Tabit ibn Qurra
| Tabit ibn Qurra | |
|---|---|
| Tavalludi |
Al-Ṣābiʾ Thābit ibn Qurrah al-Ḥarrānī ثابت بن قره hijriy 220-yil, milodiy 836-yil Harran, bugungi Turkiya |
| Vafoti | 18-fevral 901-yil |
| Fuqaroligi | Abbosiylar |
| Kasbi | astranom, fizik |
| Millati | Arab |
Al-Shabi Tabit ibn Qurrah al-Harrani (arabcha: ثابت بن قره) — IX asrning ikkinchi yarmida Abbosiylar xalifaligi davrida Bagʻdodda yashagan sabianlik matematik, tabib, astronom va tarjimon edi.
Tabit ibn Qurra algebra, geometriya va astronomiyada muhim kashfiyotlar qildi. Astronomiyada Tabit Ptolemey tizimining dastlabki islohotchilaridan biri boʻlib, mexanikada u statikaning asoschisi boʻlgan.
Hayoti[tahrir | manbasini tahrirlash]
Tabit oʻsha paytda Abbosiylar xalifaligining al-Jazira mintaqasidagi Diyor Mudar boʻlinmasining bir qismi boʻlgan Yuqori Mesopotamiyada, Harranda tugʻilgan. Harran shahri hech qachon toʻliq masihiy boʻlmagan. Dastlabki musulmonlar tomonidan bosib olinishi bilan Harran aholisi hali ham gunohga, butlarga sigʻinishardi.
Tabit va uning shogirdlari eng intellektual joʻshqin va ehtimol oʻz davrining eng katta shahari Bogʻdodda yashagan. U matematik, astronomiya, munajjimlik, sehr, mexanika, tibbiyot va falsafa bilan shugʻullangan.Keyinchalik hayotida Tabit Abbosiy xalifasi al-Mu’tazidning homiysi boʻlgan (892-902 yillarda hukmronlik qilgan). Tabit xalifaning doʻsti va yordamchisiga aylandi. Tabit Bag'dodda vafot etgan.
Astranomiya[tahrir | manbasini tahrirlash]
Oʻrta asrlardagi astronomik nazariya, ekoboksit trepidatsiyasi koʻpincha Tabitga taalluqlidir. Ammo buni allaqachon Iskandariya Teon Ptolemeyning Qoʻlda ishlangan jadvallari sharhida aytib oʻtgan edi. Kopernikning soʻzlariga koʻra, Tabit yon yillik yil uzunligini 365 kun, 6 soat, 9 daqiqa va 12 sekund (xato 2 sekund) deb belgilagan. Kopernik oʻz daʼvosini Tabitga tegishli boʻlgan lotin yozuviga asosladi. Tabit quyoshni kuzatishini kitobini nashr qildi.
Matematika[tahrir | manbasini tahrirlash]
Matematikada Tabit raqamlarni aniqlash uchun tenglama topdi. U, shuningdek, sonlar nazariyasi haqida yozgan va yunonlar qilmagan qadamni geometrik miqdorlar oʻrtasidagi nisbatlarni tasvirlash uchun ishlatgan.
U shaxmat taxtasi masalasini eksponensial seriyani oʻz ichiga olgan holda hisoblab chiqqanligi bilan mashhur.
U paraboloid hajmini hisoblab chiqdi.
U, shuningdek, Pifagor teoremasining umumlashtirgan.