Qazax

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
the Central Asian ethnic group uchun Kazakh people sahifasiga qarang.

Koordinatalari: 41°05′36″N 45°21′58″E / 41.09333°N 45.36611°E / 41.09333; 45.36611 G O

Gazakh
Munitsipalitet
ozarbayjoncha: Qazax
Gazakh is located in Azerbaijan
Gazakh
Gazakh
Joylashuv: 41°05′36″N 45°21′58″E / 41.09333°N 45.36611°E / 41.09333; 45.36611 G O
Mamlakat Ozarbayjon bayrogʻi Ozarbayjon
Tuman Qazax tumani
Tashkil topgan 1909

'Qazax shahar va Ozarbayjonning Qazax tumani poytaxti. 20 900 nafar aholi istiqomat qiladi.[1] Gazakh is a city and administrative district in the west of Azerbaijan, the „western gate“ of Azerbaijan.[2]

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

17-18-asrlarda Qazax Qozoq sultonligining poytaxti boʻlgan. Rossiya imperiyasi davrida shahar Elizavetpol gubernatorligi Qozoq uezdining maʼmuriy markazi boʻlgan. Transqavkaz temir yoʻlining Agstafa stansiyasidan 10 km uzoqlikda joylashgan.

Armaniston bilan mojarolar va kelishmovchiliklar[tahrir | manbasini tahrirlash]

1905—1906-yillardagi Arman-tatar qirgʻinlari paytida koʻplab armanlarning uylari tatarlar (keyinchalik Ozarbayjonlar deb ataladi), armanlar tomonidan yoqib yuborilgan va talon-toroj qilingan. Natijada koʻplab arman aholisi Tbilisi ​​va boshqa yaqindagi armanlar yashovchi hududlarga qochib ketishdi. 1905-1906-yillardagi Kavkazda), Yerevan, 1907, b. 360</ref>[yaxshiroq manba kerak]

Arman nuqtai nazaridan, bu hududlar tarixiy arman viloyatlari boʻlib, ular aslida turli xil Arman davlatlari tarkibiga kirgan va shuning uchun Qazax viloyati dastlab Armaniston va Ozarbayjon SSR.[3] The Armenian name for the city is Ghazakh (armancha: Ղազախ),[4] and it is based on the Azerbaijani name itself. Another Armenian name is Koght (Կողթ).[5]

Janubiy Kavkaz Britaniya istilosi ostiga olgach, Britaniyaning Janubiy Kavkazdagi bosh komissari ser Oliver Uordrop Erivan gubernatorligi va Kars viloyatini Armaniston Demokratik Respublikasi (DRA) va Yelizabetpol va Boku gubernatorliklari Ozarbayjon Demokratik Respublikasiga (ADR) mintaqadagi hal qiluvchi nizolarni hal qiladilar. Biroq bu taklif Armanlar tomonidan ham (Qazax, Syunik viloyati va Togʻli Qorabogʻga boʻlgan daʼvolaridan voz kechishni istamagan) va Ozarbayjonliklar tomonidan rad etildi. (Naxchivanga boʻlgan daʼvolaridan voz kechishni istamaganlar). Ikki guruh oʻrtasida mojaro kelib chiqishi bilan inglizlar 1919-yil oʻrtalarida mintaqani tark etishdi[3]

1930-yilda Qazax Ozarbayjonning Qazax tumani maʼmuriy markaziga aylandi. Bu hudud zamonaviy Ozarbayjon-Gruziya-Turkiya mintaqaviy aloqa va energetika loyihalari uchun katta strategik ahamiyatga ega.

{{{1}}}

Hozirgi tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]

Birinchi Togʻli Qorabogʻ urushi davrida arman qoʻshinlari Qazax tumanining bir qancha qishloqlarini oʻz nazoratiga olgan. Urush paytida bir nechta ozarbayjonliklar halok boʻldi, boshqalari esa qochishga muvaffaq boʻldi.[6][7] 1990-yilda ov miltigʻi va avtomatlar bilan qurollangan armanlarga toʻla bir necha mashina Qazaxga yaqin joylashgan Baganis Ayrum qishlogʻiga hujum qilib, 20 ga yaqin uyga oʻt qoʻydi va 8 nafar ozarbayjon fuqarosini oʻldirdi. Xabarlarga ko‘ra, bir oilaning jasadlari, jumladan, go‘dak ham o‘z uyining cho‘g‘ida kuygan holda topilgan.[8]

2020-yil iyul oyida Qazax Armaniston bilan toʻqnashuvlar maydoniga aylandi.[9]

Demografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

1897-yilgi Rossiya imperiyasining aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, Qazaxda 1769 kishi istiqomat qilgan — lingvistik tarkibi quyidagicha edi: 802 (45,3%) arman tili, 601 (34,0%) tatar (keyinchalik Ozarbayjon tili nomi bilan atalgan)), 251 rus tili, Ukrain tili va Belarus tili, 60 (3,4%) Gruzin tili, 19 (1,1%) yunon tili, 11 (0,6%) polyak tili va 23 (1,3%) boshqa tillarda soʻzlashuvchilar.[10][11]

Kavkaz taqvimi maʼlumotlariga koʻra, 1907-yilda shahar aholisi 732 kishi, birinchi navbatda, tatarlar (keyinchalik Ozarbayjonlar deb ataladi) ozchilik boʻlgan armanlar, 1910-yilga kelib esa 1050 kishini tashkil etgan.[12] 1912-yilgi nashrga koʻra, shaharda Armanlar koʻpligi mavjud edi.[12]

SSSRning 1926-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, shaharda 6767 kishi yashagan.[13]

1970-yilda shaharda 13 mingga yaqin aholi istiqomat qilgan,[14] 1991-yilda bu raqam taxminan 19300 kishi edi.[14]

2013-yilga kelib Qazaxda 21 mingga yaqin aholi (10,2 ming erkak va 10,8 ming ayol) istiqomat qilgan.[15]

Aholining asosiy kasbi gilamdoʻzlik[16] and horse breeding (specifically the Deliboz breed).[17]

Tuman aholisining umumiy soni 01.01.2021-yil holatiga 98932 nafar[18]

Ekonomikasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Andoza:Expand section Qazax iqtisodiyoti qisman qishloq xoʻjaligi, qisman turizmga asoslangan boʻlib, sanoatning ayrim tarmoqlari faoliyat yuritadi.

Qazax sement zavodi

Qazax sement zavodiga BTQ temir yoʻli Agstafadagi temir yoʻl tarmogʻi xizmat koʻrsatadi.

Manzili[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qazax viloyati Ozarbayjonning gʻarbiy qismida joylashgan. Gruziya bilan 9 km, Armaniston bilan 168 km chegaradosh.

Qazax viloyati respublikaning gʻarbiy qismida, Kichik Kavkaz togʻ tizmasi yon bagʻirlaridan boshlanib, Kura daryosining oʻng qirgʻogʻi boʻylab choʻzilgan keng Ganja-Qazax tekisligining gʻarbiy qismida joylashgan. Eng baland joyi „Odun“ togʻi (1316 m). Tabiati asosan tekislik, janubiy qismi past togʻli.[19]

Madaniyati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Andoza:Expand section Shaharda Molla Panah Vogif va Molla Vali Vidodiyga bagʻishlangan memorial muzeyi joylashgan.

Sport[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shaharda bitta professional assotsiatsiya futbol jamoasi mavjud, Göyazan Qazax FK, hozirda Ozarbayjon futbolining ikkinchi reysi, Ozarbayjon Birinchi Divizionida raqobatlashmoqda.

Transport[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qazax katta shahar transport tizimiga ega boʻlib, asosan Transport vazirligi (Ozarbayjon) tomonidan boshqariladi.

Taniqli mahalliy aholi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Andoza:Further Shaharning nufuzli aholisi orasida: shoirlar Samad Vurgun, Molla Panah Vogif, Mirvarid Dilbazi va Nusrat Kasamanli, olim Molla Vali Vidodiy, general-leytenant Rossiya Rossiya imperiyasi armiya Ali-Ogʻa Shixlinskiy, yozuvchi Ismoyil Shixli va kurashchi Hasan Aliyev (kurashchi) ).

Gallereysi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]


Andoza:Administrative divisions of Azerbaijan

  1. ↑ „Archived copy“. www.stat.gov.az. 2013-yil 25-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 17-yanvar.
  2. ↑ „Tarixi | Azərbaycan Respublikası Qazax Rayon İcra Hakimiyyəti“. qazax-ih.gov.az. Qaraldi: 2022-yil 30-iyul.
  3. ↑ 3,0 3,1 Dr. Andrew Andersen, PhD Atlas of Conflicts: Armenia: Nation Building and Territorial Disputes: 1918-1920
  4. ↑ Karapetyan, Samvel. Northern Artsakh. Yerevan: HH GAA "Gitutʻyun publishing-house of the NAS RA, 2007 — 435–454 bet. ISBN 978-5-8080-0677-5. OCLC 506641072. 
  5. ↑ „Նամակ դոկտոր Ֆարիդ Ալեքփերլիին (եթե ճաղերի հետևում չէ, կամ չեն վերացրել)“ (hy). aztagdaily.com (2018).
  6. ↑ „Армения - Азербайджан: Это уже просто война“ (ru). Журнал «Власть» (1990-yil 20-avgust).
  7. ↑ „Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi nəticəsində Qazax rayonunda hərbi təcavüzün nəticələri barədə MƏLUMAT“. www.qazax-ih.gov.az. KAZAKH DISTRICT EXECUTIVE AUTHORITY OF THE REPUBLIC OF AZERBAIJAN (2020-yil 3-dekabr). — „Xocalı soyqırımında olduğu kimi Qazax rayonunun Bağanıs Ayrım kəndində Dədəş Əsliyevin 4 nəfərdən ibarət ailə üzvü və 3 nəfər kənd sakini ermənilər tərəfindən diri-diri yandırılmışdır.“. Qaraldi: 2020-yil 3-dekabr.
  8. ↑ Kullen, Robert. „Katta muxbir, ildizlar“. The New Yorker. 1991-yil 15-aprel.p55-58
  9. ↑ Harutyunyan, Sargis; Danielyan, Emil. „Armenia-Azerbaijan Border 'Calm' After Deadly Clashes“. azatutyun.am. RFE/RL. 2020-yil 5-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 5-avgust. „...the border between Armenia’s northern Tavush province and the Tovuz district in Azerbaijan, the scene of the clashes.“.
  10. ↑ Первая Всеобщая перепись населения Российской империи 1897 г.. Елисаветпольская губерния. 
  11. ↑ „Демоскоп Weekly - Приложение. Справочник статистических показателей.“. www.demoscope.ru.
  12. ↑ 12,0 12,1 Кавказский календарь на 1912 год, 67th (Russian), Tipografiya kantselyarii Ye.I.V. na Kavkaze, kazenny dom, 1912 — 160 bet. 
  13. ↑ „Демоскоп Weekly - Приложение. Справочник статистических показателей.“. www.demoscope.ru.
  14. ↑ 14,0 14,1 Kazax — statya iz Bolshoy sovetskoy ensiklopedii
  15. ↑ „Данные Государственного статистического комитета Азербайджанской Республики на 2013 год“. 2013-yil 25-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  16. ↑ „Ковроткачество в Азербайджане“.
  17. ↑ „Город Газах (Азербайджан)“ (ru). geogoroda.ru (2016-yil 12-iyun). Qaraldi: 2018-yil 30-sentyabr.
  18. ↑ „Əhalisi | Azərbaycan Respublikası Qazax Rayon İcra Hakimiyyəti“. qazax-ih.gov.az. Qaraldi: 2022-yil 27-iyul.
  19. ↑ „Coğrafi mövqeyi | Azərbaycan Respublikası Qazax Rayon İcra Hakimiyyəti“. qazax-ih.gov.az. Qaraldi: 2022-yil 27-iyul.
  20. ↑ Swietochowski, Tadeusz; Collins, Brian C.. Brian C. Kollinz, Ozarbayjonning tarixiy lug'ati, AQSh, Scarecrow Press, 1999-yil, 1999. ISBN 9780810835504.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Qazax&oldid=4209241" dan olindi