Tabrizni qamal qilish (1603)

Ishorat qoʻshish
Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Tabrizni qamal qilish (1603)
Urush yeri Tabriz, Eron

Tabriz qamali , 1603-1612 yillardagi Usmonli Safaviylar urushining bosqichi . Qamal natijasida Safaviylar qo'shini muvaffaqiyat qozondi va 18 yildan so'ng Tabriz yana Safaviylar hukmronligiga qaytdi

Safaviylar bilan urushning qayta boshlanishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

1590 yilda imzolangan Istanbul shartnomasi Usmonlilar imperiyasi bilan Safaviylar imperiyasi oʻrtasida tinchlik oʻrnatgan boʻlsada, ziddiyatlar davom etdi. 1603 yilga kelib, Usmonli imperiyasi harbiy ma'noda eng og'ir davrlardan birini boshdan kechirdi.

Darhaqiqat, 1593 yilda Usmonlilar Avstriyaga qarshi urush boshlaganlarida ( Yanikkale va Eğri va Xachova g'alabasi ) qo'lga kiritilgan muhim g'alabalarga qaramay , 1595 yilda Estergonning yo'qolishi , qamal. Budin , shuningdek, 1594 yilda serblar, 1595 yilda serblarning g'alabasi. Boshqa tomondan, Valaxiya , Moldaviya va Erdel qo'zg'olonlari va 1595 yilda Ko'prik halokati bilan Akınji o'chog'ining vayron bo'lishi bilan g'arbiy jabha juda muhim yillarni boshdan kechirdi. . G'alayonlar, davom etayotgan safarbarlik va soliqlarning oshishi 1599 yildan boshlab Jalali qo'zg'olonlariga sabab bo'ldi.Usmonli qo'shinlari g'arbiy frontdagi urush va Anadoludagi qo'zg'olonlarni bostirish operatsiyalari orasida qoldi. Bu davrda oʻz qudratini mustahkamlab, sharqda Oʻzbek xonligi ustidan irodali gʻalaba qozonib , gʻarbga burilib ketgan Shoh Abbos zamonaviylashgan qoʻshini bilan Usmonlilarga boy bergan yerlarini qaytarib olish imkoniyatini izlay boshladi.Haqiqatan ham, 1593- yilda, Usmonlilar Avstriyaga qarshi urush boshlaganlarida ( Yanikkale va Eğri va Xachova g'alabasi ) qo'lga kiritilgan muhim g'alabalarga qaramay, 1595 - yilda Estergonning yo'qolishi, Budin qamali, shuningdek, 1594 - yilda serblar g'alabasi bo'lgan. Boshqa tomondan, Valaxiya, Moldaviya va Erdel qo'zg'olonlari va 1595 - yilda

Ko'prik halokati bilan Akınji o'chog'ining vayron bo'lishi bilan g'arbiy tomon juda muhim yillarni boshdan kechirdi.

r, davom etayotgan safarbarlik va ko‘tarilgan soliqlar 1599-yilda Jalalilar qo‘zg‘olonlarining boshlanishiga sabab bo‘lsada, Usmonli harbiy bo‘linmalari g‘arbiy frontdagi urush bilan Anado‘lidagi qo‘zg‘olonlarni bostirish amaliyotlari o‘rtasida qolib ketdi. Bu davrda oʻz kuchini mustahkamlab, sharqda Oʻzbek xonligi ustidan irodali gʻalaba qozonib, gʻarbga burilib ketgan Shoh Abbos zamonaviylashgan qoʻshini bilan Usmonlilarga boy bergan yerlarini qaytarib olish imkoniyatini izlay boshlaydi.

1585 yildan beri Usmonlilar hududi bo'lgan Tabrizdagi voqealar Shoh Abbosga shunday imkoniyat berdi. Avstriya urushi va Jalali qoʻzgʻolonlari tufayli Usmonli imperiyasi sharqdagi viloyat askarlarining maoshlarini toʻlashda qiynalardi va bu yerdagi askarlar buni bahona qilib, atrofdagi bayroqlarni talon-taroj qilishardi. Bu talonchilik amaliyotlaridan Selmas qal’asi hukmdori G’ozi Bey ham o’z ulushini olib, 1603 yil may oyida Shoh Abbosdan yordam so’radi . Shoh unga xon unvoni , salla, qilich va kamar sovg'a qildi.

Tabriz hokimi Zinkirqiran Ali posho vatanga xiyonat deb bilgan bu qilmishini jazolash uchun Tabrizda zaiflashgan garnizon qoldirib, Karniyarik qal'asiga panoh topgan G'ozi bey ustiga yurish qildi. Operatsiyada Naxchivandagi turk askarlari ham ishtirok etdi. Qarniyarik qal'asi qo'lga kiritilgan bo'lsa-da, G'ozi Bey qochishga muvaffaq bo'ldi va Isfahonda shoh bilan panoh topdi .

Shoh Abbos bu voqealarga fursat kelganini angladi va 1603 yil 15 avgustda Isfahonga ekspeditsiyaga tayyorgarlik ko'radi . U o‘z sarkardalaridan Ollohverdixonga Bag‘dodga yurishni buyurdi . 14-sentabrda oʻz qoʻshinlari bilan Isfahondan harakatga kelgan Abbos 17-sentabrda shimolda Koshonga yetib keldi . Mazenderan shu tariqa mish-mish va uning ustiga yurish qilmoqchi, degan taassurotni tarqatishga urindi.

Ardabil hokimi Zulfiqorxon va Qazvin hokimi Amirg‘unexon ularga o‘z qo‘shinlari bilan qo‘shilishga ko‘rsatma berib, yuqorida aytilgan chorani ko‘rganlarida, Usmonlilar Shoh Abbosning nishoni Tabriz ekanligini tushundilar . Nihovendni qarshiliksiz egallab, Shoh Abbos qoʻshini bilan 26-sentabrda Tabriz oldiga kelib , qamal qila boshlaydi

Qamal[tahrir | manbasini tahrirlash]

Matrakchi Nasuhning XVI. asr Tabriz tasviri

Manbalarda ko'rsatilishicha, shaharda 5000 nafar miltiqchi, 200 ga yaqin mudofaa to'pi va 10 yilga yetadigan dondan tashkil topgan kuchli garnizoni bo'lgan. Lekin, bu boʻlinmalarning ko'p qismi Gʻoziy beyni jazolash operatsiyasida qatnashish uchun Tabrizdan tashqarida boʻlgan. Ali poshoning o‘g‘li Tabrizdagi garnizonni boshqargan.

1585-yilda, Usmonli qoʻshinlari Tabrizni egallaganidan beri, shahar jiddiy vayronagarchilikka uchradi va aholining katta qismi shahardan koʻchib ketdi. Vaqt o'tishi bilan aholining bir qismi hukm surgan osoyishtalik bilan qaytgan bo'lsa-da, mahalliy aholining deyarli ko'p qismini tashkil etuvchi ozarbayjonlarga ham shia timsollarini kiyish taqiqlangan. Eron qoʻshini kelganidan xabardor boʻlgan mahalliy xalq, shialik timsoli boʻlgan bosh kiyimlarini kiyib yurishgan. Xalqning ishtiyoqini bilgan Usmonli qo'shinlari shaharni tark etib, qal'aga to'planishdi. Lekin,qasr sardori dastlab qamalchilar kimligini tushunmay, otasiga shaharni talonchilar qamal qilgani haqida xabar yuboradi.

Shoh Abbos dastlab, oʻz qoʻshinlarining bir qismini shaharga suqilib kirishiga erishdi. Bu askarlar qal'adagi garnizonga e'tibor bermasdan qo'riqchilarni o'ldirishdi. Bu bosqichda Shoh Abbos oʻzining 500 nafar askarini savdogar qiyofasida shaharga olib keldi. Bu askarlar qo‘riqchilari halok bo‘lgan qal’a darvozasini ochar ekan, shoh o‘zining 6000 kishilik elita qo‘shinlari bilan qasrga hujum qildi. Turkiya va Eron askarlari o'rtasida to'qnashuv sodir bo'ldi. Portugallar qo'mondonligi ostidagi artilleriya bo'linmalari ham qal'ani bombardimon qila boshladilar [2] .

Qal’ani qamal qilgan Shoh Abbos ekanini tushungan qal’a sardori bu safar otasi Ali posho huzuriga yana ikki kishi yuborib, yordam so‘radi. Eron qoʻshini Tabriz oldida paydo boʻlib, Karniyarik qalʼasiga oʻz ekspeditsiyasidan qaytganidan xabar topgan Ali Posho 1603-yil 28-sentabrda shaharga qaytishga harakat qilganda, ular 15.000 kishilik Eron boʻlinmasiga duch kelishadi. Sufiyon yaqinidagi Ezbent viloyati , Tabriz shimoli-gʻarbida. Ezbend jangida oz sonli turk qoʻshinlari katta magʻlubiyatga uchradilar.

Natijada, Tabrizdagi garnizon yordam so‘rab kela olmadi. Himoyachilar qarshilik ko'rsatishda davom etgan bo'lsa-da, ikki barobar maosh taklif qilgan Eron tarafini olgan askarlar soni asta-sekin o'sib bordi [3] . 1603-yil 21-oktabrda qolgan himoyachilarning ko‘p qismi taslim bo‘ldi.

Qamaldan keyingi voqealar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qamalga guvoh bo‘lgan yevropalik sayyoh tomonidan qamaldan keyingi qirg‘in tasviri

Mahalliy ozarbayjonlar 1585-1603 yillardagi ishg'olni to'ldirish uchun ko'plab asirga olingan Usmonli askarlarini o'ldirdi. Bu qirg'indan eng ko'p jabr ko'rganlar ozarbayjon qizlariga uylangan askarlar edi [4] .

Usmonli qoʻshinlarini magʻlubiyatga uchratib, Tabrizning qoʻlga kiritilishi Safaviylar saltanatining ilk gʻalabasi boʻlib , u tashkil topganidan buyon bir asrdan koʻproq vaqt davomida Usmonlilar imperiyasiga qarshi jiddiy harbiy muvaffaqiyatga erisha olmagan va Eron qoʻshiniga ruhiy ruh bagʻishlagan edi.

Safaviylar davlatining asoschisi Shoh Ismoilga toj kiydirilishi va davlatning birinchi poytaxti bo'lgan shaharning qo'lga kiritilishi Eronda g'alaba katta xursandchilik tug'dirdi.

Eronning ehtimoliy hujumlariga qarshi mintaqadagi eng mustahkam mavqe bo'lgan Tabrizning qulashi Shoh Abbosning G'arbiy Eronda qo'ldan boy bergan barcha yerlarini qisqa vaqt ichida qarshiliksiz egallashiga va Janubiy Kavkazga suyanishiga sabab bo'ldi . Oʻrdubod , Julfa , Maku , Selmas , Xoy , Meraga , Naxchivon va Civanshir qisqa vaqt ichida eronliklar qoʻliga oʻtdi.

Usmonli imperiyasi birinchi marta bir vaqtning o'zida ikki jabhada umumiy urush xavfiga duch keldi. Jalali qoʻzgʻolonlarining keng tarqalishi harbiy va moliyaviy ahvolni yanada qiyinlashtirib, harakatda jang qilingan frontlar sonini 3 taga yetkazdi.

Safaviylarning qamaldan keyin Yevropa bilan diplomatik aloqalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shoh Abbos Tabrizni egallaganidan keyin 1593-1606 Usmonli-Avstriya urushida 1593-yildan buyon Usmonlilar imperiyasi bilan Muqaddas Rim imperatori II bu yerda edi . Rudolfning elchisi 1603 yil 15 noyabrda Jorj Tektanderni (Georg fon der Jabel) qabul qildi. Elchi imperatorning italyan va lotin tillarida yozgan maktublarini shohga yubordi, shuningdek, Moskva knyazining maktublarini taqdim etdi.

Manba[tahrir | manbasini tahrirlash]


Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Tabrizni_qamal_qilish_(1603)&oldid=3772931" dan olindi