Qozoq (Qirg'iz) Avtonom Sotsialistik Sovet Respublikasi
 | Bu maqolada manbalar <ref></ref> teglariga olinmagan yoki umuman koʻrsatilmagan. |
Qirgʻiziston Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasi — RSFSR tarkibida 1920-yil 16-iyunda tashkil etilgan avtonom qozoq respublikasi.
Respublikaning markazi — Orenburg shahri.
Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]
1920-yil iyun oyida SSSR boshchiligida qirgʻiz-qaysaklarning (oʻsha paytda qozoqlar qirgʻiz yoki qirgʻiz-qaysak,qirgʻizlar esa qirgʻiz yoki qora qirgʻiz (qora-qirgʻiz) deb atalgan) aholi punktlari Uralskda joylashgan edi. Toʻrgʻay,Semipalatinsk viloyatlari,Kaspiy boʻyidagi Aday tumani,Bokey Oʻrda va Orenburg viloyatlari hududida qozoqlarning milliy avtonom respublikasini tuzishga qaror qilindi. Respublika poytaxti Orenburg deb e’lon qilindi.
Markaziy saylov komissiyasining 1921-yil 17-yanvardagi Dekreti bilan qozoq xalqi azaldan toʻplangan Omsk viloyatining Oqmola,Atbasar,Koʻkshetau va Qiziljar (Petropavlovsk)tumanlari Oqmola viloyatiga aylantirildi.
Shuningdek,1921-yil 1-oktabrda Omsk viloyatining qozoqlar toʻplangan 15 ta tumani respublika tarkibiga kirdi.
Markaziy Ijroiya Qoʻmitasining 1924-yil 21-oktabrdagi farmoni bilan avval Orenburg viloyatidan Boshqird SSRning tarkibiga oʻtkazilib ketkan Toʻq-Suran yana Imangul tumanlari Qozogʻiston SSR tarkibiga qaytarildi.
1924-yilda Turkiston SSR parchalanishi munosabati bilan qozoqlar toʻplangan Jetisu,Sirdaryo va Samarqand viloyatlari Qozogʻiston SSR tarkibiga kirdi.Jetisu viloyati hududida Qora-Qirgʻiz avtonom viloyati tashkil topdi.
1925-yilda Qozogʻiston SSR tarkibida respublikaning gʻarbiy qismida,Orol dengizining janubida Qoraqalpoq avtonom viloyati tuzildi
1925-yil aprel oyida respublikaning ruscha nomi Qirgʻiziston ASSRdan Qozogʻiston ASSRga oʻzgartirildi,poytaxt Orenburgdan Qiziloʻrdaga koʻchirildi.
Ma'muriy bo'linish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Butunrossiya Markaziy Ijroiya Qo'mitasining 1921-yil 17-yanvardagi qarori bilan Omsk viloyati tarkibidan Aqmola, Atbasar, Ko'kshetau va Petropavlovsk tumanlari yangi tashkil etilgan Akmola viloyatiga o'tkazildi.
Butunrossiya Markaziy Ijroiya Qoʻmitasining 1921-yil 10-iyundagi qarori bilan Omsk viloyatining Omsk tumanida avtonom Qirgʻiziston SSR va Sibir oʻrtasidagi chegara oʻrnatildi (Esilkoʻl stansiyasi Qirgʻiziston ASKR hududida qoldi).Chegara chizig'i Esilko'l stansiyasidan sharqqa Petropavlovsk okrugi chegarasi bo'ylab,so'ngra shimolda Kishi Qoraoy,Katta Qoraoy ko'llari,Qoraterek aholi punkti bo'ylab,rus volostlarining janubiy chegaralari bo'ylab va Irtishdagi Sherlak stanitsadan chiqish yo'llari bo'ylab (Qirg'iziston ASKRdan chiqib) o'tadi., Orexovsk, Dobre, Russko-Polyansk, Novo-Sanjarovsk, Chernousovsk, Stepanovsk, Kotelnikovsk rus bolsheviklari Qirgʻiziston ASKR tarkibiga kiritildi.
1921-yili 1-oktabrda Omsk viloyati Omsk okrugining 15 ta volosti Qirgʻiziston ASKR tarkibiga oʻtkazildi
Butunrossiya Markaziy Ijroiya Qoʻmitasining 1922-yilgi 12-yanvardagi ijroiy qarori bilan Esilkoʻl stansiyasi(Omsk viloyatining Omsk tumanidagi Sibir va Qirgʻiziston ASKR chegarasi boʻylab)Sibir tarkibida qoldi
1923-yil 15-mayda respublika tarkibiga kirdi:
- Aday tumani bevosita respublika tasarrufida;
- Oqmola viloyati — Oqmoʻla tumani, Atbasar tumani, Sherlak tumani, Koʻkshetau tumani, Petropavlovsk tumani;
- Aqtoʻbe viloyati — Oqbuloq tumani, Aqtoʻbe tumani, Irgiz tumani, Mojar tumani, Temir tumani, Oyl tumani;
- Boʻkey viloyati — 1 Tengiz tumani, 2 Tengiz tumani, Qalmoq tumani, Narim tumani, Qamisamar tumani, Talov tumani, Toʻrgʻin tumani, mustaqil qishloqlar;
- Qoʻstanay viloyati — Adamovsk tumani, Borovsk tumani, Vsesvyatsk tumani, Denisov tumani, Qoʻstanay tumani, Semnozersk tumani, Toʻrgʻay tumani, Fedorov tumani;
- Orenburg viloyati - Iletsk tumani, Isaevo-Dedovsk tumani, Krasnoholmsk tumani, Orenburg tumani, Or tumani, Petrovsk tumani, Pokrovsk tumani, Sharliq-Mikail tumani;
- Semipalatinsk viloyati - Zaysan tumani, Karkaralinsk tumani, Pavlodar tumani, Semey tumani, Ust-Kamenogorsk tumani, Buxoro tumani;
- Ural viloyati - Guryev tumani, Jimpiti tumani, Qalmiq tumani, Elek tumani, Ural tumani.
Butun Rossiya Markaziy Ijroiya Qo'mitasining 1924-yil 21-oktabrdagi qaroriga muvofiq, Jilayir kantonining Toksoran kantoni va Qirg'iziston ASKRning Imangul volosti ilgari Boshqird ASSR tarkibiga kirgan.
1924-yilda Yetisuvning shimoliy qismlari,Sirdaryo va Samarqand viloyatlari uning tarkibiga kirdi,uning hududida esa Yetisuv va Sirdaryo viloyatlari tashkil topdi
1925-yil fevralda Orol dengizining atrofidagi janubiy qismida Qirgʻiz SSR tarkibida Qoraqalpoq Avtonom viloyati tashkil etildi.
1925-yil 11-fevralda avtonom respublika poytaxti Orenburgdan Aqmeshit shahriga koʻchirildi(1925-yil 15-iyunda Qiziloʻrda deb nomlandi)
1925-yili 6-aprelda Qirgʻiziston ASKRning Orenburg viloyati chiqarib yuborildi,RSFSR bevosita boʻysunishga oʻtdi.
1925-yil 15-iyunda Qirgʻiziston ASKR Qozogʻiston ASKR deb oʻzgartirildi.
Keyinchalik, sotsialistik qurilish davrida Qozog'iston ASKR ittifoqchi respublikaga aylantirildi (1936-yil SSSR Konstitutsiyasiga muvofiq,Qozog'iston Avtonom Sotsialistik Respublikasi Qozog'iston Sovet Sotsialistik Respublikasi deb o'zgartirildi)
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- 1. SSSRning ma'muriy-siyosiy tuzilishi: (1917-yildagi hududiy o'zgarishlar bo'yicha materiallar - 1925-yil 1-iyul) / S. I. Sulkevich, maslahatchi adm. Komissiya. VTsIK. - Leningrad: Davlat nashriyoti, 1926. 300 b.: jadvallar - 1925-yil 1-yanvardagi CSU hisob-kitobiga ko'ra hududlar va aholi soni to'g'risidagi ma'lumotlar bilan respublikalar, viloyatlar va viloyatlar ro'yxati.
- 2. "Sovet Sibir" yillik gazetasi № 202 (273). 1920-yil 10-sentabr juma Omsk (Axtor Qirg'iziston Sotsialistik Sovet Respublikasi to'g'risidagi dekret)