Paul-Émile Lecoq de Boisbaudran
| Paul-Émile Lecoq de Boisbaudran | |
|---|---|
| Tavalludi |
18-aprel 1838 va 18-aprel 1836 |
| Vafoti | 28-may 1912 |
| Fuqaroligi | Fransiya |
Paul-Émile Lecoq de Boisbaudran (talaffuzi: Pol Emil Lekok de Buabodran) (1838-yil 18-aprel, Konyak — 1912-yil 28-may, Parij) — fransuz kimyogari, Mendeleyev bashorat qilgan galliy kashfiyotchisi, Fransiya Fanlar akademiyasining muxbir aʼzosi.
Hayoti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Lecoq de Boisbaudran juda katta boylikka ega boʻlgan qadimgi zodagon protestant oilasidan (Lekoklar, Boisbodran lordlari) edi, ammo Nant edikti bekor qilingandan keyin ular yoʻqoldi. Lekok oilasining mol-mulki musodara qilindi va sotildi. Boʻlajak olimning otasi Pol Konyak shahrida vinochilik biznesini boshladi. Ushbu tashabbus butun oilaning, shu jumladan kichkina Pol-Emilning saʼy-harakatlarini talab qildi. Uning onasi oʻqimishli ayol edi, u oʻgʻliga tarix va chet tillarini oʻrgatgan, shuning uchun u ingliz tilida bemalol gapirgan. Mavjud eslatmalarga koʻra, u Parijdagi École Polytechnique da bir nechta kurslarni oʻrgangan va uyda kamtarona laboratoriya tashkil etgan va u yerda kitoblarda oʻqigan tajribalarini takrorlay boshlagan. Ushbu laboratoriyada u oʻzining koʻplab dastlabki kashfiyotlarini, shu jumladan galliyni ham ajratib oldi.
Ilmiy faoliyati
[tahrir | manbasini tahrirlash]Lecoq de Boisbaudranning dastlabki ishi oʻta toʻyingan eritmalar ustida edi. U eritma izomorf tuz kristallari bilan aloqa qilganda oʻta toʻyingan holat buziladi va suvsiz tuzning oʻta toʻyingan eritmasini tayyorlash mumkinligini koʻrsatdi (1866-1869). 1874-yilda u oktaedral kristall shakllari ammoniy alumining kubik shakllariga qaraganda erishga kamroq moyil ekanligini aniqladi. Ammo uning asosiy ishi spektroskopiya va uni noyob yer elementlariga qoʻllashga bagʻishlangan. U lyuminestsensiyani induktsiya qilish uchun Bunzen gorelkasi, elektr razryad yoki ikkalasi yordamida 35 elementning spektrlarini tahlil qildi va shu bilan samariy (1880), disproziy (1886) va yevropiy (1890) lantanoidlarini kashf etdi. Bundan tashqari, u avval J. Ch. Marinyak (1880) tomonidan kashf etilgan gadoliniyni (1885) ajratib oldi.
Galliyning kashf etilishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Biroq, Lekok de Buabaudranning eng diqqatga sazovor ishi galliyning kashf etilishidir. 1875-yilda u mineral ruda namunasidan ajratib olib, bir necha milligramm galliy xlorid oldi va bu modda yangi spektroskopik chiziqlar berishini aniqladi. U tajribalarini davom ettirib, Pireney togʻlaridan keltirilgan bir necha yuz kilogramm rux rudasini qayta ishladi va shu yili uning gidroksidining kaliy gidroksiddagi eritmasini elektroliz qilish yoʻli bilan 1 grammdan ortiq sof metall ajratib oldi. Keyinchalik u 4 tonnadan ortiq rudadan foydalanib, 75 gramm galliy tayyorladi. Lecoq de Boisbaudran galliyning atom massasini 69,86 ni hozirda qabul qilingan 69,723(1) massasiga juda yaqin deb hisoblagan. Ushbu asarlari uchun u Faxriy legion ordeni, Devi medali (1879) va Lakaz mukofoti (10 000 frank) ga loyiq koʻrildi. Qirollik jamiyatining chet ellik aʼzosi etib saylangan (1888). Keyinchalik Lekok elementni uning sharafiga galliy deb ataganligi haqidagi versiyalar paydo boʻldi (Lecoq, le coq nomi fransuzcha lotincha gallus — xoʻroz bilan bir xil degan maʼnoni anglatadi), ammo olimning oʻzi 1877-yilgi maqolada buni rad etgan va bu nom Galliyaning lotincha nomi Galliadan kelib chiqqanini aytgan. Galliyning mavjudligini 1871-yilda eka-alyuminiy deb atagan D.I.Mendeleyev va Lecoq de Boisbaudranning kashfiyoti Mendeleyev davriy qonunining tasdigʻi boʻldi[1]. Lecoq de Boisbaudran elementlarning davriy jadvalini ishlab chiqishga katta hissa qoʻshdi va argon kashf etilganidan koʻp oʻtmay, u yangi, ilgari kutilmagan kimyoviy elementlarning vakili, keyinchalik asil gazlar guruhi vakili ekanligini aytdi.
Soʻnggi yillari
[tahrir | manbasini tahrirlash]1895-yildan keyin oilaviy majburiyatlar va sogʻliq muammolari uni ishini toʻxtatishga majbur qildi. U ankiloz (boʻgʻimlarning qattiqligi) bilan ogʻrigan va 1912-yilda 74 yoshida vafot etgan.
Mukofotlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]- 1876-yilda u Faxriy legion ordeni bilan taqdirlangan
- 1879-yilda galliyni kashf etgani uchun London Qirollik jamiyatining Davy medali bilan taqdirlangan[2].
- 1879-yilda Fransiya Fanlar akademiyasi galliyni kashf etgani va Mendeleyevning kimyoviy elementlarning tabiiy tasnifini tasdiqlagani uchun Lakaz mukofoti bilan taqdirlangan[3].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ W. Ramsay, Joji Sakurai, K. J. P. Orton, Theodore W. Richards, W. F. Reid, Arthur R. Ling, J. T. Dunn, J. N. Collie and F. Gowland Hopkins. Obituary notices: Paul Émile (dit François) Lecoq de Boisbaudran, 1838–1912; Edward Divers, 1837–1912; Humphrey Owen Jones, F.R.S., 1878–1912; John William Mallet, 1832–1912; Henry de Mosenthal, 1850–1912; Benjamin Edward Reina Newlands, 1842–1912; John Pattinson, 1828–1912; Arthur Richardson, 1858–1912; John Wade, 1864–1912; William Ord Wootton, 1884–1912(ingl.). — Chemical Society, 1913.
- ↑ Davy archive winners 1899—1877 (ingl.)
- ↑ Prix L. Lacaze.Этот шаблон использует устаревший параметр «название». Пожалуйста, отредактируйте эту статью, заменив «название» на «заглавие».(Fransuzcha)
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Volkov V. A., Vonskiy E. V., Kuznetsova G. I. Dunyoning taniqli kimyogarlari. — M.: VSh, 1991. 656 b.
- Trifonov D.N., Trifonov V.D. Kimyoviy elementlar qanday kashf etilgan. — M.: Taʼlim, 1980. 224 b.
- Figurovskiy N. A. Elementlarning kashfiyoti va ularning nomlarining kelib chiqishi. — M.: Nauka, 1970. 207 b.