Tilzit akti
Tilzit akti (litovcha: Tilžės aktas, nemischa: Akt von Tilsit) — Tilzitda 1918-yil 30-noyabrda[1] Kichik Litva Milliy Kengashining 24 aʼzosi tomonidan imzolangan akt (litovcha: Mažosios Lietuvos tautinė taryba). Imzolovchilar Kichik Litva va Katta Litvani yagona Litva davlatiga birlashtirishni talab qilishdi. Bu Prussiya litvaliklari yashagan Sharqiy Prussiyaning shimoliy hududlarini Germaniya imperiyasidan ajratishni anglatar edi.
Sharqiy Prussiyaning Neman daryosining shimolidagi qismi, Memel shahri (Klaypeda)gacha boʻlgan qismi, Versal shartnomasi shartlariga koʻra Prussiyadan ajratilgan va Millatlar Ligasi tomonidan boshqariladi. Neman daryosining janubida joylashgan Sharqiy Prussiyaning qolgan qismi, shu jumladan, akt imzolangan Tilzit shahri Germaniyada qoldi.
Aktni litvaparast Prussiya Litvaliklari rahbarlari Vilgelm Storost va Vilgelm Gaygalat imzolamagan. Ikkinchisi Prussiya Litva kengashining raisi etib saylandi, ammo bu lavozimni qabul qilishdan bosh tortdi[2]. Uning oʻrniga bosh kotib Erdmonas Simonaitis tayinlandi. Hujjat, nafaqat, Kichik Litvada, balki Litva Respublikasining hamma joyida nashr etilgan. Bu, boshqa faktlar qatorida, akt birinchi navbatda Kichik Litva Milliy Kengashining fikrini keng taqdim etish uchun moʻljallangan targʻibot hujjati rolini oʻynashi kerakligini koʻrsatdi[3].
Natijada, Tilzit akti 1923-yilgi Klaypeda qoʻzgʻoloniga tayyorgarlik koʻrishda muhim targʻibot vositasiga aylandi, shundan soʻng Memel viloyati (Klaypeda oʻlkasi) hududi Litvaga qoʻshildi. 1939-yil mart oyida Litva Klaypeda oʻlkasini fashistlar Germaniyasiga berishga majbur boʻldi. Tilzit qonunini imzolaganlarning baʼzilari keyinchalik fashistlar tomonidan xiyonat uchun taʼqib qilindi va Erdmonas Simonaytis fashistlarning kontslageriga yuborildi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Šilas, Vytautas. Mažlietuvių apsisprendimo aktas(aniqlanmagan) // Mokslas ir Gyvenimas. — 1998. — Andoza:Бсокр, Andoza:Бсокр. Архивировано 27 sentyabr 2006 года.
- ↑ Aleknavičius, Bernardas. Nors nuritintas akmuo...(aniqlanmagan) // Mokslo Lietuva. — 2004. — Andoza:Бсокр, Andoza:Бсокр. Архивировано 17 iyul 2011 года.
- ↑ Vasilijus Safronovas Tilžės akto mįslės (Wayback Machine saytida 2008-12-05 sanasida arxivlangan)(„Kultūros barai“ Nr.11)
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- AA Gliožaitis „Tilžės akto reikšmė“ („Voruta“, 1998, 1999 No 43-47)
- Algis A. Regis, „Tilžės aktas“ („Lietuvių dienos“, No 1 (361), 1986)
- Petras Cidzikas „Tilžės aktas — vilties aktas“ („Voruta“, No 23 (521), 2002)
- Romualdas Ozolas „Tilžės aktas: alternatyvos ir imperatyvai“ („Donelaičio žemė“, № 1-2, 2004-yil)