Turkcha qoralamalar
Turkcha qoralamalar (dama nomi bilan ham tanilgan) (kurdcha: دامە|oʻzb:dama)[1] — Turkiya, Gretsiya, Misr, Quvayt, Livan, Suriya, Iordaniya va Oʻrta Yer dengizi va Yaqin Sharq atrofidagi bir qancha joylarda oʻynaladigan shashka turi[2].
Qoidalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Turkcha qoralamalarda 8×8 o‘lchamdagi doskada har ikki tomonda, ikki qatorda tizilgan 16 ta shashka donalari(men) joylashtiriladi. Har ikki tomondagi orqa qator boʻsh qoldiriladi. Anʼanaviy turk qoralamalari doskasi bir rangli boʻladi.Oʻyinda oq rangli toshlar birinchi boʻlib harakat qiladi.
Donalar bir kvadratga ortogonal ravishda oldinga yoki yon tomonga siljiydi.Donalar boshqa rangli donalar ustidan sakrab ularni olishlari mumkin.Qoralama donalari orqaga yoki diagonal ravishda harakatlana olmaydi yoki boshqa rangdagi toshni ushlay olmaydi. Biror qoralama toshi orqa qatorga yetib borsa, u „shoh“ga koʻtariladi. Shohlar har qanday sondagi boʻsh kvadratlarni ortogonal ravishda oldinga, orqaga yoki yon tomonga siljishi mumkin.Shoh bitta boʻlak ustidan sakrab oʻtib, toʻgʻri chiziq boʻylab qoʻlga kiritilgan boʻlakdan tashqaridagi istalgan ochiq kvadratga tushishi mumkin.
Agar sakrash mavjud boʻlsa, uni olish kerak. Agar sakrashning bir nechta usuli boʻlsa, eng koʻp boʻlaklarni ushlagani olinishi kerak. Agar maksimal qismlarni olishning bir nechta usuli boʻlsa, oʻyinchi tanlashi mumkin. Koʻp tosh olishda ikkita dona olish oʻrtasida 180 daraja burilishga ruxsat berilmaydi. Olingan boʻlaklar sakrashdan soʻng darhol taxtadan chiqariladi. Qoʻlga olish paytida podshoh va oddiy donalar oʻrtasida farq yoʻq; har biri bir boʻlak sifatida hisoblanadi.
Agar raqibda qonuniy harakat boʻlmasa, oʻyinchi gʻalaba qozonadi, chunki uning barcha qismlari qoʻlga kiritiladi yoki u butunlay bloklanadi. Shoh va bitta tosh ham oʻyinda gʻalaba qozonadi[3][4][5].
Jahon chempionatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
2014-yildan beri jahon chempionatlari har yili oʻtkazib kelinmoqda. 2014-yil 22-24-oktyabr kunlari Turkiyaning Izmir shahrida qoralama boʻyicha birinchi rasmiy jahon chempionati boʻlib oʻtdi. Ikkinchi chempionat ham Izmirda, uchinchisi Qatar poytaxti Dohada boʻlib oʻtdi. 2016-yilning may oyida Izmirda turkcha qoralamalar boʻyicha ayollar oʻrtasidagi birinchi jahon chempionati boʻlib oʻtdi.
Variantlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Arman qoralamalari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Arman qoralamalari, shuningdek, Tama nomi bilan ham tanilgan, oʻyinga diagonal harakatni qoʻshadigan turk qoralamalarining bir variantidir. Donalar turk qoralamalarida erkaklarning toʻgʻri oldinga va yonma-yon harakatiga qoʻshimcha ravishda bir boʻshliqni diagonal boʻyicha oldinga siljitishlari mumkin. Arman qoralamalarida shohlar shaxmatdagi malika kabi barcha 8 yoʻnalishda harakatlana oladi[6].
Keny[tahrir | manbasini tahrirlash]
Keny turk qoralamalarining bir varianti boʻlib, oʻyinga orqaga qarab raqib donasini olishga imkoniyat beradi[7].
Croda[tahrir | manbasini tahrirlash]
Croda — bu xorvatiyalik matematika professori va xalqaro shashka chempioni tomonidan ixtiro qilingan variant. U donalarning yon tomonga harakatlanishini olib tashlaydi va uni diagonal boʻylab oldinga siljish bilan almashtiradi. Shuningdek, u orqa saflarni donalar bilan toʻldiradi va har bir qoʻlga olish paytida emas, balki burilish oxirida qismlarni olib tashlashni talab qiladi[8].
Dameo[tahrir | manbasini tahrirlash]
Dameo — gollandiyalik oʻyinlar dizayneri Christian Freeling tomonidan ixtiro qilingan variant. U Croda kabi donalarning yonma-yon harakatini olib tashlaydi va chiziqli harakatni qoʻshadi. Bu donalarning butun chiziqda bir yoʻnalishda birgalikda harakat qilish imkonini beradi. Oʻyinning boshlannish tartibi ham boshqacha boʻlib, 18 ta dona trapezoid shaklida joylashtirilgan boʻladi. Bu esa taxtaning yon tomonlarida donalarning toʻplanishiga yoʻl qoʻymaydi. Shoh arman qoralamalaridagi shoh kabi harakat qiladi[9].
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „(entry of Dame; Xal, Mohammad, Xal Dictionary, Baghdad,1960) دامە | فەرهەنگی خاڵ | ڤەژینلێکس“ (ku). lex.vejin.net. Qaraldi: 2021-yil 25-oktyabr.
- ↑ „Turkish Checkers“ (en-US). BoardGameGeek. Qaraldi: 2020-yil 17-sentyabr.
- ↑ „Turkish Draughts“. www.mindsports.nl. Qaraldi: 2020-yil 17-sentyabr.
- ↑ „BrainKing – Game rules (Turkish Checkers)“. brainking.com. Qaraldi: 2020-yil 17-sentyabr.
- ↑ Zeybek, Atila. "Türk Damasi" Turkish Checkers Rules. pp. 1-9, www.boardspace.net/checkers/english/Turkish_Checkers_Rules.pdf. Accessed 17 Sept. 2020.
- ↑ „Armenian Draughts“. mindsports.nl. Qaraldi: 2021-yil 27-avgust.
- ↑ Sokolov, Nikita (Spring 2005). „Davnenko ne brali mi v ruki shashek…“ (PDF). ex oriente ludus: 148-149. Retrieved 1 November 2020.
- ↑ „Croda“. www.mindsports.nl. Qaraldi: 2020-yil 17-sentyabr.
- ↑ „About Dameo“. www.mindsports.nl. Qaraldi: 2020-yil 17-sentyabr.
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Bell, R. C.. Board and Table Games From Many Civilizations, Revised, Dover Publications Inc [1st Pub. 1960, Oxford University Press, London], 1979 — 73–74 bet. ISBN 0-671-06030-9.
- Murray, H. J. R. „§4.4.1 Atlanbaj; now called Dama“,. A History of Board-Games other than Chess, Reissued, Hacker Art Books Inc, 1978 — 82 bet. ISBN 0-87817-211-4.
- Schmittberger, R. Wayne. New Rules for Classic Games. John Wiley & Sons Inc, 1992 — 174–75 bet. ISBN 978-0471536215.