizning faol moddalari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Jyenshen ildizi quyidagilarni oʻz ichiga oladi:
• saponinlar:
• ginsenozidlar (panaxosides) – triterpen glikozidlari; bu glikozidlarning geninlari dammaran seriyasining tetratsiklik triterpenlariga tegishli – protopanaxatriol va protopanaksadiol;
• Xatriollar glikozidlar guruhi boʻlib, ularda oleanolik kislota aglikon vazifasini bajaradi;
• Biologik faol poliasetilenlar: falkarinol, falkarintriol, panaxinol (qizil jenshen kukuni tarkibi 250 mkg/g), panaxidol (tarkibi 297 mkg/g), panaksitriol (tarkib 320 mkg/g), heptadeka-1-en-4,6-din −3,9-diol;
• Peptidlar – bir nechta aminokislotalar qoldiqlaridan tashkil topgan past molekulyar ogʻirlikdagi N-glutamil oligopeptidlari;
• Polisaxaridlar (suvda eriydigan polisaxaridlarning miqdori 38,7% ga etadi, ishqorda eriydiganlar – taxminan 7,8-10%) va efir moylari (efir moylarining 80% gacha sesquiterpenlar, ularning eng katta qismi (5-6% gacha).) bu farnezol));
• Vitaminlar (C, B guruhi: pantotenik, nikotinik, foliy kislotalari), shilimshiq, qatronlar, pektin, aminokislotalar, efir moyi;
• Makroelementlar: kaliy, kalsiy, fosfor, magniy;
• Mikroelementlar: temir, mis, kobalt, marganets, molibden, sink, xrom, titan;
Jyenshen ildizlarida beshta mikroelementning (mis, temir, molibden, marganets va rux) tarqalishini oʻrganish vegetatsiya davri oxiriga kelib ularning tarkibining aniq oʻsishini koʻrsatdi.[5]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Jyenshen haqida“. Qaraldi: 16-sentabr 2023-yil.
- ↑ „Tarkibi“. Jyenshen. Qaraldi: 16-sentabr 2023-yil.
- ↑ „Tarixi va kirib kelishi“. Qaraldi: 16-sentabr 2023-yil.
- ↑ „Ruscha wikipedia“. Qaraldi: 16-sentabr 2023-yil.
- ↑ „Ruscha Wikipedia“. Jyenshen ildizlari.