Kontent qismiga oʻtish

Vavel qirollik saroyi: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Keyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
ShHamrayev (munozara | hissa)
10 771 edits
„Wawel Castle“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
(Farq yoʻq)

18-Iyul 2022, 21:17 dagi koʻrinishi

 

Vavel qirollik saroyi - Polshaning Krakov markazida joylashgan qal'a rezidensiyasi . Buyuk qirol Kazimir III buyrug'i bilan qurilgan [1] u italyancha uslubdagi asosiy hovli atrofida joylashgan turli davrlarga oid bir qator inshootlardan iborat. Qal'a Polshadagi eng yirik saroylardan biri bo'lib, o'rta asrlar, Uyg'onish va barokko davrlarining deyarli barcha Yevropa me'moriy uslublarini ifodalaydi. Vavel qirollik qal'asi va Vavel tepaligi mamlakatdagi eng tarixiy va madaniy ahamiyatga ega joyni tashkil qiladi.

Qal'a Vistula daryosining chap qirg'og'ida, dengiz sathidan 228 metr balandlikda joylashgan ohaktosh tepasida qurilgan mustahkam me'moriy majmuaning bir qismidir. [2] Majmua katta tarixiy va milliy ahamiyatga ega bo'lgan ko'plab binolardan, jumladan, Polsha monarxlari toj kiygan va dafn etilgan Vavel soboridan iborat. Vavelning eng qadimgi tosh binolaridan ba'zilari Polshadagi Romanesk va Gotika me'morchiligining eng qadimgi namunalaridan tashqari, eramizning 970 yillariga to'g'ri keladi. [3] [4] Hozirgi qal'a XIV asrda qurilgan va keyingi yuzlab yillar davomida kengaytirilgan. 1978 yilda Vavel Krakov tarixiy markazining bir qismi sifatida birinchi Jahon merosi ob'ekti deb e'lon qilindi.

Asrlar davomida Polsha qirollarining qarorgohi va Polsha davlatchiligining ramzi bo'lgan Vavel qal'asi hozirda mamlakatning eng yirik san'at muzeylaridan biri hisoblanadi. 1930 yilda tashkil etilgan muzey o'nta kuratorlik bo'limini o'z ichiga oladi, jumladan, Italiya Uyg'onish davri rasmlari, bosma nashrlar, haykaltaroshlik, to'qimachilik buyumlari, jumladan Sigizmund II Avgust gobelenlar kolleksiyasi, zardo'zlik ishi, qurol - yarog ' va zirhlar, kulolchilik buyumlari, chinni, va davr mebellarini o‘z ichiga oladi. Muzeyning Sharq sanʼatidagi fondlari Yevropadagi eng yirik Usmonli chodirlari kolleksiyasini oʻz ichiga oladi. Yettita ixtisoslashtirilgan tabiatni muhofaza qilish studiyasiga ega muzey, shuningdek, san'at asarlarini saqlashning muhim markazidir.

Erta tarix

Andoza:Wawel map
14-asrdagi Vavelning eski bo'limi, hozirda sobor muzeyi.

Vavel tarixi o'rta asrlarda Polsha yerlari va Polsha qirollik sulolalari tarixi bilan chuqur bog'langan. Krakovning qirollik o'rni sifatida ko'tarilishiga olib kelgan siyosiy va sulolaviy ziddiyatlar murakkab kechgan. Ammo O'rta asrlar va Uyg'onish davrining aksariyat qismida Vavel milliy hukumat va Diet (assambleya) qarorgohi bo'lgan. Polsha-Litva Hamdo'stligi shakllanishi va o'sishi bilan Vavel Yeropaning eng yirik va eng muhim davlatlaridan birining qarorgohiga aylandi. Bu maqom faqat 1596-yilda poytaxt Varshavaga ko'chirilganda o‘zgargan (rasmiy ravishda 1793-yilda belgilangan). [5]

Vavel, 1502-1544 yillardagi qayta qurish ishlari bilan o'rta asrlar rejasi qizil rangda tasvirlangan. Kalit: 1 : Turar-joy minorasi; 2(0) : yaxshi; 3 : oshxona; 4 : oshxona; 5 : ambulator; 6 : Azizlar Feliksa va Audakta rotundasi; 7 : Misrdagi Avliyo Meri ibodatxonasi; 8 : pastki darvoza; 9 : Yuqori darvoza; 10 : Vavel sobori; 11 : tuting 12 : Daniya minorasi; 13 : Tovuq oyoq minorasi.

XVIII asrning oxiridan boshlab, Polsha xorijiy bo'linishlar davrida o'z mustaqilligini yo'qotganidan so'ng, Vavel chidamlilik timsoliga aylandi va Avstriya, Prussiya va Rossiya imperiyalari tomonidan davom etayotgan xorijiy ishg'olga qarshi krakoviyaliklarning namoyishlari va yig'ilishlari uchun maydon bo'ldi. Shunday qilib, Vavel tepaligining ahamiyati qisman uning siyosiy va diniy ahamiyatga ega kombinatsiyasidan kelib chiqadi. Soborda Sankt-Stanislausning yodgorliklari saqlanadi va to'g'ridan-to'g'ri Qirol qal'asiga ulashgan. Tepalik diniy funksiyalarning uzoq tarixiga ega; eng qadimgi me'moriy qoldiqlaridan ba'zilari Bibi Maryamning Rotunda'sidir.

Horst shaklini olgan tepalik Miosen davrida (23-25 million yil oldin) paydo bo'lgan va Oksford davriga ( 155-161 million yil oldin) tegishli yura ohaktoshidan iborat. Bu ohaktosh kuchli karstlangan va g'orlarda ko'p (masalan, Ajdaho uyasi - Smocza Jama ). Bu, ehtimol, tepalikning nima uchun dastlab " wąwel " deb nomlanganini tushuntiradi, bu polyakcha jar degan ma'noni anglatadi[6]. Bu jar bir paytlar tepalikni ikkiga bo‘lib turgan. Muqobil nazariyaga ko'ra, bu so'z tepalikni o'rab turgan "botqoqlardan chiqish" degan ma'noni anglatadi[7]. Biroq, eng so'nggi nazariya shundan iboratki, "Vavel" yunon tilidagi Bobil ismining muntazam davomidir[8].

Vavel tepaligida IV asrga oid aholi punktlarini ko'rsatadigan arxeologik qoldiqlar mavjud. Arxeologik tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, eng qadimgi aholi punkti o'rta paleolit davriga to'g'ri keladi. Miloddan avvalgi 100 000 yil va uning jadal rivojlanishiga bir qator asosiy savdo yo'llarini kesib o'tgan joylashuvi sabab bo'lgan. Vavel eramizning VIII-IX asrlari oxirida xalqni tashkil etgan Vistulan qabilasining istehkomlaridan biri ekanligiga ishoniladi. Uning VII-VIII asrlarda yashagan afsonaviy hukmdorlari Krakus va malika Vanda haqida XIII asr yilnomachisi Vinsenti Kadlubek tilga oladi. X asrda Vistulan yerlari va Krakov vujudga kelayotgan Polsha davlati tarkibiga kirdi.

Vavel majmuasi, chapda sobori va o'ngda qal'a. Asrlar davomida arxitekturaning turli uslublari yonma-yon rivojlanib bordi.

1000-yilda Krakov yeparxiyasi tashkil etildi, so'ngra yepiskop sobori - o'rni qurildi. Biroq, Muqaddas Rim imperiyasi bilan davom etayotgan to'qnashuvlar natijasida qurilish 1018-yilda Bautzen tinchligi imzolanmaguncha boshlanmadi. Asl sobordan faqat kichik bo'laklar qolgan (u ba'zan Boleslav I jasur sharafiga "Chrobrowska" deb ataladi) va keng qamrovli arxeologik tadqiqotlarga qaramay, uning tashqi ko'rinishini qayta qurish mumkin emasligi isbotlangan. 1980-yillarga qadar Avliyo Gereon cherkovining qoldiqlari birinchi sobor bilan aniqlangan, ammo Adolf Shiszko-Bohusz tomonidan ilgari surilgan bu nazariya so'nggi tadqiqotlar tomonidan rad etilgan. Asl soborni vayron qilish sanasida ham nomuvofiqliklar mavjud. Ba'zi manbalar buni 1040-yillarda Bogemiyadan bo'lgan Bretislaus I bosqin paytida, boshqalari esa 1080-yillardagi yong'in bilan bog'liq.

Sobordan tashqari, tepalik boshqa qurilish ishlari uchun ham joy bo'lgan. Eng qadimgi dalil IX asrga oid yogʻoch inshootlar, eng qadimgi tosh binolar X-XI asrlarga oid; quyidagi binolarning qoldiqlari bu davrga tegishli: Bibi Maryamning Rotundasi - ehtimol X-XI asrlarning boshidan; B cherkovi (eng qadimgi qismlari X asrdan kelib chiqqan); Avliyo Gereon cherkovi (ehtimol, saroy ibodatxonasi); avliyo Jorj cherkovi; avliyo Maykl cherkovi; Yigirma to'rt ustunli xona (ehtimol Dyukal saroyining bir qismi); Qo'riqxona va turar-joy minorasi.

Vavel ajdahosi

Smok Vavelski, Vavelning afsonaviy ajdahosi

Vavel tarixining ushbu dastlabki davridan boshlab Vavel ajdahosi haqidagi mashhur Polsha afsonasi paydo bo'ladi. Bugungi kunda u Vavel tepaligining pastki yon bag'irlarida nishonlanadi, u yerda daryo bo'yida ajdahoning zamonaviy olovli metall haykali joylashgan. Haykal tepalikka tarqalgan ohaktosh g'orlaridan biri bo'lgan Smocza Jama (Ajdaho uyasi) oldida o'rnatilgan. Ajdaho Smok Vavelski go'yoki Krakov shahriga asos solgan afsonaviy Polsha shahzodasi Krakus tomonidan qahramonlarcha o'ldirilishidan oldin (bir versiyaga ko'ra) qo'ylari va mahalliy qizlarini yeb, jamoani dahshatga solgan sirli hayvon edi. Krakus saroyini o‘ldirilgan ajdaho uyasi ustiga qurdirdi. Vavel ajdahosi haqidagi eng qadimgi adabiy ma'lumot XII asrda Vinsenti Kadlubek asarida keltirilgan[9].

O'rta asrlar davri

Vavel sobori - tomi konusli Kumush qo'ng'iroq minorasi va kichik oltin gumbazli Sigizmund cherkovi .
Sobor ostidagi Sent-Leonardning sipohi XI asrda qurilgan eski ibodatxonaning yodgorligidir.

Romanesk (XI—XII asrlar)

1038 va 1039-yillar oralig'ida Dyuk Kazimir I Polshaga qaytib keldi va shundan so'ng Krakov birinchi marta qirollik qarorgohi va Polshaning poytaxti bo'lgan deb ishoniladi.

XI asrning oxirida, bugungi kunda "Germanovska" deb nomlangan soborni almashtirishda qurilish ishlari boshlandi, chunki Vladislav I Herman uning homiysi bo'lgan. Yangi sobor 1142-yilda ilohiylashtirilgan. Bino haqida juda ko'p narsa ma'lum, chunki uning tasviri XIII asrga oid bo'lim muhrida o'yilgan va uning qoldiqlari va poydevorlarining bir qismi yaxshi saqlangan. Kumush qo'ng'iroq minorasining 12 metr pastki qismidan tashqari, trinavel Muqaddas Leonard kriptasi, Vengriyadagi Ladislaus IV bastionidagi rotunda (bir vaqtlar suvga cho'mdirish xonasi va Sandomierska minorasi yonidagi rotunda) hammasi shu davrga tegishli. Ajdaho g'ori yaqinida cherkov qurilgan.

1118-yilda yepiskop Maurus maqbaraga dafn qilindi. Yepiskop bilan birga ko'milgan paten va kosa 1938-yilda tasodifiy topilgan paytda uning qabridan chiqarib tashlangan.

Kumush qo'ng'iroq minorasi

Kumush qo'ng'iroq minorasi (dastlab Vikaryjska yoki Ruhoniy minorasi sifatida tanilgan) XII asrning boshlariga to'g'ri keladi va Vavelning ko'plab minoralarining eng qadimgisidir. Biroq, minorada ko'plab keyingi qo'shimchalar mavjud va faqat 12 metr balandlikdagi to'rtburchaklar asosi XI asrdagi Hermanovska soboriga tegishli deb sanalishi mumkin. Qo'ng'iroq minorasi XIV asrning so'nggi choragida, shpil esa 1769-yilda qurilgan. Minora uchta qo'ng'iroqni o'z ichiga oladi. Eng kattasi 1423-yilda, keyingi o'lchamdagisi 1271-yilda va eng kichigi 1669-yilda qilingan[10]. Minora poydevorida tarixning barcha davrlariga oid taniqli polyaklarning suyak qoldiqlarini o'z ichiga olgan qabriston mavjud. Boshqa taniqli shaxslar ham yaqin atrofdagi Skałka cherkovida dafn etilgan.

Gotika (XIII—XV asrlar)

Vavel sobori

Taxminan 1305-1306-yillarda Hermanovska sobori yong'in natijasida qisman vayron bo'lgan. Ammo, 1320-yilda qirol Vladislav I ning toj kiyish marosimi o'tkazilishi uchun o'sha yili qirolning buyrug'i bilan 1364-yilda ilohiylashtirilgan uchinchi soborning qurilishi boshlandi. Bugungi kunda ushbu soborning asosiy elementlari saqlanib qolgan.

Vavel sobori va uning ibodatxonalari: 1. Sigizmund minorasi; 2. G'aznachilik 3. Czartoryski ibodatxonasi ombori, Czartoryski ibodatxonasi va soat minorasi; 4. zal; 5. Apostol Avliyo Tomas ibodatxonasi va Qorlar xonimi; 6. Leypsig ibodatxonasi; 7. Skotnicki ibodatxonasi; 8. Zebrzydovskiy ibodatxonasi; 9. Muqaddaslik; 10. Gamrata ibodatxonasi; 11. Avliyo Meri ibodatxonasi; 12. Yepiskop Piotr Tomicki cherkovi; 13 . Yepiskop Anjey Zaluski cherkovi; 14. Qirol Ioann I Albert ibodatxonasi; 15. Zadzik ibodatxonasi; 16. Yepiskop Jon Konarskiego ibodatxonasi; 17. Sigismund cherkovi ; 18. Vasa ibodatxonasi; 19. Kumush qo'ng'iroq minorasi va Szafraniec ibodatxonasi (podvalda). 20. Potokki ibodatxonasi; 21. Muqaddas Xoch ibodatxonasi; 22. Qirolicha Sofiya ibodatxonasi ; 23. Muqaddas Stanislaus ziyoratgohi; 24. Yuqori qurbongoh

Sobor uch qavatli qurilgan bo'lib, keyingi asrlarda qo'shilgan yonbosh cherkovlar bilan o'ralgan. Bu ibodatxonalarning eng qadimgilari kanseldan tashqarida qurilgan. 1322-yilda Avliyo Margarita ibodatxonasi muqaddas qilingan (bugungi kunda u muqaddas ibodatxona vazifasini o'taydi) va bir necha yil o'tgach, keyinchalik Báthory kapellasi deb nomlanuvchi ibodatxona qurib bitkazildi. Soborning gʻarbiy kirish eshigi ikki kapel bilan oʻralgan: biri qirolicha Sofiyaga ( Vladislav II Yagelloning oxirgi xotini) va ikkinchisi Muqaddas Xochga bag'ishlangan. Bular Kazimir IV Yagellon (1440–1492) davrida qurilgan. Birinchisi polixrom tonozli shifti bilan ajralib turadi. XV asrning oxiridan boshlab yana o'n to'qqizta yon cherkov qurildi yoki qayta tiklandi.

Tirsakli Vladislav I 1333-yilda soborga dafn etilgan birinchi qirol edi. Uning qumtosh sarkofagini uning o'g'li va vorisi, Piast sulolasidan Polshaning so'nggi qiroli Buyuk Kazimir III o'rnatgan. Soborda Buyuk Kazimir III va Jogaila qabrlari ham mavjud, ammo eng qimmati 1492-yilda Veit Stoss tomonidan o'yilgan Kasimir IV Yagiellon qabrtoshlardir. Jon I Albertning kechki gotik qabr toshi XVI asrning boshlarida oʻyilgan va Xorg Xuberga tegishli. Soborda, shuningdek, Stiven Batori va yepiskop Fillip Padnevskiyning yodgorliklari mavjud - ikkalasi ham Santi Guchchi tomonidan ishlab chiqilgan. Shuningdek, Urzedovlik Yan Mixalovich tomonidan yaratilgan yepiskop Anjey Zebrzidovski qabri toshidir. XX asrda sobor 1946-yilda Karol Voytylaning ruhoniylik va 1958-yilda Krakovning yordamchi yepiskopi sifatida yepiskop tayinlangan joyga aylandi.

Dunyoviy binolar

1333-yildan 1370-yilgacha hukmronlik qilgan Buyuk Kazimir III sobor yonida gotika qasri barpo etgunga qadar Vaveldagi birinchi qirollik qarorgohlari haqida kam ma'lum bo'lgan. Bu markaziy hovli atrofida joylashgan bir nechta inshootlardan iborat edi. XIV asrda u qirol Vladislav II Yagielo (shuningdek, Jogaila nomi bilan ham tanilgan) va Polsha qirolichasi Yadviga tomonidan qayta qurilgan. Tovuq oyog'iga o'xshab ko'rinadigan uchta tayanch ustida qurilgan Tovuqning oyoq minorasi va Daniya minorasi, shuningdek, Polshaning toj kiyish qilichi (Szczerbiec) namoyish etilgan. Yadviga va Jogaila palatasi ularning hukmronligi davriga tegishli.

Bu davrda Vavel o'zining hozirgi ko'rinishi va hajmini ola boshladi, chunki tepada ko'plab ruhoniylar, qirollik xizmatchilari, qo'shinlar, xizmatkorlar va hunarmandlar uchun turar joy sifatida xizmat qilish uchun qo'shimcha binolar qurildi. Bu ish mudofaa devorlari, qal'alar va "Iordanka", "Lubranka", "Sandomierska", "Teczynska", "Szlachecka", "Zlodziejska" va "Panienska" minoralarini o'z ichiga olgan.

Uyg'onish va barokko davri (XVI-XVII asrlar)

Vavel qal'asi ichidagi Italiya Uyg'onish hovlisida Sigizmund I Qadimgi qavatli arkadalari

Yagellonlar sulolasining so'nggi a'zosi Sigizmund I Qadimgi hukmronligi Vavel boyligining yuqori nuqtasi edi. 1499-yilda yana bir yong'indan so'ng, 1507-yildan 1536-yilgacha Sigizmund qirollik qarorgohini qayta qurdi[11]. Qirol Sigizmund yoshligining bir qismini akasi, Vengriya va Bogemiya qiroli Vladislausning Budadagi saroyida o'tkazgan. Bu saroyda Uyg'onish harakatining kashshoflari bo'lgan o'sha paytda Florensiyadan tashqarida kam ma'lum bo'lgan italiyalik hunarmandlarning kichik guruhi bor[11]. Shu tariqa ilhomlangan Sigizmund eski qal'aning devorlarini Uyg'onish davri uslubida qayta qurishga qaror qildi. Qirolga uning ikkinchi xotini, italiyalik Bona Sforza katta ta'sir ko'rsatdi. U qal'ani ajoyib Uyg'onish saroyiga aylantirish uchun italiyalik me'morlar, haykaltaroshlar va nemis dekorativlarini o'z ichiga olgan eng yaxshi mahalliy va xorijiy rassomlarni jalb qildi[12][13].

Yangi avangard saroyidagi ishlarni dastlab italiyalik ikki hunarmand: Florensiyadan Fransisko va Bartolommeo Berrechchi, vafotidan keyin esa Sandomierzlik Benedikt boshqargan. Qayta qurishning o'ziga xos xususiyati hovlini o'rab turgan qavatli arkadalardan ochilgan katta va yorug' xonalar edi. Yangi xonalar va zallar italyan va polshalik hunarmandlarning mahoratini namoyish etuvchi shiftli bezakli o'rinbosarlar zalidan iborat edi. Saroy xonalarini bezash uchun Sigismund (keyinchalik uning o'g'li) 350 dan ortiq gobelen sotib oldi, ular birgalikda Yagellon gobelenlari deb nomlanadi. Ular Niderlandiya va Flandriyada to'qilgan. Ko'pi Michiel Coxie tomonidan dizaynlashtirishga asoslangan[14].

Yagellon gobelenlari bo'lgan davlat xonalaridan biri.

Arkadali hovli Uyg'onish davri san'atining go'zal namunasi hisoblansa-da[13], u nozik ekssentrikliklarga ega. Eng yuqori arkadaning qo'shimcha balandligi ayniqsa g'ayrioddiy, chunki u pianino nobileni uchinchi qavatga ko'rsatadi va joylashtiradi, holbuki Italiya Uyg'onish davri me'morchiligi qoidalari uni ikkinchi qavatga joylashtiradi. Bu yana shuni ko'rsatadiki, dizayn italiyaliklar tomonidan ilhomlantirilgan bo'lsa-da, Polsha badiiy va madaniy an'analari ijroda so'nmagan[15].

Qushlar xonasida monumental kassali plafond va Giovanni Trevano tomonidan ishlab chiqilgan Sigizmund III kamini.

Qal'aning shimoli-sharqiy qismi yonib ketgan 1595-yildagi yong'indan so'ng, qirol Sigizmund III Vasa italiyalik arxitektor Jovanni Trevano boshchiligida olib borilgan ishlar bilan uni qayta qurishga qaror qildi. Senator zinapoyasi va Qushlar xonasidagi kamin shu davrga tegishli. Biroq, qal'a hali ham Berrecci tomonidan ishlab chiqilgan ko'plab oldingi interyerlarni saqlab qoladi. Ko'pchilik e'tiborsizlik, urush ziyonlari va Ikkinchi Jahon urushidan so'ng, haddan tashqari restavratsiya natijasida o'zgargan bo'lsa-da, Berrechchining Uyg'onish davri ideallari ruhi mahalliy hunarmandlarning gotika naqshlari bilan aralashib ketgan[15]. Elchilar zali o'zining yog'och o'ymakorligining ko'p qismini hanuzgacha saqlab qolgan, eng diqqatga sazovor joyi Sebastyan Tauerbax tomonidan o'yilgan gotika uslubidagi o'ttizta boshli toshli shift[15] tashkil etadi.

XVII asrda Vavel muhim mudofaa nuqtasiga aylandi va modernizatsiya qilindi va kuchli mustahkamlandi. Keyinchalik hokimiyatning Varshavaga o'tkazilishi hali ham qirollik tojlari o'tkaziladigan joy bo'lgan Vavel soborining ramziy roli va ahamiyatini o'zgartirmadi[13].

Bu davrda soborda ko'plab o'zgarishlar amalga oshirildi - baland qurbongoh qayta qurildi, monastir ko'tarildi va Avliyo Stanislaus ziyoratgohi (marmar qurbongoh va kumush tobut) va Vasa kapellasi qurildi. Barokko yodgorliklari, shuningdek, yepiskoplar Marcin Shiszkovski, Piotr Gembicki, Yan Małachowski, Kazimierz Lubieński va qirollar Maykl I va Ioann III Sobieski maqbaralari o'rnatildi.

Sigizmund ibodatxonasi

Sigizmund cherkovi: cherkov asoschisi Sigizmund I Qadimgi va uning o'g'li Sigismund II Avgustning qabri.

1517-yilda soborga ulashgan yana bir ibodatxonaning 16 yillik qurilishi boshlandi. Sigizmund cherkovi ( Kaplica Zygmuntowska ) Yagellon sulolasining so'nggi a'zolarining maqbarasi bo'lib xizmat qilishi kerak edi. Keyinchalik, XVI asrning boshida, Jon I Albertning yodgorlik plansheti Franchesko Fiorentino tomonidan haykaltaroshlikka qo'yilgan. Bu Polshadagi Uyg'onish davri san'atining birinchi asari hisoblanadi. Bu davrning boshqa yodgorliklari orasida kardinal Frederik Jagiellon va episkoplar Piotr Gamrat, Piotr Tomicki, Yan Konarski, Yan Chojenski va Samuel Maciejowski yodgorliklari mavjud.

Cherkov Krakovdagi eng ko'zga ko'ringan me'morchilik namunalaridan biri hisoblanadi, u ko'plab san'at tarixchilari tomonidan "Alp tog'lari shimolidagi Toskana Uyg'onish davrining eng go'zal namunasi" sifatida e'tirof etilgan[16][17]. Qirol Sigismund tomonidan moliyalashtirilgan ibodatxona Bartolomeo Berrekki tomonidan ishlab chiqilgan. U kvadrat shaklida bo'lib, oltin gumbazli bo'lib, uning asoschisi, shuningdek, Polsha qiroli Sigizmund II Avgust va qirolicha Anna qabrlari joylashgan. Ichki haykallar, shlyapalar va rasmlarning dizayni o'sha davrning eng taniqli rassomlari, jumladan Santi Gucci, Hermann Vischer va me'morning o'zi Georg Pencz tomonidan amalga oshirilgan .

Sigizmund Bell

Anna Jagiellonning sarkofagi va ibodatxonadagi qabri.
Davlat xazinasi (markazda) va Sigismund minorasi (o'ngda) 1521 yildan beri Sigizmund qo'ng'irog'i osilgan.

1520-yilda Qirollik Sigizmund qo'ng'irog'i Hans Behem tomonidan bronzadan ishlangan. Bu Sigismund minorasida osilgan beshta qo'ng'iroqning eng kattasi va Qirol Sigizmund I sharafiga nomlangan. Uning og'irligi deyarli 13 tonna va uni chalish uchun 12 ta qo'ng'iroqchi kerak[18]. U faqat maxsus kunlarda (zamonaviy davrda bular Yuzef Pilsudskining oʻlimi, Boleslav Bierutning oʻlimi, Karol Voytylaning Rim papasi etib saylanishi, Polshaning Yevropa Ittifoqiga qoʻshilishi kabi voqealar oldidan chalingan)[19]. Asosan diniy va milliy bayramlarda chalingan va mamlakatning milliy ramzlaridan biri sifatida qabul qilinadi. Bugungi kunda Krakov yepiskoplari undan tez-tez foydalanadilar, bu Sigismund qo'ng'irog'ining ahamiyatini kamaytiradi[19].

XVIII-XIX asrlar

XVIII-XIX asrlar Vavel uchun tanazzul va baxtsizlik davri bo'lgan. Bu pasayish 1609-yilda qirol Sigizmund III doimiy ravishda Varshavaga ko'chib o'tganida boshlangan edi. Ketma-ket gubernatorlarning tashvishlariga qaramay, qal'a ham, uning uchastkalari ham vayronaga aylana boshladi, bu qisman 1655-1657-yillarda va 1702-yilda shvedlarning ishg'ol qilinishi bilan bog'liq edi.

1794-yilda tepalik Prussiya armiyasi tomonidan bosib olinganida ahvol keskin yomonlashdi. Bu vaqtda qirollik nishonlari talon-taroj qilindi ( Polsha qirollik qilichidan tashqari) va Berlinga olib ketildi. U yerda oltin, qimmatbaho toshlar va marvaridlar uchun eritilib, Berlindagi dengiz savdosi direksiyasiga topshirildi[20].

Vavel Xill, 1847-yilgi moyli rasm, Yan Nepomuchen Glovacki, xorijiy bo'limlar ostidagi Polsha romantizmining eng ko'zga ko'ringan peyzaj rassomi[21].

Polshaning uchinchi boʻlinishidan soʻng (1795) Vavel Avstriya hukmronligi ostiga tushdi. Avstriya askarlari tepalikni kazarmaga aylantirdilar va natijada ko'p vayronagarchilik va o'zgarishlar yuz berdi: hovlining Uyg'onish davri arkadalari devor bilan o'ralgan, qal'aning ichki qismi o'zgartirilgan va binolarning bir qismi buzilgan. Vayron qilingan binolar orasida Sent-Maykl va Aziz Jorj cherkovlari bor edi.

Muvaffaqiyatsiz Krakov qo'zg'oloni va Krakov Respublikasining qulashi ortidan tepalikda harbiy gospital joylashgan uchta yirik bino qurildi. XIX asrning ikkinchi yarmida avstriyaliklar mudofaa devorlarini qayta qurdilar va ularni Krakovning kengaytirilgan istehkom tizimining bir qismiga aylantirdilar (ikkita yangi kaponer yasaldi ). Shu bilan birga, polyaklar tepalikni qaytarib olishga harakat qilishdi.

1815-yilda Vavel soborida shahzoda Jozef Poniatovskining dafn marosimi bo'lib o'tdi. O'sha voqeadan beri milliy qahramonlar soborga dafn etilgan, bu sanagacha u yerda faqat monarxlarning jasadlari dafn etilgan. 1818-yilda xalq qahramoni Tadeush Koshtyushkoning jasadi Sankt-Leonard Kriptida dafn etilgan. Potokki ibodatxonasini klassik uslubda rekonstruksiya qilish jarayonida daniyalik haykaltarosh Bertel Torvaldsen tomonidan shahzoda Artur Potokki haykali ibodatxona ichiga o'rnatildi. Torvaldsenning ikkinchi asari qirolicha Sofiya ibodatxonasiga joylashtirildi.

1869-yilda qirol Kazimir III tobutining tasodifiy ochilishi tufayli ikkinchi dafn marosimi o'tkazildi. Binobarin, sobordagi boshqa monarxlarning qabrlarini taʼmirlash tashabbusi koʻtarildi. Yer osti kriptlari tunnellar bilan bog'landi, sarkofagilar tozalandi va ta'mirlandi va yangilari moliyalashtirildi. Bu davrda Avstriya imperatori Frans Iosif I rafiqasi Gabsburg xonadonidan bo'lgan qirol Maykl uchun sarkofag uchun pul to'lagan.

XX- XXI asrlar

Bugungi kunda Vavel milliy ziyoratgoh va mashhur sayyohlik joyidir.

1905-yilda Avstriya imperatori Frans Iosif I Galitsiya va Lodomeriya qiroli sifatida o'z qo'shinlariga Vavelni tark etishni buyurdi. Avstriyaning chekinishi Zigmunt Hendel va Adolf Szyszko-Bohusz tomonidan boshqariladigan restavratsiya ishlarini boshlashga imkon berdi. Ta'mirlash vaqtida Bibi Maryamning Rotundasi, shuningdek, o'tmishning boshqa diqqatga sazovor yodgorliklari topildi. Vavel tepaligini ta'mirlash jamoat obunasi hisobidan moliyalashtirildi. Qal'aning shimoliy darvozasi yaqinida devor qurishda foydalanilgan g'ishtlarga donorlarning ismlari yozilgan. Gerb darvozasi o'sha paytda qurilgan va uning yonida Tadeush Kosciushko haykali o'rnatilgan.

1902-1904-yillarda Vlodzimej Tetmayer qirolicha Sofiya ibodatxonasi devorlarini polshalik avliyolar va milliy qahramonlar tasvirlangan rasmlar bilan bezatadi.

Jozef Mehoffer soborning qabriga devoriy suratlar chizgan va Avliyo Xoch ibodatxonasida vitrajlar, shuningdek, Safransi ibodatxonasidagi rasmlarni yaratgan. Mehoffer, shuningdek, Masih va Bokira Maryamning azoblari tasvirlangan transeptadagi vitrajlar uchun ham javobgardir.

Birinchi jahon urushidan keyin Polshaning yigirma yillik mustaqilligi davrida Polsha hukumati Vavel qal'asi Polsha Respublikasining vakillik binosi bo'lib, shtat gubernatori tomonidan rasmiy qarorgoh sifatida foydalanishga qaror qildi. 1921-yilda Polsha parlamenti Vavelga Polsha Prezidentining qarorgohi sifatida rasmiy maqom bergan rezolyutsiyani qabul qilgandan keyin bu pozitsiya yana mustahkamlandi. Mustaqil Polsha hukumati tomonidan ushbu rezolyutsiyaga (Stalin davlat milliy kengashining (KRN) Vavel qal'asini muzeyga o'zgartirish to'g'risidagi qaroridan tashqari) tahrir qiluvchi hech qanday huquqiy hujjatlar chiqarilmagan.

1921-yilda Leandro Markoni va Antoni Popiel tomonidan yaratilgan Tadeush Koshciushko haykali shimoliy tomonda qirol Vladislav IV Vasa qal'asiga o'rnatildi.

1925 yilda Vavel qal'asining ustun qismi Chikagodagi Tribune minorasini qurishda nusxalangan. Bu Chikagodagi ko'p Polsha aholisiga ko'rgazmali ehtirom bo'lib, Polsha Respublikasidan tashqaridagi eng katta bunday mavjudlik minoradir[22].

1930-yillarda Vistula daryosidan soborning ko'rinishi

Polshaning taniqli fuqarolarini soborga dafn etish an'anasi XXI asrgacha davom etdi: 1927-yilda soborga romantik shoir Yuliush Slovakkining xoki olib kelindi, o'n yildan so'ng davlat arbobi va Ikkinchi Polsha Respublikasining sobiq rahbari, marshal Yuzef Pilsudskiy soborga keltirildi. Kumush minora[23] ostidagi qabrga dafn etilgan va 1993-yilda Ikkinchi jahon urushi harbiy rahbari Vladislav Sikorskining qoldiqlari nihoyat qamoqxonaga dafn qilish uchun Polshaga qaytarilgan. Yaqinda prezident Lex Kachinski va uning rafiqasi jasadlari Kumush qo'ng'iroq minorasi ostidagi qabrning old xonasida sarkofagga ko'milgan[24][25][26].

Ikkinchi jahon urushi paytida, Polsha fashistlar Germaniyasi tomonidan bosib olinganida, Vavel qal'asi general-gubernator Hans Frankning qarorgohi bo'lgan, keyinchalik nemis fashistlari urush jinoyatchisi sifatida qatl etilgan. Uning despotik rejimi davrida Czartoryski kolleksiyasining bir qismi bo'lgan Rafaelning "<i id="mwAc0">Yigit portreti"</i> (1513–14) Vaveldan olib tashlangan va shu kungacha Polshaga qaytarilmagan[27]. Ko'pgina gobelenlar ham g'oyib bo'lgan, ularning qayerda ekanligi noma'lum. Biroq, Vavelning boshqa ko'plab xazinalari bilan bir qatorda urush yillarida Kanadada xavfsizlik uchun o'tkazgan gobelenlarning 150 tasi son-sanoqsiz san'at xazinalari va Polsha tarixiy ahamiyatga ega narsalar bilan[14]qal'aga qaytarildi va bugungi kunda Vavel qirollik qal'asi milliy san'at kolleksiyasining bir qismidir.

Galereya

  • Vavel qal'asi majmuasi
  • A woodcut of Wawel Castle in 1617
    1617-yilda Vavel qal'asining yog'ochdan o'ymakorligi
  • The castle seen from the Dębnicki Bridge
    Qal'a Debnikki ko'prigidan ko'rinishi
  • Sigismund III Vasa Tower (1595) and defensive walls
    Sigizmund III Vasa minorasi (1595) va mudofaa devorlari
  • St. Leonard's Crypt under the Wawel Castle
    Vavel qal'asi ostidagi Sankt-Leonardning maxfiy xonasi
  • Wawel Royal Castle from the Vistulan Boulevards
    Vistulan bulvarlaridan Vavel qirollik qal'asi
  • Saint Felix and Adaukt Rotunda, 10/11th century
    Avliyo Feliks va Adaukt Rotunda. X-XI asr
  • The 16th century Renaissance inner courtyard
    XVI asr Uyg'onish davrining ichki hovlisi
  • Wawel Royal Castle Complex
    Vavel qirollik qal'asi majmuasi
  • Cathedral Museum
    Sobor muzeyi
  • Parish house
    Jamoat uyi
  • Wawel Royal Castle
    Vavel qirollik qal'asi
  • Queen Bona Sforza's gardens (1536)
    Qirolicha Bona Sforza bog'lari (1536-yil)
  • Royal Gardens
    Qirollik bog'lari
  • View from the Archaeological Museum Gardens
    Arxeologik muzey bog'laridan ko'rinish
  • View from Grodzka
    Grodzkadan ko'rinish

Manbalar

  1. ↑ „Castles.info – Krakow castle, Wawel“. www.castles.info. Qaraldi: 2017-yil 6-may.
  2. ↑ Dr. Jan Urban, "Geological foundation of Kraków" retrieved from the Internet Archive, May 21, 2008
  3. ↑ Zygmunt Świechowski, Stan wiedzy na temat chronologii wczesnej architektury monumentalnej w Polsce po pięcioletnich badaniach przy zastosowaniu metody 14C , "Kwartalnik architektury i urbanistyki" nr 3/2011.
  4. ↑ Kozakiewicz, p 287.
  5. ↑ Francis W. Carter. Trade and urban development in Poland: an economic geography of Cracow, from its origins to 1795 – Volume 20 of Cambridge studies in historical geography. Cambridge University Press, 1994 — 186, 187 bet. ISBN 978-0-521-41239-1. 
  6. ↑ Słownik starożytności słowiańskich, red.
  7. ↑ Wawel: Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Kraków 2000, s. 1033. ISBN 83-01-13325-2
  8. ↑ Piotr Makuch, Wawel – starożytny Babel.
  9. ↑ Mistrz Wincenty tzw.
  10. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Bells of Wawel Cathedral
  11. ↑ 11,0 11,1 Kozakiewicz, p284.
  12. ↑ Ostrowski 1992, s. 47
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 Kozakiewicz, p248.
  14. ↑ 14,0 14,1 Kozakiewicz, p287.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Kozakiewicz, p286.
  16. ↑ Johann Nimmrichter. LACONA 6 proceedings, 2007 — 125 bet. ISBN 978-3-540-72129-1. 
  17. ↑ The much admired Sigismund Chapel, called "the pearl of the Renaissance north of the Alps" by foreign scholars.Joseph Slabey Rouček. Slavonic encyclopaedia. Philosophical Library, 1949 — 24 bet. 
  18. ↑ „The Royal Sigismund Bell“. The Wawel Royal Cathedral of St Stanislaus BM and St Wenceslaus M. Parafia Archikatedralna św. Stanisława BM i św. Wacława. 2010-yil 22-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 3-yanvar.
  19. ↑ 19,0 19,1 „Visit Wawel Hill“. AB Poland Travel.
  20. ↑ Monika Kuhnke. „Rabunek od czasów zaborów do II wojny światowej“ (pl). www.zabytki.pl. Qaraldi: 2010-yil 30-oktyabr.
  21. ↑ „Jan Nepomucen Głowacki, Kraków 1802—Kraków 1847“ (pl). Spis malarzy. Pinakoteka Zascianek.pl. Qaraldi: 2012-yil 22-avgust.
  22. ↑ „Chicago Brick of the Day: Wawel Castle“. Chicago Architecture Blog (2009-yil 11-iyun). Qaraldi: 2012-yil 20-iyun.
  23. ↑ From his death, in 1935, Słowacki had originally rested in the Cathedral's St Leonard's Crypt and the decision to move his remains to a less prestigious vault beneath the bell tower was controversial.
  24. ↑ „Presidential resting place“. Polskie Radio (2010-yil 16-aprel). Qaraldi: 2010-yil 19-aprel.
  25. ↑ „Poland's President Will Be Buried in State Funeral on Sunday“. Fox News (2010-yil 13-aprel). Qaraldi: 2010-yil 14-aprel.
  26. ↑ „State funeral for Polish president Lech Kaczyński and wife“. The Guardian (2010-yil 13-aprel). Qaraldi: 2010-yil 14-aprel.
  27. ↑ „Archived copy“. 2016-yil 11-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 16-avgust.

 

Havolalar

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Vavel_qirollik_saroyi&oldid=2703359" dan olindi