Tojikiston ayollari

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

 

Madaniy kelib chiqish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tojikistondagi yosh ayol
Bozorda non sotayotgan tojik ayollari
Tojik ayollari va qizlari

Tojikiston Markaziy Osiyodagi davlat boʻlib, aholisi asosan tojiklar (84,3 %), oʻzbeklar 13,8 % ni tashkil qiladi, qirgʻizlar, ruslar, turkmanlar, tatarlar va arablar esa kamroq. Tojikiston sobiq Sovet Ittifoqining eng qashshoq davlatlaridan biri hisoblanadi. Bu asosan qishloq va qishloq xoʻjaligi mamlakati: 2015- yil holatiga koʻra, umumiy aholining atigi 26,8 foizi shaharlarda yashagan. Mamlakat 1990-yillarda, Sovet Ittifoqi qulaganidan keyin juda notinch davrni boshidan kechirdi, 1992—1997-yillardagi fuqarolar urushi uning allaqachon zaif iqtisodiyotiga jiddiy zarar yetkazdi. Aholining 90 % ga yaqini musulmon boʻlib, ularning aksariyati sunniy islomga eʼtiqod qiladi.[1]

Tojikistondagi ayollar, garchi kuchli patriarxal jamiyatda yashasalar-da, savodxonlik darajasi juda yuqori (99,7 %) (2015- yil holatiga koʻra).[1] Zamonaviy kontratsepsiya vositalaridan foydalanish past (2012 -yil holatiga koʻra 27,9 %) boʻlsa-da, tugʻilishning umumiy koeffitsienti atigi 2,71 tugʻilgan chaqaloq / ayol (2015- yil hisobi).[1]

Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sovet davrida tojik jamiyatida ayollarning mavqeini oʻzgartirishga qaratilgan siyosat amalga oshirildi. 1930-yillarda Sovet hukumati Markaziy Osiyoning boshqa joylarida boʻlgani kabi Tojikistonda ham ayollar tengligi uchun kurash boshladi. Oxir-oqibat, bunday dasturlar natijasida katta oʻzgarishlar roʻy berdi, lekin dastlab ular jamoatchilikning kuchli eʼtiroziga sabab boʻldi. Masalan, anʼanaviy musulmon roʻmolisiz omma oldida paydo boʻlgan ayollar jamiyat tomonidan chetlashtirildi yoki hatto qarindoshlari tomonidan nopok xatti-harakatlar bilan oʻz oilalarini sharmanda qilgani uchun oʻldiriladi.

Ikkinchi jahon urushi ayollarning uydan tashqarida ish bilan bandligini oshirishga olib keldi. Urush talablari bilan erkaklarning aksariyati fuqarolik ishlaridan chetlashtirilgach, ayollar ishchi kuchi tanqisligini qopladilar. Mahalliy ayollarning sanoatda bandligi urushdan keyin ham oʻsishda davom etgan boʻlsa-da, ular mustaqillikdan keyin sanoat ishchi kuchining kichik bir qismi boʻlib qoldi.

1980-yillar boshida ayollar Tojikiston aholisining 51 foizini va kolxozlardagi ishchi kuchining 52 foizini, sanoat ishchi kuchining 38 foizini, transport xodimlarining 16 foizini, aloqa xodimlarining 14 foizini va fuqarolik ishlarining 28 foizini ayollar tashkil etdi.Ushbu statistik maʼlumotlarga rus va boshqa Markaziy Osiyo millatiga mansub boʻlmagan ayollar kiradi.

Respublikaning ayrim qishloq joylarida 1980-yillarning oʻrtalarida ayollarning yarmiga yaqini uydan tashqarida ishlamagan. Sovet davrida ayollarning toʻliq bandligi Tojikistonda muhim siyosiy masala boʻlgan, chunki bu islomni jamiyatga regressiv taʼsir koʻrsatuvchi sovet targʻibot kampaniyasi bilan bogʻliq edi.

Baʼzilarning taʼkidlashicha, ayollarni ish bilan taʼminlash masalasi Sovet propagandasi koʻrsatganidan koʻra murakkabroq edi. Koʻpgina ayollar nafaqat ayollarning roliga nisbatan anʼanaviy munosabat, balki koʻpchilik kasbiy taʼlim yoʻqligi va bolalarni parvarish qilish muassasalarining kamligi tufayli uyda qolishgan. 1980-yillarning oxiriga kelib Tojikiston maktabgacha taʼlim muassasalari tegishli yoshdagi bolalarning 16,5 foizini va qishloq bolalarining 2,4 foizini qamrab olgan.

Bularning barchasiga qaramay, qishloq xoʻjaligining ayrim sohalarida, ayniqsa, paxta va baʼzi meva-sabzavotchilikda ishchi kuchining oʻzagini ayollar tashkil etdi. Xotin-qizlar davlat va boshqaruv lavozimlarida ularning respublika aholisiga nisbatan ulushiga nisbatan kam edi. Tojikiston Kommunistik partiyasi, hukumat, ayniqsa, yuqori idoralar va xoʻjalik boshqaruvi tashkilotlari asosan erkaklar tomonidan boshqarildi.

20-asrning soʻnggi oʻn yilliklarida Tojikiston ijtimoiy meʼyorlari va hatto de-fakto hukumat siyosati ayollarga nisbatan anʼanaviy, cheklovchi munosabatni qoʻllab-quvvatladi, bu esa xotinning kaltaklanishiga va ayollarning mas’ul lavozimlardan oʻzboshimchalik bilan ishdan olinishiga toqat qildi. Oxirgi sovet davrida tojik qizlari bu amaliyot feodal Markaziy Osiyo mentalitetining qoldiqlari sifatida rasman qoralanganiga qaramay, hali ham voyaga yetmagan holda turmushga chiqishgan.

Mamlakatni beqarorlashtirgan 1990-yillardagi shiddatli mojarodan soʻng, 21-asr ishsizlik va ijtimoiy muammolar bilan ogʻrigan juda zaif iqtisodiyotni koʻrdi. Natijada, koʻp sonli odamlar, asosan, qurilish sohasida yoki boshqa past malakali ishlarda ishlaydigan erkaklar ish izlab xorijga ketishdi: 2009- yilga kelib Rossiyada taxminan 800 000 tojikistonlik mehnat qilayotgani taxmin qilingan.[2] Uyda qolgan ayollar koʻpincha ogʻir qashshoqlikni boshdan kechiradilar, koʻpincha dehqonchilik bilan shugʻullanishadi. 2003 -yilda tojikistonliklarning 64 foizi qashshoqlik chegarasidan pastda yashagan.[3]

Oiladagi zoʻravonlik[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tojikistonda uydagi zoʻravonlik juda yuqori, bunga tojiklarning anʼanaviy patriarxal qadriyatlari, shuningdek, hukumatning Tojikistonda „shaxsiy oilaviy masala“ sifatida qaraladigan ishlarga aralashishni istamasligi sabab boʻlgan. Tojikistonlik ayollarning deyarli yarmi erlari yoki qaynotalari tomonidan jismoniy, ruhiy yoki jinsiy zoʻravonlikka uchragan.

Oiladagi zoʻravonlik koʻpincha tojik jamiyati tomonidan oqlanadi: UNICEF soʻrovi shuni koʻrsatdiki, Tojikistondagi ayollarning 62,4 foizi, agar xotin eriga aytmasdan chiqib ketsa, xotinning kaltaklanishini 68 % agar u bilan bahslashsa; 47,9 % agar u bilan jinsiy aloqa qilishdan bosh tortsa.[4] kaltaklanishini toʻgʻri deb baholaydi.

2013-yilda Tojikiston "Oiladagi zoʻravonlikning oldini olish toʻgʻrisida"gi qonunni, bu oiladagi zoʻravonlikka qarshi birinchi qonunni qabul qildi.[5] Xotin-qizlar muammolari bilan shugʻullanuvchi nodavlat notijorat tashkilotlari bu taklifni ilk bor 2007 -yilda tayyorlagan edi. „Ayol va jamiyat“ assotsiatsiyasi asoschisi va rahbari Muyasar Boboxonova uch yil davomida hech qanday muvaffaqiyatga erishmaganidan soʻng, qonunchilar, nodavlat notijorat tashkilotlari va boshqa sohalar vakillaridan iborat ishchi guruh tuzishni soʻrab, prezidentdan yordam soʻradi. Asosiy eʼtibor zoʻravonlikka olib keladigan ishsizlik va beqarorlik kabi sabablarni bartaraf etish va jabrlanganlarga huquqiy va psixologik yordam koʻrsatishni taʼminlash orqali oldini olishga qaratildi.[6]

Majburiy va erta turmush qurish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tojikiston qonunlari majburiy va yosh bolalar nikohini taqiqlasa-da, bu odatlar butun mamlakat boʻylab keng tarqalgan va bu odatlarga chek qoʻyish uchun juda kam ish qilinmoqda. Fuqarolar urushi davrida, ota-onalar nikohdan oldingi iffatini himoya qilish uchun qizlarini turmushga berishga majbur qilganda (bu zoʻrlash orqali yoʻqolishi mumkin, bu oilaning „obroʻsiga“ taʼsir qilishi mumkin boʻlgan) bolalar nikohi darajasi keskin oshdi. Qizning turmushga chiqmaganligidan qoʻrqish ota-onalarni erta turmush qurishga undaydigan yana bir omil, chunki ayolning turmush oʻrtogʻi boʻlmasligi ijtimoiy jihatdan maqbul emas.[7]

Mahalliy hokimiyatdagi ayollar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ayollarning mahalliy hokimiyat organlaridagi ishtiroki nisbatan past deb hisoblanadi. Qishloq mahallalarida saylangan deputatlarning atigi 15,2 foizini ayollar tashkil etadi.[8] Mamlakat sharqidagi Togʻli Badaxshon avtonom viloyati qishloq jamoatlarida saylangan ayol deputatlarning eng yuqori ulushiga ega (21,2 %).

Xavfsizlikdagi ayollar[tahrir | manbasini tahrirlash]

EXHT Chegara boshqaruvi xodimlari kolleji 2009-yilda Dushanbe shahrida turli davlat idoralarining chegara xavfsizligi boʻyicha mutaxassislarini sifatli tayyorlash maqsadida tashkil etilgan. Bu dasturning asosiy urgʻu mamlakat janubidagi afgʻon-tojik chegarasida chegara xavfsizligini taʼminlashdan iborat edi. Dastlab kollej asosan erkaklar ishtirokchilarni jalb qildi; EXHT 2009- yildan 2013 -yilgacha ishtirokchilarning taxminan 90 % erkaklar boʻlganini maʼlum qildi.[9] Kollej keyinchalik ayollar uchun gender tengligini va chegara xavfsizligida ayollar uchun martaba imkoniyatlarini ragʻbatlantirish uchun maxsus oʻquv dasturlarini amalga oshirdi. Xalqaro migratsiya tashkiloti tomonidan oʻtkazilgan tadqiqot shuni koʻrsatdiki, ayol chegarachilar odam savdosi bilan bogʻliq jinoyatlarni aniqlash, ziddiyatli vaziyatlarni yumshatish va qalbaki hujjatlarni aniqlashda erkak hamkasblariga qaraganda ancha yaxshi hisoblangan.[10] Shundan soʻng Tojikiston Chegara qoʻshinlari agentlikka ayollarni koʻproq jalb qilish ustida ishlamoqda. Hozirgacha kollej ayollar uchun gender tengligini targʻib qilish va chegara xavfsizligi va boshqaruvida ayollarning imkoniyatlarini kengaytirish boʻyicha oltita yetakchilik kurslarini yakunladi.[11]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 „The World Factbook — Central Intelligence Agency“. Cia.gov. Qaraldi: 2017-yil 15-sentyabr. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "autogenerated1" defined multiple times with different content
  2. ↑ „Archived copy“. 2015-yil 8-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 27-noyabr.
  3. ↑ „Archived copy“. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 2-aprel.
  4. ↑ „Surveys - UNICEF MICS“. Childinfo.org. 2015-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 15-sentyabr.
  5. ↑ „Archived copy“. 2015-yil 8-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 27-noyabr.
  6. ↑ „Қонун дар сурати иҷро шудан муассир хоҳад буд“ (tg). BBC (2012-yil 20-dekabr). 2013-yil 9-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 13-noyabr.
  7. ↑ „Archived copy“. 2015-yil 8-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 27-noyabr.
  8. ↑ Women's representation in local government in Tajikistan: Analytical Brief. UN Women, UNDP, 2017. 
  9. ↑ Gender and Security Toolkit: Border Management and Gender. DCAF, OSCE/ODIHR and UN Women, 2019. 
  10. ↑ „IOM Tajikistan“.
  11. ↑ „OSCE Border Management Staff College“.

This article incorporates text from this source, which is in the public domain. <span class="mw-reference-text" id="mw-reference-text-cite_note-1">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit;word-wrap:break-word}.mw-parser-output .citation q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output .citation:target{background-color:rgba(0,127,255,0.133)}.mw-parser-output .id-lock-free a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-free a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Lock-green.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-limited a,.mw-parser-output .id-lock-registration a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-registration a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-subscription a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-subscription a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Lock-red-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Wikisource-logo.svg")right 0.1em center/12px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:none;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;color:#d33}.mw-parser-output .cs1-visible-error{color:#d33}.mw-parser-output .cs1-maint{display:none;color:#3a3;margin-left:0.3em}.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right{padding-right:0.2em}.mw-parser-output .citation .mw-selflink{font-weight:inherit}</span>Country Studies. Federal Research Division. (Data as of 1996.)

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Tojikiston_ayollari&oldid=3153779" dan olindi