Robert Fludd

Robert Fludd
Tavalludi	1574-yil Bersted, Kent, Buyuk Britaniya
Vafoti	8 sentabr 1637 London, Buyuk Britaniya
Taʼlimi	Sent-Jon kolleji
Kasbi	alkimyogar, germetist, okkultist
Dini	Anglikanlik

Robert Fludd – ingliz shifokori, faylasuf, astrolog, musiqashunos va musiqa nazariyotchisi. Ilmiy va okkultizm manfaatlariga ega boʻlgan taniqli ingliz paraselsiyalik shifokori sifatida ham faoliyat olib borgan.

Biografiya

Asli kelib chiqishi Anglikan oilasidan boʻlib, oliy davlat amaldorining oʻgʻli boʻlgan. Uning ajdodlari orasida kelt qabilalaridan biri Cuneda ap Edernning rahbari boʻlgan. Oksford universitetida tahsil olgan. Avvaliga u harbiy boʻlgan, keyinchalik ilohiyot, tibbiyot va maxfiy fanlarni oʻrgana boshlagan. Uzoq vaqt davomida Fransiya, Ispaniya, Italiya va Germaniyada sayohat qilgan, u yerda koʻplab taniqli olimlar bilan uchrashgan va taʼlim olgan.

Inson va makrokosmos. Fludd R. Utriusque kosmi maioris scilicet et minoris Metaphysica, physica atque technica Historia kitobidan surat.

Angliyaga qaytib, u Oksford universitetida tibbiyot fanlari doktori ilmiy darajasini oldi, u 1606-yilda Galen taʼlimotiga salbiy munosabati uchun unga qarshi jinoiy ish qoʻzgʻatilgan.

Mikrokosmos, kitobdan olingan surat.

Londonga koʻchib oʻtganidan soʻng, u tibbiyot va adabiyot bilan shugʻullana boshladi. Fludd Iogannes Kepler bilan germetik anʼanalar boʻyicha yozishmalar olib borgan.

Asarlari

Fluddning asarlari 8 jilddan iborat boʻlib, u baʼzida oʻz ismi bilan, baʼzida Rudolf Otreb va Yoaxim Frizius taxallusi ostida ijod qilgan.

Tibbiyotda Fludd Paracelsusning izdoshi, falsafada – gnostik va neoplatonik gʻoyalar tarafdori edi. Fludd oʻz taxminlarida doimo alkimyo va astrologiyaga tayangan, baʼzida hatto faylasuf toshini Masih bilan qiyoslagan.

U bir nechta abadiy dvigatelga tegishli loyihalar muallifi boʻlgan. U qon aylanish mexanizmini makro va mikrokosmosning oʻxshashligi asosida oʻrgangan. Uning kuzatishlari Uilyam Xarvi tomonidan eksperimental ravishda tasdiqlangan.

Fluddning Rosicrucian ordeniga aʼzoligi isbotlanmagan, ammo u ularni himoyasiga ikkita risola yozgan. Uning Sion Prioriyasiga tegishli ekanligi, shuningdek Priorning oʻzi haqidagi maʼlumotlar tarixiy tasdiqlanmagan.

Fluddning falsafiy risolalari orasida quyidagilar joy egallagan:

• „Philosophia mosaica“ (1638),
• „Philosophia sacra et vere christiana“ (1629),
• „Utriusque cosmi maioris scilicet et minoris Metaphysica, physica atque technica Historia“ (1617),
• „De naturali, supernaturali, praeternaturali et contranaturali microcosmi historia“ (1619—1621).

Bu risolalarda umumiy masalalar koʻpincha maxsus masalalar bilan almashinib turgan. Shunday qilib, empiriya osmoni (coeli empyrei), efir va elementar tavsifidan keyin bir qator soxta ilmiy risolalar mavjud boʻlgan. Ularda urush sanʼati, geometriyaning rasmda qoʻllanilishi, qal’alar qurilishi va boshqalar muhokama qilingan.

Asarlari roʻyxati

• Tractatus apologeticus integritatem Societatis de Rosea Cruce defendens (1617)
• Tractatus theologico-philosophicus (1617)
• Utriusque cosmi maioris scilicet et minoris Metaphysica, physica atque technica Historia (1617)
• Tractatus secundus. De naturae simia seu technica macrocosmi historia (1618)
• Monochordium Mundi symphoniacum J. Kepplero oppositum (1622)
• Philosophia sacra et vera christiana seu Meteorologia cosmica (1626)
• Sophiae cum memoria certamen (1629)
• Medicina Catholica (1629)
• Clavis philosophiae et alchymiae (1633)
• Philosophia Moysaica (1638)

Taʼlimoti

Fludd falsafasida juda koʻp xilma-xil elementlar bor va ular sunʼiy tarzda oʻzaro bogʻlangan. Ularda muallif oʻz mavhum qarashlarini vizual tasvirlashga doimiy ehtiyojni his qilgan. Shu sabab uning asarlari va ayniqsa, „Utriusque cosmi metaphysica, physica atque technica historia“ risolasi ilohiy elementlarga munosabatni tushuntirishga harakat qilgan.

Fluddning falsafiy qarashlarining qisqacha tanqidiy xulosasi Gassendi tomonidan berilgan.

Falsafasi

Fluddning falsafasi ilk odamga berilgan va anʼana boʻyicha Musoga oʻtgan vahiyning ekspozitsiyasi deb hisoblangan. Masih esa bu taʼlimotni ikkinchi marta insoniyatga bergan. Qadimda Musoning kitobini oʻqigan Pifagor, Platon va Germes Trismegistlar oʻz asarlarida uning manbalari haqida sukut saqlagan holda, haqiqiy falsafani qisman ifodalaganlar.

Xudo

Xudo hamma narsaning boshlanishi va oxiridir, barchasi undan kelib chiqadi va barcha narsa unga qaytadi. Xudoni ikki jihatdan koʻrib chiqish mumkin: birinchidan, oʻzi yaratgan dunyoda kashf etilishidan oldin; ikkinchidan, uning kashfiyotlarida. Birinchi maʼnoda Xudo anglab boʻlmaydigan birlik boʻlib, unda barcha jihatlar yoʻqoladi, ikkinchisida – yorugʻlikning faol va zulmatning passiv moddiy printsipi sifatida dunyoda mavjud boʻlgan qarama-qarshiliklarni kashf qilish tushuniladi. Nur – ilohiy kuch, zulmat – yoʻqlikning boshlanishi, boʻshliq. Yorugʻlik va zulmatning oʻzaro taʼsiridan dunyo va unda mavjud boʻlgan barcha narsalar, yaʼni asl elementlar va sifatlar paydo boʻladi: yorugʻlikdan issiqlik paydo boʻlib, harakatni keltirib chiqaradi; sovuq, aksincha, yoʻqlik, zulmatga xosdir. Quruq issiqlik va sovuqni ajratishdan, hoʻl – ularning oʻzaro taʼsiridan paydo boʻladi. Ushbu tamoyillarning taʼsirida toʻrtta element paydo boʻladi: koʻrinmas havo va osmonni yaratuvchi efir; sovuq havo taʼsirida erga aylanadigan suv, yorugʻlik taʼsirida esa olov. Barcha obyektlar ushbu toʻrt elementdan iborat boʻlib, yorugʻlikning rasmiy, faol printsipi bilan turli darajada singdirilgan moddani ifodalaydi. Shunday qilib, mavjud boʻlgan hamma narsani piramida shaklida tasvirlash mumkin, poydevorda tuproq va tepada sof nur.

Xudo uchta dunyoda topilgan:

• Pok ruhlar dunyosida;
• makrokosmosda (yaʼni, samoviy efir olamida);
• Fludd „tabiat maymunlari“ deb ataydigan sanʼat orqali inson hukmronlik qiladigan mikrokosmosda.

Makrokosmos ilohiy uchlikning yaratilishi hamda aksidir va oʻz navbatida xudoning shaxsiga mos keladigan uchta mintaqaga boʻlinadi.

Inson (mikrokosmos)

Insonda yoki mikrokosmosda biz makrokosmos qismlarining kichik shaklida takrorlanishni topamiz. Bosh „Empyreum“ mintaqasiga, koʻkrak – samoviy efirga, oshqozon – elementar mintaqaga toʻgʻri keladi. Inson animatsiyasining uch darajasi ham ushbu uchta sohada taqsimlanadi: ratsional, sezish va vegetativ ruh. Hayotiy ruh koʻkrakda yashaydi – aql va oʻsimlik ruhi materiya oʻrtasidagi vositachi. Bu vositachi dunyo ruhining bir qismidan boshqa narsa emas, u oʻz navbatida Fluddan tomonidan nur bilan va Masih bilan Ilohiylikning bevosita ifodasi sifatida aniqlangan.

Aql xatosizdir va inson oʻlimidan soʻng samoviy dunyoga qaytadi; aksincha, oʻsimlik ruhi, oʻz tabiatiga koʻra, insondagi qorongʻu tamoyilning vakili boʻlib, har doim odamni gunohga jalb qiladi. Oʻzining qorongʻu mayllari bilan aql va oʻsimlik ruhi oʻrtasida joylashgan hayotiy ruh inson hayotida aqlga yoki qorongʻu mayllarga ustunlik berishi mumkin; Shunday qilib, tanlash erkinligi hayotiy ruhga bogʻliq.

Alkimyo va geomansiya

Yashirin fanlardan u ayniqsa alkimyo va geomansiyaga qiziqish bildirgan. Birinchisi uni Rosicrucians bilan yaqinlashtirdi, ikkinchisi Fluddning oʻzi Historiae utriusque kosmining bir qismini tashkil etuvchi geomantikasida aytib oʻtganidek, unga iezuitlarning taʼqibini keltirdi.

Fluddning sevimli nazariyalaridan biri, u Platon va Pifagorchilardan oʻz olgan sharlar musiqasi Fluddning Iogannes Kepler bilan tortishuviga sabab boʻlgan.

Adabiyot

• Hutin S. Robert Fludd (1574—1637) – Alchimiste et philosophe rosicrucien. Paris: Omnium Littéraire, 1971
• Godwin J. Robert Fludd: hermetic philosopher and surveyor of two worlds. London: Thames and Hudson, 1979
• Huffman W. H. Robert Fludd and the end of the Renaissance. London; New York: Routledge, 1988
• Legood A. Robert Fludd of Bearsted. Kent: Bearsted & District Local History Society, 2006
• Yeyts F. Iskusstvo pamyati. SPb: Universitetskaya kniga, 1997, s.393-453
• Yeyts F. Rozenkreyserskoe Prosveщenie. M.: Aleteya; Enigma, 1999, s.137-171
• Yeyts F. Djordano Bruno i germeticheskaya traditsiya. M.: Novoe literaturnoe obozrenie, s.382-403
• Artemeva T. V. Britanskie mistiki v Rossii XVIII veka // Filosofskiy vek. Almanax. Vip.17. Istoriya idey kak metodologiya gumanitarnix issledovaniy. Chast I./ Otv. redaktori T. V. Artemeva, M. I. Mikeshin. -SPb.: Sankt-Peterburgskiy Tsentr Istorii Idey,2001. – S. 313—341. ISBN 5-7187-0372-8