Toshkentdagi Yak-40 halokati (1987)
 Halokatga uchragan Aeroflot Yak-40 samalyotiga oʻxshash. | |
| Hodisa | |
|---|---|
| Sana | 13-aprel, 1987-yil |
| Xulosa | Turbulentlikni uygʻotish |
| Joylashgan joy | Toshkent xalqaro aeroporti, Toshkent, Oʻzbekiston |
| Turi | Yakovlev Yak-40 |
| Operator | Aeroflot |
| Roʻyxatdan oʻtish | CCCP-87618 |
| Parvoz kelib chiqishi | Toshkent xalqaro aeroporti, Oʻzbekiston SSR, SSSR |
| Manzil | Shahrisabz, Oʻzbekiston SSR, SSSR |
| Yoʻlovchilar | 9 |
| Yoʻlovchilar | 5 |
| Ekipaj | 4 |
| Oʻlim holatlari | 9 |
| Omon qolganlar | 0 |
1987-yilda Toshkentdagi Yak-40 halokati - 1987-yil 16-yanvar qorongʻu tongida Toshkent-Janubiy aeroportida Aeroflot Yak-40 samolyoti parvozga koʻtarilgan. Ammo, koʻp oʻtmay, samolyot darhol qulab tushgan. Toshkent — Shahrisabz yoʻnalishidagi U-505 reysidagi 9 kishi halok boʻlgan.[1]
Samolyot[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yak-40 bort raqami SSSR-87618 (zavod — 9131918, seriya — 18-19) samolyoti 1971-yil 22-iyulda Saratov aviatsiya zavodi tomonidan chiqarilgan va SSSR Fuqarolik aviatsiyasi vazirligiga topshirilgan. Samolyot Toshkent aviatsiya eskadroniga yuborilgan va 6-avgust kuni oʻz faoliyatini boshlagan Oʻzbekiston fuqaro aviatsiyasi boshqarmasiga foydalanish uchun berilgan. Halokatga uchragan samolyot osmonda 17 132 soat parvoz qilgan va 20 927 marta qoʻnishni amalga oshirgan.[2]
Ekipaj aʼzolari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ekipaj:[3]
- Samolyot komandiri — Yunusbekov T.
- Ikkinchi uchuvchi — 30 yoshli Valeriy Aleksandrovich Strunin. 1956-yil 27-aprelda OʻzSSR Urganch shahrida tugʻilgan, 1967-yildan Toshkent shahrida Chilonzor 14-kvartalida istiqomat qilgan, 1976-yilda Sasovo fuqaro aviatsiyasi parvozlar bilim yurtini tamomlagan.
- Bortmexanik — Davidov R. F.
- Styuardessa — Kulikova T. A.
Falokat[tahrir | manbasini tahrirlash]
Oʻsha kuni Toshkentdan Shahrisabzga yoʻnaltirilgan U-505 reysi pochta va yuk yetkazishi kerak edi. Bortga 1200 kilogramm pochta va 35 kilogramm qo‘l yuki ortilgan, salonga 4 nafar yo‘lovchi joylashtirilgan. Samolyotning uchish ogʻirligi normal diapazonda 14,4 tonnani tashkil etgan.[4]
Taʼkidlash joizki, samolyotga yuklash nisbatan sekin amalga oshirilgan va mahalliy vaqt bilan soat 06:00 (Moskva vaqti bilan 05:00) da yakunlangan. Samolyotning rejalashtirilgan parvozi esa 05:55 etib belgilangan. Parvozga shoshilgan ekipaj samolyotni ishga tushirish va barcha zarur texnologik operatsiyalarni belgilangan besh daqiqada emas bir yarim daqiqada amalga oshirgan. Shundan soʻng, samolyot 08 uchish yoʻlagi boʻylab harakatga tushib, 03 uchish-qoʻnish yoʻlagida havoga koʻtarilishni boshlagan.[4]
Soat 06:09 da Il-76TD (SSSR-76482) samolyoti 02-boshqaruv yo‘lagidan 03 uchish-qo‘nish yo‘lagi orqali havoga koʻtarilgan. Samolyot 03 uchish-qoʻnish yoʻlagidan soat 06:09:40 da chiqib ketgan. Shundan soʻng, darhol (06:09:47) Yak-40 ekipaji dispetcher bilan bogʻlanib, 03-taksi yoʻlagidan samolyotni ishga tushirish uchun ruxsat soʻragan. Ruxsat berilgach, samolyot uchish-qoʻnish yoʻlagiga chiqqan, shundan soʻng ekipaj, parvoz boʻyicha qoʻllanma qoidalarini buzgan holda, darhol rudalarni uchish rejimiga oʻrnatgan. 06:10:53 da Yak-40 tezligi soatiga 180 km (97,2 tugun) ga yetgan va uchish-qoʻnish yoʻlagi oxiridan 250 metr masofada 195 km/soat (105,3 tugun) tezlikda yerdan koʻtarilgan. Samolyot 77 ° magnit yoʻnalishi boʻyicha uchishni amalga oshiradi. 06:10:58 da ekipaj qoʻnish moslamasini tortib olishga qaror qilgan.[4]
Uchish-qoʻnish yoʻlagi boʻylab tezlashuv va parvozning boshlanishi yaxshi oʻtgan samolyot 06:11:04 da 230 km/soat (124,2 tugun) va yerdan 15-20 metr balandlikda toʻsatdan chap qirgʻoqqa tezlik bilan ogʻa boshlagan. Ekipaj vaziyatni oʻnglashga harakat qilgan, ammo rulon oʻsishda tez davom etib, samolyot chapga siljiy boshlagan. Bir necha soniyadan soʻng, soat 06:11:10 da qanotlari vertikalga yaqin joylashgan holda, samolyot chap yarim qanoti bilan 53° burchak ostida va 255 km/soat tezlikda yerga pastlay boshlagan, yana 5 soniyadan so‘ng (06:11:15) 13 soniyada chiziqdan yarim metr chap tomonda fyuzelyaj yerga qulagan, shundan so‘ng samolyot yerga urilib, portlagan.[4]
Samolyot qoldiqlari 244x67 metr maydonga tarqalib ketgan. Bortdagi barcha 9 kishi (5 ekipaj aʼzosi va 4 yoʻlovchi) halok boʻlgan.[4]
Sabablari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yak-40 Il-76 samolyoti orqasidan bor-yoʻgʻi 1 daqiqa 15 soniya oraliq bilan havoga koʻtarilgan. Falokat sabablarini oʻrganayotganda, komissiya aileronlarning qarshi taʼsiriga qaramay, rulon sekundiga 20° gacha tezlikda oʻsganini, yaʼni qarshi taʼsir qilmasdan, u bir soniyada 27° dan yuqori tezlikka koʻtarilganini aniqlashgan. Oʻsha kuni shamol kuchsiz boʻlib, taxminan 1 m/s tezlikda boʻlgan. Yak-40 uchish-qoʻnish yoʻlagida atigi 1 daqiqa 15 soniya bilan havoga koʻtarilgani falokatga sabab deb izohlangan. Buning yana bir sabablaridan biri Toshkent aeroportining ko‘rsatmasi bo‘lib, unda havo kemalarining ko‘tarilish klassi hisobga olinmagan holda ketma-ket parvozlar orasidagi minimal interval bor-yo‘g‘i 1 daqiqa qilib belgilangan. Samolyot havoda Il-76 dan saqlanib qolgan kuchli havo turbulentligiga tushib, birinchi havoga koʻtarilgan samolyotidan nisbatan kichik Yak-40 tezda boshqaruvni yoʻqotgan va qulab tushgan.[4]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „ASN Aircraft accident Yakovlev 40 CCCP-87618 Tashkent-Yuzhny Airport (TAS)“. aviation-safety.net. 2005-yil 6-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 14-fevral.
- ↑ „Яковлев Як-40 Бортовой №: СССР-87618“. russianplanes.net. 2017-yil 30-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 14-fevral.
- ↑ „160187 - Авиакатастрофы - - Каталог статей - Любителям гражданской авиации посвящается...“. dream-air.ru. 2017-yil 29-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 14-fevral.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 „Катастрофа Як-40 Узбекского УГА в а/п Ташкент-Южный“. www.airdisaster.ru. 2009-yil 3-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 14-fevral.