Eron madaniyati

Ishorat qoʻshish
Vikipediya, ochiq ensiklopediya

 

Eron madaniyati ( forscha: فرهنگ ایران ) yoki Fors madaniyati [1][2] bu madaniyat dunyodagi eng nufuzi baland madaniyatlardan biri hisoblanadi. Eron, shuningdek, Fors davlati sifatida ham dunyoga mashhur, keng sivilizatsiya beshiklaridan biridir. [3][4][5][6] Bu davlat dunyodagi hukmron geosiyosiy mavqei sababli u janubiy Yevropa va gʻarbda Sharqiy Yevropagacha bo'lgan hududlarda joylashgan xalqlar va madaniyatlarga katta taʼsir o'tkazgan; Shimolda Markaziy Osiyo ; janubda Arabiston yarim oroli ; va sharqda Janubiy Osiyo, Sharqiy Osiyo va Janubi -Sharqiy Osiyo . [3] [4] [7] Eron tarixi san'at, me'morchilik, she'riyat, fan va texnologiya, tibbiyot, falsafa va muhandislik sohalari orqali dunyoga katta ta'sir o'tkazgan.

Eklektik madaniy egiluvchanlik bu Eronning o'ziga xosligini ko'rsatib beruvchi asosiy xususiyatlardan biri va uning tarixiy uzoq umr ko'rishiga ishora ekanligi ko'rsatiladi [8] Taniqli eronshunos Richard N. Frye o'zining 2005 yilda nashr etilgan "Buyuk Eron: 20-asr Odisseyi" kitobida Eron madaniyatining yuqori darajadagi tarixiy ta'sirini aytib o'tib ketadi.

Eronning shon-shuhrati doimo uning madaniyati bo'lgan”, - deya takidlaydi u. [9]

Bundan tashqari, Eron madaniyati yani Eron platosi, shuningdek, Janubiy Kavkaz, Oʻrta Osiyo, Anadolu va Mesopotamiya davlatlari tarixi davomida bir qancha ko'rinishlarda ko'zga tashlangan.

Art[tahrir | manbasini tahrirlash]

Eron adabiyot, musiqa, raqs, arxitektura, rangtasvir, toʻquvchilik, kulolchilik, xattotlik, metallga ishlov berish kabi koʻplab fanl va sohalarni oʻz ichiga olgan butun dunyodagi eng qadimiy, boy va shuningdek taʼsirli sanʼat merosiga ega bo'lgan davlat hisoblanadi.

Persepolisning murakkab bo'rtma devoriy tosh san'ati maxsuli

Eron san'ati ko'plab davrlardagi murakkab bosqichlarni boshidan kechirdi, bu bosqichlar Eronning o'ziga xos madaniyatida ko'zga tashlanadi. Elam Chogha Zanbildan Persepolisning Midiya va Ahamoniy releflarigacha Bishapur mozaikalarigacha .

Islomning oltin davri Eron san'at uslublari va amaliyotiga keskin o'zgarishlar kiritdi. Ammo, har bir Eron davlatl har bir sulolalarining o'ziga xos markazlari bor edi, ular oldingi sulolalarga tayanib, ularning barchasi o'z davrida dunyo madaniyatini o'sha paytda va bugungi kunda rivojlantirishga o'zining katta ta'sir ko'rsatgan.

Til[tahrir | manbasini tahrirlash]

Eron aholisi bir nechta tillarda so'zlashadi. Eron, turkiy va semit tillar oilalariga kiruchi tillarda butun Eronda so'zlashadi. Markaziy razvedka boshqarmasi faktlar kitobiga ko'ra, eronliklarning 78 foizi o'z ona tili sifatida eron tilida, 18 foizi turkiy tilda va shuningdek 2 foizi semit tilida so'zlashadi, qolgan 2 foiz aholi esa boshqa mahalliy tillarda gaplashadi.[10] Ozarbayjonliklar turkiy tilda gaplashishsada ammo madaniyati va tarixi sababli ular ko'pincha Eron xalqlari bilan o'xshash hisoblanadi.

Bu davlatning asosiy tili va milliy tili fors tili hisoblanib. Bu tilida butun mamlakat hududi bo'ylab so'zlashishadi. Ammo bazi hududlardagi aholi boshqa tillarda masalan shimoli-g'arbda ozarbayjon tillari shuningdek g'arbda kurd va luri, Kaspiy dengizi bo'yidagi hududlardamozandarani va gilakiy, Fors ko'rfazining qirg'oqbo'yi hududlaridagi aholi arab tilida, janubi-sharqda esa asosan baluchi va turkman tillarida so'zlashiladi. Shimoliy chegara hududlarida boshqa hududlarda tarqalgan kichikroq tillardaga, xususan, talish, gruzin, arman, ossuriya va cherkes tillari da so'zlashiladi.

Etnologning hisob-kitoblariga qaraganda 86 ta Eron tillari mavjud bo'lib, ular orasida eng nufuzi balandi fors, pushtu va kurd lahjalari davomi hisoblanib, dunyo bo'ylab 150-200 million kishi eron tillarida ona tili sifatida so'zlashishadi. [11][12][13] Fors tilida Xitoydan Suriyagacha, Rossiyagacha bo'lgan hududlarda kamdan-kam so'zlashishadi, lekin asosan Eron platosida ko'proq.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ "Tehrān". Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/place/Tehran/Cultural-life. Qaraldi: 16 April 2018. "Persian cuisine is characterized by the use of lime and saffron, the blend of meats with fruits and nuts, a unique way of cooking rice, and Iranian hospitality. Food is subtly hot, spicy, and is delicate in flavour and appearance, and not typically hot or spicy. Many recipes date back to ancient times; Iran’s historical contacts have assisted in the exchange of ingredients, flavours, textures, and styles with various cultures ranging from the Mediterranean Sea region to China, some of whom retain these influences today." 
  2. ↑ Clark, Melissa. „Persian Cuisine, Fragrant and Rich With Symbolism“. The New York Times (2016-yil 19-aprel).
  3. ↑ 3,0 3,1 Oelze. „How Iran became a cradle of civilization“. DW (2017-yil 13-aprel). Qaraldi: 2019-yil 3-iyul.
  4. ↑ 4,0 4,1 Bakhtiyar, Afshin. Iran the Cradle of Civilization. Gooya House of Cultural Art, 2014. ISBN 978-9647610032. 
  5. ↑ „Iran – Cradle of Civilisation“. Drents Museum (2018-yil 12-aprel). Qaraldi: 2019-yil 3-iyul.
  6. ↑ Kermanshah, A Cradle of Civilization, 28 September 2007. Retrieved 4 July 2019
  7. ↑ „Persian Influence on Greek Culture“. Livius.org (2018-yil 7-noyabr). Qaraldi: 2019-yil 3-iyul.
  8. ↑ Milani, A. Lost Wisdom. 2004.ISBN 0-934211-90-6 p.15
  9. ↑ Greater Iran, Mazda Publishers, 2005. ISBN 1568591772 xi
  10. ↑ "The World Factbook – Central Intelligence Agency". Cia.gov. Archived from the original on 2012-02-03. Retrieved 2019-07-01
  11. ↑ Windfuhr, Gernot. The Iranian Languages. Routledge, Taylor and Francis Group. 
  12. ↑ "Ethnologue report for Iranian". Ethnologue.com.
  13. ↑ Eberhard, David M., Gary F. Simons, and Charles D. Fennig (eds.). 2019. Ethnologue: Languages of the World. Twenty-second edition. Dallas, Texas: SIL International. Online version: http://www.ethnologue.com. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Eron_madaniyati&oldid=3908328" dan olindi