Venesuela qishloq xoʻjaligi
Venesuela qishloq xoʻjaligi boshqa Lotin Amerikasi mamlakatlariga qaraganda iqtisodda ko‘proq ulushga ega. XX asr boshlarida Venesuelada neft topilgandan soʻng 1940-yillargacha qishloq xoʻjaligi tez pasayib ketdi va 1940-yillarda yirik sanoat rivojlanishining boshlanishi bilan qishloq xoʻjaligi va yer islohoti ketma-ket hukumatlar tomonidan eʼtibordan chetda qoldi. Islohot qonuniga asosan 1960-yillarning boshlarida 200 000 oila yer oldi. 1999-yildan beri prezident Ugo Chavesning bolivar inqilobi ostida qishloq xoʻjaligi biroz yuqoriroq ustuvorlikka ega boʻldi. Venesuelada qishloq xoʻjaligi YaIMning taxminan 3%, ishchi kuchining 10% va Venesuela yer maydonining kamida toʻrtdan bir qismini tashkil qiladi.
Venesuela oziq-ovqatning katta qismini, asosan Kolumbiya va AQShdan import qiladi. [1]
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
1950-yillarga kelib neft eksportining boshlanishidan oldin qishloq xoʻjaligi, baliqchilik va oʻrmon xoʻjaligi Venesuela iqtisodiyotida markaziy oʻrin tutgan va yalpi ichki mahsulotning (YaIM) yarmidan koʻpini ishlab chiqargan. 1930-yillarning oxirlarida ham qishloq xoʻjaligi yalpi ichki mahsulotning 22 foizini tashkil etgan va ishchi kuchining 60 foizini ish bilan taʼminlagan. 1970-1980-yillarda neft-kimyo sanoati tez sur’atlar bilan kengayib borar ekan, qishloq xoʻjaligidagi ishchi kuchining ulushi beshdan bir qismdan taxminan oʻndan bir qismga kamaydi. 1988-yilga kelib qishloq xoʻjaligi yalpi ichki mahsulotning atigi 5,9 foizini tashkil etdi, ishchi kuchining 13 foizini ish bilan taʼminladi. Qishloq xoʻjaligi 2004-yilda yalpi ichki mahsulotning taxminan 5% va bandlikning 10% ni tashkil etgan holda pasayishda davom etdi. Hukumatning 1997-yilgi soʻroviga koʻra, 3,4 million gektar yer dehqonchilikka yaroqli (yana 17,1 million gektar yaylovga yaroqli) — lekin gʻalla etishtirishda atigi 0,7 million gektar yer ishlagan.
Venesuelada 1998-yilgacha yer islohotiga bir necha bor urinishlar bo‘lgan. Demokratiyaning qisqa birinchi davrida (El Trienio Adeco, 1945-48) Demokratik Harakat hukumati avvalgi hukumatlar aʼzolari tomonidan noqonuniy ravishda qoʻlga kiritilgan yerlarni qayta taqsimladi[2] va 1948-yil oʻrtalarida agrar islohot toʻgʻrisidagi qonunni qabul qildi. Shu tarzda qayta taqsimlangan yerlarning katta qismi 1948-58-yillardagi Markos Peres Ximenes diktaturasi davrida avvalgi egalariga qaytarilgan. 1958-yilda demokratiya tiklanganidan soʻng, 1960-yil mart oyida yangi yer islohoti toʻgʻrisidagi qonun qabul qilindi[2], islohot 1960-yillarning boshlarida Miranda, Aragua va Karabobo shimoli-sharqiy shtatlarida toʻplangan va asosan ekspropriatsiya qilingan xususiy yer egaliklaridan kelib chiqqan. Islohot qishloq xoʻjaligi mahsulotlari ishlab chiqarishni sezilarli darajada oshirish bilan birga olib borildi. Oxir-oqibat, islohot 200 000 ga yaqin oilalar yer oʻtkazmalarini oldi[3].
Bolivar inqilobi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Venesuelaning hozirgi qishloq xoʻjaligi samarasizligi past investitsiyalar bilan ajralib turadi.70% qishloq xoʻjaligi yerlarining 3% qishloq xoʻjaligi egalariga tegishli (Lotin Amerikasidagi yer kontsentratsiyasining eng yuqori darajasidan biri). 2001-yildagi „Yer va qishloq xoʻjaligini isloh qilish toʻgʻrisida“gi qonunga muvofiq, noqonuniy egalik qilingan yoki unumsiz deb topilgan davlat va xususiy yerlar qayta taqsimlanishi kerak. 2009-yil yanvar holatiga koʻra, Venesuela hukumati qariyb 2,7 million gektar boʻsh yerni (6,6 million akr — 1998-yilgacha mavjud boʻlgan latifundio yerlarining deyarli 1/3 qismi) 180 ming yersiz dehqon oilalariga qayta taqsimladi[4].
Hukumat mamlakatda eng koʻp isteʼmol qilinadigan asosiy oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishni qoʻllab-quvvatlash uchun Misión Agro-Venesuela kompaniyasini yaratdi. [5]
Ishlab chiqarish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Venesuela 2019-yilda ishlab chiqarilgan mahsulotlar[6]:
- 4,3 million tonna shakarqamish;
- 1,9 million tonna makkajoʻxori;
- 1,4 million tonna banan;
- 760 ming tonna guruch;
- 485 ming tonna ananas;
- 477 ming tonna kartoshka;
- 435 ming tonna palma yog'i;
- 421 ming tonna manok;
- 382 ming tonna apelsin;
- 225 ming tonna tarvuz;
- 199 ming tonna papayya;
- 194 ming tonna poliz mahsulotlari;
- 182 ming tonna pomidor;
- 155 ming tonna mandarin;
- 153 ming tonna kokos;
- 135 ming tonna avakado;
- 102 ming tonna mango;
- 56 ming tonna kofe;
Ichki iqtisodiy va siyosiy muammolar tufayli shakarqamish ishlab chiqarish 2012-yildagi 7,3 million tonnadan 2016-yilda 3,6 million tonnaga qisqardi. Makkajoʻxori ishlab chiqarish 2014-yilda 2,3 million tonnadan 2017-yilda 1, 2 million tonnaga kamaydi. Guruch 2014-yildagi 1,15 million tonnadan 2016-yilda 498 ming tonnaga tushdi[7].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Venezuela country profile. Library of Congress Federal Research Division (March 2005). This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
- ↑ 2,0 2,1 Alexander, Robert. „Nature and Progress of Agrarian Reform in Latin America.“ The Journal of Economic History. Vol. 23, No. 4 (Dec., 1963), pp 559-573.
- ↑ Gregory Wilpert, „Land for people not profit in Venezuela“, in Peter Rosset, Raj Patel, Michael Courville, Land Research Action Network (2006), Promised land: competing visions of agrarian reform. Food First Books. p251
- ↑ Christina Schiavoni; William Camacaro. "The Venezuelan Effort to Build a New Food and Agriculture System". Monthly Review. http://monthlyreview.org/090824shiavoni-camacaro.php.
- ↑ „Venezuela: Farm Mechanisation Gets Public Support“. Mondo Macchina (october–november 2013).
- ↑ Venezuela production in 2019, by FAO
- ↑ Venezuela production, by FAO