Paul Y. Anderson
Paul Y. Anderson (talaffuzi: Pol Anderson; 1893-yil 29-avgust – 1938-yil 6-dekabr) amerikalik jurnalist. U muckraker bo‘lgan va 1920-yillardagi Choynak gumbazi mojarosini fosh qilishda rol o‘ynagan. Mojaro 1917-yilda Sharqiy Sent-Luisdagi poyga tartibsizliklari va Scopes Trialni oʻz ichiga olgan. Anderson bu uchun 1929-yilda u Pulitzer mukofotiga sazovor boʻlgan.
Yoshligi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Anderson 1893-yil 29-avgustda Tennessi shtatining Noksvill shahrida Wilyam va Elizabeth Anderson oilasida tug‘ilgan. U goʻdakligidan omon qolgan olti farzandning uchtasi orasida yagona oʻgʻli edi. U uch yoshga toʻlganida, toshtaroshlik qilgan otasi karyerda ustiga derrik qulashi oqibatida halok boʻlgan. Oilasini pul bilan taʼminlash uchun Andersonning onasi maktabga oʻqituvchilik qilishga qaytdi. Oʻsha davrdagi koʻpchilik yigitlardan farqli oʻlaroq, Anderson oʻrta maktabning tarix fakultetini tamomlagan. Oilaga yordam berish maqsadida telegramma va gazetalarni yetkazib beruvchi boʻlib ishlardi.
Faoliyati[tahrir | manbasini tahrirlash]
St-Lois[tahrir | manbasini tahrirlash]
U 1912-yilda St-Lois Timesga oʻz isteʼdodi bilan tanilgan, 1913-yilda esa St-Lois yulduziga aylangan. 1914-yilda Anderson Sharqiy St-Loislik Beatris Raytga uylandi va oʻsha yili u St-Lois Post-Dispatchiga ishga kirdi. Faoliyati davomida u baʼzi sirtqi kurslarga yozilsa ham, Anderson hech qachon kollej diplomiga ega boʻlmadi. Post-Dispatch keyingi 23 yil davomida uning hikoyalarini nashr etdi.
U Post-Dispatchga kelganida, Anderson boshqaruvchi muharrir O.K Bovardning eʼtiborida boʻlgan. Bu "Post-Dispatch"ni halol va mahoratli reportajlari bilan xalqaro miqyosda tan olingan gazetaga aylantirishga intilayotgan muharrir bilan isteʼdodli yosh muxbirning tasodifiy uchrashuvi edi.
Anderson birinchi marta 1917-yilda Kongress qoʻmitasi Sharqiy St-Lois poygasi tartibsizliklarini tekshirganida xalq eʼtiboriga tushdi. Post-Dispatch uchun Sharqiy St-Loisni qamrab olgan muxbir sifatida Anderson guvohlik berishga chaqirilgan koʻplab gazeta muxbirlaridan biri edi. Vakillar palatasiga taqdim etgan hisobotida qoʻmita Andersonni maqtash uchun uni alohida taʼkidladi. Qoʻmitaning soʻzlariga koʻra, Anderson „koʻrgan narsalarining oqibatlaridan qoʻrqmasdan xabar qilgan; oʻz burchini jinoiy eʼtiborsiz qoldirganlikda ayblaganda gʻazablangan amaldorlarga qarshi chiqqan; oʻzi uchun har kuni suiqasd qilinish xavfini tugʻdirgan boʻlsada ularni fosh qilish orqali davlatga bebaho xizmat koʻrsatgan“. Uning milliy obroʻsi oshgani sayin, Andersonning shaxsiy hayoti yomonlashdi. U 1919-yilda birinchi xotinidan ajrashgan.
Anderson, Birinchi Jahon urushi paytida turli ayblovlar uchun qamoqqa olingan mahbuslarni ozod qilish uchun muvaffaqiyatli ish olib bordi. „Post-Dispatch 1923-yilda hukumat kazaklari [federal va shtat prokurorlari] tomonidan qamoqqa tashlangan siyosiy mahbuslarga ozodlik berish uchun salib yurishini boshlaganida, dala ishlarini aynan Anderson amalga oshirdi. U ishdan boʻshatilganda, siyosiy mahbuslar qamoqdan chiqib ketishdi va Post-Dispatchning birinchi milliy salib yurishi gʻalaba qozondi“[1].
Vashington[tahrir | manbasini tahrirlash]
1923-yilda, ikki yil muharrir va yozuvchi sifatida ishlagandan soʻng, Anderson Post-Dispatchni uni Vashingtonga yuborishiga koʻndira olmadi, shuning uchun isteʼfoga chiqdi va kapitoliyga mustaqil muxbir sifatida ketdi. Uning Choynak gumbazi majorasi boʻyicha dastlabki ishida Ichki ishlar vaziri Albert Foll Standard Oil filiallariga Kaliforniyaning Vayoming shtatidagi Choynak gumbazi va Elk Hillsdagi neft yerlarini ijaraga berish uchun 230 ming dollar pora olgani maʼlum boʻldi. Uning ijrosi Bovardni 1924-yilda uni qayta ishga olishga ishontirdi. Oʻsha yili u 14 yoshli Bobbi Franksni oʻgʻirlab oʻldirgan 19 yoshli Natan Leopold va Richard Loebning sud jarayonini yoritish uchun Chikagoga yuborilgan. Loeb va Leopold juda badavlat oilalarning oʻgʻillari edi. 1925-yilda u Tennessi shtatining Deyton shahriga „Maymunlar sinovi“ni yoritish uchun yuborildi, unda davlat maktabi oʻqituvchisi Jon Skops evolyutsiyani oʻrgatgani uchun sudga tortildi. Ushbu topshiriqlar natijasida Anderson Klarens Darrou va HL Menken kabi taniqli odamlar bilan doʻstlashdi.
1925-yilda Anderson Federal sudya George. W. Englishning isteʼfoga chiqishiga sabab boʻlgan tergovga hissa qoʻshdi va 1926-yilda u Meksikaning sotsialistik hukumati AQSh oʻrtasida „bolsheviklar gegemoniyasini“ oʻrnatishga urinayotgani haqida Panama kanali AP hikoyasini rad etdi". Ayblov uchun hech qanday dalil topa olmagan Anderson, Davlat departamenti haqida boʻlgan voqeaning manbasini aniqlaydigan hikoya yozdi. Mulozim esa tezda ayblovni qaytarib oldi.
Anderson 1928-yilda yana oila qurdi. Ikkinchi xotini Saint-Loislik Anna Fritchi edi. 1928-yilda Bovard Andersondan ichki ishlar vaziriga pora sifatida berilgan deb oʻylanayotgan 2 770 000 dollarni Ozodlik obligatsiyalari bilan bogʻliqligini tekshirishni soʻradi. Agar 230 000 dollarlik obligatsiyalar vazirga pora berishga sarflangan bo‘lsa, qolgan 3 000 000 dollarlik obligatsiyalar boshqalarga pora berishga sarflanganmi? Kulidj maʼmuriyati tergovni qayta ochishdan bosh tortganida, Anderson oʻzining doʻsti, respublikachi senator Jorj Norrisni Senatga tergovni qayta boshlash toʻgʻrisida rezolyutsiya kiritishni taklif qildi. Qaror bir ovozdan qabul qilindi.
Kongress tomonidan olib borilgan tergov va hukumat taʼqiblari natijasida Indiana shtatining Standard Oil kompaniyasi rahbari Robert V.Styuart Senatga hurmatsizlik va yolgʻon guvohlik berganlikda ayblandi. U keyinchalik har ikki holatda ham oqlangan bo‘lsa-da, baribir ishdan chetlatildi. Neft magnati Garri Sinkler va kotib Fall qamoq jazosiga mahkum qilindi. Styuart va janjalning yana bir direktori Jeyms OʻNil keyinchalik tovon puli toʻladi. Hukumat oxir-oqibat 6 000 000 dollarni qaytarib oldi. Tergovni qayta boshlashdagi harakatlari uchun Anderson 1929-yilda Pulitzer mukofoti bilan taqdirlandi[2].
1929-yilda Anderson Nation Magazine uchun yozishni boshladi. U Alabama shtatining Muscle Shoals shahrida elektr kompaniyalarining hukumatning energiya rivojlanishini toʻxtatishga qaratilgan harakatlari haqida xabar berdi. U Gerbert Guverni „Buyuk Oq tuklar“ deb atagan va Luiziana gubernatori Xyui Longning populizmiga qoyil qolganini bildirgan. Buyuk Depressiya boshlanganida, Milliy tiklanish toʻgʻrisidagi qonun qabul qilinganida, u shunday yozadi: „Inqilob boshlanishidan oldin bu tushkunlikni tugatishimiz mumkinmi degan juda jiddiy savol bor. Oʻn million erkak uch yildan beri ishsiz yurib, yana ishlay olasanmi, deb oʻz-oʻzidan soʻraganida, ayollari soʻlib, goʻdaklari oʻlayotganini koʻrganlarida, oʻgʻillari oʻgʻrilikka, qizlari fohishalikka oʻtganini koʻrganlarida, bu menga Jefferson demokratiyasining klassik gʻoyalarini eslatdi“.
1932-yilda Anderson Marguerite Youngga New York World-Telegram- da ishga kirishni tavsiya qildi va u bu taklifga rozi boʻldi[3]. (Keyingi yili u The Daily Worker gazetasiga joʻnadi, shundan soʻng u sovet josusi Xed Massingni amerikalik diplomat Noel Fild bilan tanishtirdi).
Namoyishdagi talablar unga qattiq bosim oʻtkazganda, Anderson qattiq ichishni boshladi. Uning ichkilikka chek qoʻyishga Post-Dispatchning yordam berishga urinishlari oxir-oqibat muvaffaqiyatsiz yakunlandi. U 1933 va 1934-yillarda Jon Xopkins kasalxonasiga yotqizilgan. U 1933-yil 9-oktabrda o‘sha paytdagi prezident Franklin D. Ruzveltdan salomatlik xatini oldi. 1934-yil 7-martda The Nation jurnalida Anderson uchun „Kasalxona palletidagi qulayliklar“ nomli rukn yozilgan. 1936-yilda u ikkinchi xotini bilan ham ajrashdi.
1937-yilda Anderson Chikago yaqinidagi Respublika poʻlat zavodida politsiya tomonidan oʻn ishchining oʻldirilishi aks ettirilgan Paramount kinoxronikasini fosh qilgani va autentifikatsiya qilgani uchun Headlinerlar klubi mukofotini qoʻlga kiritgach, eski shijoatlarini tiklagandek boʻldi. 1937-yil 30-avgustda Anderson aktrisa va radio boshlovchisi Ketrin Leynga[4] uylandi, ammo ular tez orada ajralishishdi. 1938-yil yanvar oyida Anderson Post-Dispatch tomonidan uzoq vaqt ishlamaganligi va ishiga eʼtibor bermaganligi uchun ishdan boʻshatildi. Uni tezda Sent-Lois Star-Times gazetasi Vashingtondagi byurosiga ishga olishdi.
Oktyabr oyida u radioda, Vakillar Palatasining Amerikaga qarshi harakatlar qoʻmitasi raisi Martin Diesning xatti-harakatlarini qoraladi[5].
Anderson tobora tushkunlikka tushib borardi. Uning soʻnggi chiqishlaridan biri 1938-yil oktyabrdagi Myunxen kelishuvi haqida edi.
Shaxsiy hayoti va oʻlimi[tahrir | manbasini tahrirlash]
1914-yilda Anderson Sharqiy Sent-Loislik Beatris Raytga uylandi. Ularning PaulWebster va Kennet Peyn ismli ikki oʻgʻli bor edi. Ular 1919-yilda ajrashishdi va u 1928-yilda Anna Fritchiga yana uylandi. Anderson 1936-yilda yana ajrashdi va keyingi yili Ketrin Leynga uylandi[4].
1938-yil 6-dekabrda u uyqu tabletkalarini haddan tashqari koʻp isteʼmol qilib yubordi[6] va dori quti orqasiga „foydaliligi tugadi“ degan yozuv qoldirdi.
Uning dafn marosimida Birlashgan kon ishchilari prezidenti Jon L.Lewis uni maqtab nutq soʻzladi. Uning koʻtaruvchilardan biri eski doʻsti, hozir Oliy sudning yordamchisi Ugo Blek edi.
Ikkinchi jahon urushida xizmat qilgandan soʻng, Paulham, Kennet ham Janubiy Kaliforniyaga koʻchib oʻtdi. Pavlus gʻisht ustasi sifatida faoliyatini davom ettirdi. U va uning rafiqasi Margaretning farzandlari yoʻq edi. Kennet aerokosmik sohada ishlash uchun ketdi va samolyotlar uchun mahkamlagichlar va perchinlar ishlab chiqaradigan kichik kompaniyaning rahbari boʻldi. Uning rafiqasi Irma bilan besh farzandi bor edi: kichik Kennet (1944 — 2004) Jon (1947) Ketrin (1948), Paula (1949 — 2008) va Duglas (1951). PaulY. Andersonning to‘rt nevarasi va bir evarasi qoldi.
Merosi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Anderson zoʻr muxbir va yozuvchi sifatida maqtovga sazovor boʻlgan, boshqalar esa uning ichkilikbozligi, „prokuratura kompleksi“ va baʼzi chiqishlarining oʻta achchiqligini tanqid qilgan.
Anderson haqida eng ta`sirli maktub Xeyvud Broun tomonidan keldi, u Time jurnalida Andersonning ichishiga eʼtibor qaratgan maqolani istisno qildi. Broun Anderson haqida shunday yozadi:
PaulY. Anderson, mastmi yoki hushyormi, u oʻz davrining eng zoʻr jurnalisti ediki, hatto uning zaifligining etagiga tegishi ham hoʻl quloqqa yaramas edi. Hech kim PaulY. Anderson uchun kechirim soʻrashi shart emas. Toʻliq holda, u Qoʻshma Shtatlardagi har bir ishlaydigan gazetachi va ayolning sevgisi va hurmatiga sazovor boʻlgan erkak sifatida gavdalandi. Biz esa uning izidan davom etamiz.
Asarlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Doʻstlari Andersonning asarlari toʻplamini u haqidagi oʻz xotiralari bilan birga nashr etishdi.
- Where is There Another? PaulY. Anderson xotirasi Freda Kirchwey va boshqalar bilan(1939)[7].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Samuel W. Tait, Jr., „The Saint Louis Post-Dispatch,“ American Mercury, v. 22, no. 88 (April 1931) 403-412; quote on p. 405.
- ↑ „Paul of the Crusades“. The Miami News (1929-yil 17-may). Qaraldi: 2010-yil 7-oktyabr.[sayt ishlamaydi]
- ↑ Young, Marguerite. Nothing but the Truth. Carlton, 1993 — 128 (quits AP for NYWT) bet.
- ↑ 4,0 4,1 „Paul Anderson Weds“. The Pittsburgh Press (1937-yil 31-avgust). Qaraldi: 2010-yil 7-oktyabr.
- ↑ „Dies Radio Talk to be Answered“. The Daily Times (1938-yil 1-noyabr). Qaraldi: 2010-yil 7-oktyabr.
- ↑ „Paul Anderson is Found Dead: Noted Reporter Dies from Overdose of Sleeping Tablets“. The Palm Beach Post (1938-yil 7-dekabr). Qaraldi: 2010-yil 7-oktyabr.[sayt ishlamaydi]
- ↑ Anders, Paul Y.. Where is There Another? A Memorial to Paul Y. Anderson Freda Kirchwey: . Norman, Oklahoma: Cooperative books, 1939.