Taypan
| Taypan | |
|---|---|
 | |
| Tip: | Hayvonlar |
| Sinf: | Sudralib yuruvchilar |
| Turkum: | Tangachalilar |
| Oila: | Aspidlar |
Taypanlar - aspidlar oilasidan Oxyuranus jinsiga mansub ilonlar hisoblanadi. Ular yirik, tez harakatlanuvchi, juda zaharli va Avstraliya va Yangi Gvineya uchun endemikdir. Uchta turi tan olingan. Taypanlar - eng halokatli ilonlardan biri.
Klassifikatsiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Umumiy nomi taypan boʻlib, antropolog Donald Tomson tomonidan berilgan. Avstraliyaning Keyp-York yarim oroli markaziy qismidagi Vik-Mungkan aborigenlari tomonidan ishlatiladigan soʻzdan olingan.[1] Vik-Mungkan xalqi bu nomni Avstraliya mifologiyasida "Kamalak iloni" deb nomlanuvchi ajdodlar yaratuvchisiga nisbatan ishlatishgan.[2]
Maʼlum boʻlgan uchta tur - qirgʻoq taypanlari (Oxyuranus scutellatus), ichki taypanlar (O. microlepidotus) va yaqinda kashf etilgan uchinchi tur - markaziy taypanlari (O. temporalis) mavjud.[3] Sohil taypanining ikkita kichik turi mavjud: Kvinslendning shimoli-sharqiy qirgʻogʻida joylashgan qirgʻoq taypanlari (O. s. scutellatus) va Yangi Gvineyaning janubiy qirgʻogʻida joylashgan Papua taypanlaridir (O.s.canni). 2016-yilgi genetik tahlil shuni koʻrsatadiki, dogʻli jigarrang ilon (Pseudonaja guttata), taypanlar paydo boʻlgan naslning dastlabki ajdodi hisoblanadi.[4]
Turlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]| Turlar | Klassifikatsiya muallifi[5] | Kichik turlar | Umumiy ism |
|---|---|---|---|
| Oxyuranus microlepidotus | F. Makkoy, 1879-yil | 0 | Ichki taypan |
| Oxyuranus scutellatus | V. Peters, 1867-yil | 2 | Sohil taypan |
| Oxyuranus temporalis | Doughty va boshqalar, 2007 | 0 | Markaziy taypan |
Ularning ratsioni, birinchi navbatda, kichik sutemizuvchilar, ayniqsa, kalamushlar va bandikotlardan iboratdir.
Zahri
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ushbu turdagi ilonlar oʻljaga taʼsir koʻrsatadigan baʼzi boshqa toksik tarkibiy qismlar bilan bir qatorda juda neyrotoksik zaharga ega. Maʼlumki, zahar jabrlanuvchining asab tizimini falaj qiladi va qonni koagulyatsiya qiladi, soʻngra qon tomirlarini toʻsib qoʻyadi va qon ivishini keltirib chiqaradi. Ichki taypan dunyodagi eng zaharli ilon hisoblanadi. Qirgʻoq boʻyidagi taypan esa Avstraliyadagi eng katta zaharli ilon boʻlsa, dunyodagi uchinchi eng zaharli ilon hisoblanadi. Markaziy tizmalarning taypanlari turning boshqa turlariga qaraganda kamroq oʻrganilgan, shuning uchun uning zaharining aniq toksikligi hali ham aniq emas, ammo u boshqa taypan turlaridan ham zaharliroq boʻlishi mumkin. Sohil boʻyidagi taypan kattaligi tufayli koʻp miqdorda zaharni yuborishga qodir.
Temperament ham turdan turga farq qiladi. Ichki taypan uyatchan boʻlishga moyil, qirgʻoq boʻyidagi taypan esa burchakka oʻralgan va faol himoyalanganda juda tajovuzkor boʻlishi mumkin.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Sutton, Peter (1995). Wik Ngathan Dictionary.
- ↑ Anthony S. Mercatante and James R. Dow. Facts On File Encyclopedia Of World Mythology And Legend, Third, New York, New York USA: Facts On File, 2009 — 817–818-bet.
- ↑ Doughty, P.; Maryan, B.; Donnellan, S.; Hutchinson, M. (2007). „A New Species of Taipan (Elapidae: Oxyuranus) from Central Australia“ (PDF). Zootaxa. 1422-jild. 45–58-bet. doi:10.11646/zootaxa.1422.1.3.
- ↑ Figueroa, A.; McKelvy, A. D.; Grismer, L. L.; Bell, C. D.; Lailvaux, S. P. (2016). „A species-level phylogeny of extant snakes with description of a new colubrid subfamily and genus“. PLOS ONE. 11-jild, № 9. e0161070-bet. doi:10.1371/journal.pone.0161070. PMC 5014348. PMID 27603205.
- ↑ The Reptile Database. www.reptile-database.org.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Barnett, Brayan. " Sohil bo'yidagi Taypanni saqlash va ko'paytirish (Oxyuranus scutellatus) ." Viktoriya Herpetologiya Jamiyati jurnali, 10 (2/3), 1999 (38-45-betlar).
- "Coastal Taipan", Avstraliya sudralib yuruvchilarning onlayn maʼlumotlar bazasi, www.arod.com.au
- "Inland Taipan", Avstraliya sudralib yuruvchilarning onlayn maʼlumotlar bazasi, www.arod.com.au