Ponka
Ponka, Ponka ― hind xalqi boʻlib, ikkita federal tan olgan qabilalar: Nebraskadagi Ponka qabilasi va Oklaxomadagi Ponka hindu qabilasidan iborat[1][2].
Ilgari tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yevropaliklar bilan birinchi aloqada boʻlgan paytda, Ponka Nebraska shimolidagi Niobrara daryosining qirgʻogʻiga yaqin joyda yashagan[3]. Afsonaning bir manbasiga koʻra, qabila Kolumb Amerikaga kelishidan biroz oldin Missisipi daryosining sharqidagi hududdan bu yerlarga koʻchib oʻtgan. Boshqa bir manbaga koʻra esa, migratsiya XVII-asrning ikkinchi yarmida sodir boʻlgan va shuning uchun Ogayo daryosi vodiysidan bir guruh Degiha Sioux qabilalarining chiqib ketishi Qunduz urushining natijasi deb hisoblanishi mumkin. Ponkalar 1701-yilgi xaritada Per-Charl Le Sueur tomonidan Missuri daryosida yashaydi deb belgilangan. 1789-yilda moʻynali savdogar Xuan Baptiste Munier (en: Juan Baptiste Munier) Niobrara qirgʻogʻida ponka bilan savdo qilish uchun eksklyuziv litsenziya oldi, Niobraraning Missuriga qoʻshiladigan joyida savdo shoxobchasini tashkil qildi va qabila, 800 kishidan tashlik topgan qabila 1789-yilda yer yuzida ekanligini taʼkidladi. Koʻp oʻtmay, chechak epidemiyasi tufayli qabila soni sezilarli darajada qisqardi va 1804-yilda Lyuis va Klark ekspeditsiyasi ularning yerlariga tashrif buyurganida, bu atigi 200 kishi edi. XIX-asr oxiriga kelib ularning soni 700 taga yetdi. Buyuk tekisliklar hindularining koʻpchiligidan farqli oʻlaroq, Ponka qishloq xoʻjaligi bilan shugʻullangan, makkajoʻxori yetishtirgan, sabzavot bogʻlarini saqlashgan.
Ponka qabilasi 1817-yilda AQSh bilan tinchlik shartnomasini imzoladi. 1825-yildagi ikkinchi shartnomada savdo masalalari hal qilindi, Shimoliy tekisliklarda qabila toʻqnashuvlarini minimallashtirishga harakat qilindi. Soʻnggi muvaffaqiyatli buyvol ovi 1855-yilda Ponka hindulari tomonidan oʻtkazildi[3].
1858-yilda Ponka qabilasi yangi shartnoma imzolashga majbur boʻldi, unga koʻra ular Niobrarada „himoya“ va doimiy yashash evaziga oʻz yerlarining bir qismini berdilar. 1868-yilda Ponka Yerlari notoʻgʻri ravishda Buyuk Sioux qoʻriqxonasiga kiritilgan, shundan soʻng Ponka oʻz yerlarini oʻziniki deb hisoblagan Siu tomonidan qayta-qayta bosqinga uchragan.
Majburiy koʻchirish[tahrir | manbasini tahrirlash]
1876-yilda AQSh Kongressi baʼzi shimoliy qabilalarni Hindiston hududiga (hozirgi Oklaxoma shtati) koʻchirishga qaror qilganida, Ponka qabilasi roʻyxatga kiritilgan. AQSH hukumati yangi rezervatsiya uchun taklif qilgan yerlarni oʻrganib chiqqandan soʻng, qabila boshliqlari ularni qishloq xoʻjaligiga yaroqsiz deb topdilar va boshqa joyga koʻchirishdan bosh tortdilar. Shuning uchun, 1877-yil boshida hukumat vakillari Ponkaga yangi joyga koʻchishlarini tashkil qilish uchun kelishdi, rahbarlar avvalgi kelishuvga ishora qilib, rad etishdi. Qabilaning koʻp qismi ham koʻchib oʻtishdan bosh tortdi, shuning uchun ular majburan koʻchirildi. Yangi joyda Ponka qabilasi bezgak, oziq-ovqat yetishmasligi va issiq iqlimdan aziyat chekib, birinchi yilda har toʻrtinchisi vafot etdi.
Turgan ayiq jarayoni[tahrir | manbasini tahrirlash]
Majburiy koʻchirilishiga norozilik bildirganlar orasida bosh Turuvchi ayiq ham bor edi. Toʻngʻich oʻgʻli Ayiq qalqoni olamdan oʻtayotganda Turgan ayiq uni ota-bobolar yurtiga dafn etishga vaʼda berdi. Oʻz vaʼdasini bajarish uchun Turgan ayiq Oklaxoma rezervatsiyasini tark etdi va Ponka vatanlariga sayohat qildi. Tez orada u hukumat ruxsatisiz shunday qilgani uchun hibsga olindi. Bu sud jarayoniga olib keldi, unda 1879-yil 12-mayda sudya Elmer Dandi habeas korpus maʼnosida „hindlik — bu shaxs“ degan qarorga keldi va hukumat Ponka hindularining harakatini cheklash uchun yetarli asoslar taqdim etmadi[4]. Shunday qilib, Amerika huquqida birinchi marta hindlarning „qonun maʼnosida xalq“ ekanligi va buning natijasida ular maʼlum huquqlarga ega ekanligi aniqlandi.
1918-yilda Oklaxomadagi ikki Ponka hindusi, Frenk Eagl va Lui Makdonald tubjoy amerikalik cherkovni tashkil etishda qatnashgan[5].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Oklahoma Indian Affairs. Oklahoma Indian Nations Pocket Pictorial Directory. Архивная копия от 11 февраля 2009 на Wayback Machine 2008: page 28.. Retrieved 8 August 2009.
- ↑ hp About the Ponca Tribe. (недоступная ссылка) Ponca Tribe of Nebraska.. Retrieved 8 August 2009.
- ↑ 3,0 3,1 Karr, Steven. A Brief History of the Ponca Tribe. The Official Website of the Ponca Tribe of Oklahoma. (retrieved 8 August 2009)
- ↑ Elmer S. Dundy, J. „United States, ex rel. Standing Bear, v. George Crook, a Brigadier-General of the Army of the United States“ (deadlink). The Avalon Project at Yale Law School (1879). 2012-yil 6-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 13-mart.
- ↑ Van de Logt, Mark. Ponca. (Wayback Machine saytida 2012-01-14 sanasida arxivlangan) Oklahoma Historical Society’s Encyclopedia of Oklahoma History & Culture. 2009 (8 August 2009)
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Стукалин Ю.. Хороший день для смерти. «Гелеос», 2005. ISBN 5-8189-0323-0.
- Стукалин Ю.. Энциклопедия военного искусства индейцев Дикого Запада. Москва: «Яуза» и «Эксмо», 2008. ISBN 978-5-699-26209-0.