Xorazmiya satrapligi
Xorazmiya satrapligi (fors. 𐎢𐎺𐎠𐎼𐏀𐎷𐎡𐎹 Uvarazmiya) – qadimgi Fors imperiyasining satrapligi, keyinchalik mustaqil podshohlik boʻlib, bugungi Oʻzbekiston hududidagi Amudaryo boʻyida, Orol dengizining janubidagi hududni oʻz ichiga olgan. Bu juda unumdor hudud boʻlib, qadimgi davrlarda u yanada unumdor boʻlgan, chunki u payti Amudaryodan juda katta suv manbasi oqib oʻtgan. Shuningdek, daryoning bir tarmogʻi Kaspiy dengiziga quyilganligi haqida maʼlumotlar mavjud. Arxeologik topilmalar eramizdan avvalgi 5-ming yillikka oid qadimiy sugʻorish tizimlarining qoldiqlari borligini koʻrsatadi[1].
Xorazmiyada soʻnggi bronza davri, yaʼni miloddan avvalgi 13-asrda podsholiklar mavjud boʻlganligi haqida ikki dalil bor.
Birinchisi, xronologiyada mil. avv. 1292-yilga toʻgʻri keladigan „Xorazmiy davri“ning mavjudligi qayd etilgan. Ikkinchisi esa miloddan avvalgi 14-13-asrlarga oid avesto tilidagi yozuvlardir. Zardushtni Xorazm shohi Gistaspening himoyachisi sifatida tilga olganlar. Bu davrga oid tarixiy maʼlumotlar juda kam, lekin maʼlumki, qadimgi Xorazmiyada arxeologik tadqiqotlar natijasida topilgan ikkita asosiy shahar boʻlgan; Tuproqqal’a va Dishan qalʼa[1].
Miloddan avvalgi 522-yilgacha Xorazmiya Fors imperiyasining bir qismiga aylangan, chunki u buyuk shoh Doro (miloddan avvalgi 522 – 486) ning Behistun kitobalarida tilga olingan, ular miloddan avvalgi 520-yilda yasalgan. Bu Doro hokimiyatga kelganida viloyatni meros qilib olganligini isbotlaydi. Katta ehtimol bilan Xorazm Buyuk Kir tomonidan bosib olingan, chunki uning oʻgʻli va Doroning akasi Kambiz II asosan imperiyani Afrikaga kengaytirgan. Gerodotning fors satrapliklari roʻyxatida ularning soliqlari miqdori yoki Kserks qoʻshini toʻliq eslatib oʻtilgan[2][3]. Xorazm muhimroq satraplik Parfiya bilan birga tilga olingan, shuning uchun ham Xorazm davlati boʻlgan deb hisoblanadi va Xorazm Parfiya satrapi tomonidan boshqarilgan. Doro III davrida Xorazmiya eramizdan avvalgi 327-yilda mustaqil podshohlikka aylangan. Iskandar Zulqarnayn bilan tinchlik shartnomasi tuzgan. Oradan koʻp oʻtmay, Xorazm podshohlari Salavkiylar podsholari misolida oʻz pullarini zarb qila boshladilar va ularning qabrlari Qoʻyqirilgan qalʼa xarobalaridan topilgan[1].Kserks I qabri, Ahamoniylar qoʻshinining xoresmlik askari, miloddan avvalgi 470-yillar
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 „Horazmija (Chorasmia), Livius.org, Jona Lendering. Inačica izvorne stranice arhivirana 2. svibnja 2013. Pristupljeno“. 2013-yil 2-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 13-oktyabr.
- ↑ „Herodot, III. 93.“.
- ↑ „Herodot, VII, 66.“.