Sulaymon I (Safaviy)

• 
  Sulaymon Shoh Safaviy. Surat 1670-yilda Alikulu Jabbar tomonidan Isfahonda ishlangan

Shoh Sulaymon, (1648-yilda tugʻilgan, Isfahon — 1694-yil 29-iyul, Isfahon ) Safaviylarning 8- shohi . To‘liq ismi- Sulaymon ibn Abbos ibn Sam Mirzo ibn Muhammad Bakir Mirzo ibn Abbos ibn Muhammad ibn Tahmasb ibn Ismoil ibn Haydar ibn Junayd as-Safaviy.

U Safaviy davlati hukmdori Abbos II ning o‘g‘li edi. U hukmdor bo‘lgunga qadar uning ismi “Sam Mirzo” bo‘lgan. Otasi Abbos II 1666-yil 1-noyabrda vafot etishi bilan u Eronda Safaviylar davlati shohi „Sofi II“ sifatida taxtga o‘tirdi. U taxtga o‘tirgandan so‘ng qisqa muddat ichida mamlakatda ochlik va epidemik kasalliklar kuchaydi. Saroy munajjimlari ularning taxtga chiqish uchun foydalangan „Safi II“ ismining xosiyatsiz ism ekanini bashorat qiladilar va ismini o‘zgartirishni tavsiya etdilar. 1668-yilda shoh uchun yangidan taxtga o‘tirish marosimi o‘tkazildi va Shoh Sulaymon I ismi bilan Safaviylar davlatining shohlik tojini kiydi.

Taxtga o‘tirishidan oldingi hayoti

1648-yil fevral yoki mart oylarida Isfahon shahrida Safaviylar davlati shohi Abbos II.ning to‘ng‘ich o‘g‘li bo‘lib dunyoga keldi. Onasi kelib chiqishi cherkez bo‘lgan joriya "Nakihat Xonim" edi. U tug‘ilganidan boshlab to 1666-yilda Safaviylar saltanati taxtiga o‘tirguniga qadar “Sam Mirzo” yoki “Sulaymon Mirzo” deb atalgan. Uning Hamza Mirzo ismli o‘z ukasi va yana ikkita Ismoil Mirzo va Mirzo Ali Naki ismli otalari bir lekin onalari boshqa-boshqa bo‘lgan ukalari bor edi.. Sam/Sulaymon Mirzo taxtga o‘tirguniga qadar bolalik va yoshlik yillarini Isfahon saroyining Haramida o‘tkazdi. Uning tarbiyasi va ta’limiga haram og‘asi bo‘lgan Og‘a Nazir mas’ul edi. Ma’lum bo‘lishicha u saroyda bo‘lgan chog‘ida ta’lim va tarbiya jarayonida o‘z ona tili ozarbayjon tilida so‘zlashgan. Fors tilini qay darajada bilgani esa noma’lum.

Otasi Abbos II 1666-yil 25-sentabrda Mozandaronda o‘ziga bir voris tayinlamasdan vafot etdi. Bu xabar davlat poytaxti Isfahonga 5 kundan so‘ng yetib keldi. Shoh taxtiga qaysi o‘g‘il o‘tirishini tanlash saroy a’yonlari, haram og‘alariga qoldi. Saroy a’yonlarinin ko‘pchiligi yangi podshohni osonlikcha boshqara olish uchun Abbos II ning 7 yoshdagi 2-o‘g‘li Hamza Mirzoni tanlashni istadilar. Lekin oxir-oqibat, qarorni Hamza Mirzoning saroy a’yoni berdi va bu qaror hammaga e'lon qilinib Abbos II ning to‘ng‘ich o‘g‘li “Sam Mirzo” yoki “Sulaymon Mirzo” Safaviylar davlatining shohi sifatida taxtga chiqdi.

Diplomatik aloqalari

Sulaymon hukmronligi davrida xorijiy davlatlar bilan aloqalar ancha qisqardi. Otasi singari, u boshqa davlatlar bilan diplomatik qiyinchiliklarga olib kelishi mumkin bo'lgan har qanday narsadan qochdi. Usmoniylarga qarshi urush olib borish mumkin bo‘lganida ham u bobosi Shoh Safiy 1639-yilda Usmoniylar bilan tuzgan tinchlik shartnomasini buzishdan qat’iy bosh tortdi. Usmonlilar bilan tinchlikni saqlash uchun Sulaymon Yevropa bilan aloqalardan qochdi. Faqat 1668-69-yillarda Sharqiy Hindiston kompaniyasi orqali Angliya qiroli Karl II ga mohir hunarmandlar so‘rab jo‘natgan xati bundan mustasno. Sulaymon hatto 1670-yillarda Isfahonga kelgan va Usmonlilarga qarshi hamkorlikka intilayotgan rus elchilarini ham vazifasidan ozod qildi. 1684-85-yillarda tashrif buyurgan Yevropa elchilari ham xuddi shunday javob oldilar.

Sulaymon hukmronligi davrida Isfahonga Mo‘gʻul, Usmonli imperiyasi va oʻzbek davlatlaridan elchilar kelgan. Biroq faqat Usmonlilargina javob ololgan. 1669 va1680-yillarda Siam qirolligining Ayutthaya qiroli Narai Sulaymonning saroyiga elchilar yubordi. Ularning niyatlari Safaviylar dengiz kuchlaridan Pegu qirolligiga qarshi yordam so‘rash edi. Muhammad Rabi' ibn Muhammad Ibrohim boshchiligidagi Eron delegatsiyasi 1685-yilda Naroi saroyiga jo‘natildi. Bu missiyaning tafsilotlarini Ibn Muhammad Ibrohim o‘zining „Safine-ye Sulaymoniy“ nomli asarida yozgan. Kitob to'rt qismdan iborat bo‘lib, Eronliklarning Siamga qilgan sayohati haqida hikoya qilinadi. Sulaymon hukmronligi davrida Eron oʻzining sharqiy qoʻshnilarining surgun qilingan zodagonlari uchun boshpana boʻlishda davom etdi. Masalan, 1686-yilda Sulaymon Avrangzebning isyonkor oʻgʻli Muhammad Akbarga boshpana taklif qilgan.

Adabiyotlar

• Roemer, HR (1986). "Safaviylar davri". Eron tarixi, jild. 5: Temuriylar va Safaviylar davri , Kembrij: Kembrij universiteti nashriyoti. soni: 189–351. ISBN 9780521200943 . (inglizcha)
• Matthee, Rudi Fors Inqirozi: Safaviylarning tanazzulga uchrashi va Isfahonning qulashi. I.B.Tauris. 1–371. ISBN 9781845117450 (inglizcha)