Ovoz yozish
Ovoz (tovush) yozish - tovush signallarini yozish jarayoni. Ovoz yozish natijasi fonogramma hisoblanadi.
Kerakli jihozlar: akustik tebranishlarni elektr signaliga aylantirish uchun qurilma (mikrofon) yoki ohang generatoriga (masalan. ovoz sintezatori, namuna oluvchi), elektr tebranishlarini diskret (raqamli) qiymatlar ketma-ketligiga aylantirish uchun qurilma (raqamli audio yozuvda), saqlash moslamasi (magnitofon, kompyuterning qattiq diski yoki qabul qilingan maʼlumotni muhitga saqlash uchun boshqa qurilma)). Ovoz yozish monofonik, stereofonik, koʻp kanalli boʻlishi mumkin.
Maʼlum boʻlgan eng qadimgi ovoz yozuvi 1860 yil 9 aprelda parijlik ixtirochi Edouard-Léon Skott de Martinvil tomonidan " fonoavtograf "[1] deb nomlangan qurilma yordamida qilingan..
ovoz yozishning ikkita asosiy turi mavjud: analog va raqamli .
Analog ovoz yozish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Analog deganda, biz tovushlarni Fizik muhitda shunday yozishni nazarda tutamizki, ijro etish moslamasi tebranadi va saqlash vaqtida olingan tovushlarga oʻxshash tovush toʻlqinlarini yaratadi.
Mexanik ovoz yozish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yozib olinadigan tovush roʻpor orqali membranaga taʼsir qiladi. Membranaga bogʻlangan igna plastinka ariqchasida izlar chizadi. Ijro paytida bunga teskari jarayon sodir boʻladi. Igna tov izida tebranadi va unga bogʻlangan membrana ham tebranib tovush hosil qiladi. Ovoz konus shaklidagi rupor bilan kuchaytirildi.
- Fonoavtograf (1857)
- Fonograf (1878)
- Gramafon (1887)
- Patefon (1907)
Elektromexanik ovoz yozish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yozib olinadigan tovush tebranishlari mikrofon yordamida mos elektr toki tebranishlariga aylantiriladi. Ular kuchaytirilgandan soʻng elektromexanik oʻzgartirgich(rekorder) ignasining tebrantiruvchi magnit maydon hosil qiladi. Igna tebranib disk plastinkasida „tovush izini“ hosil qiladi (yozadi). Tovushni „oʻqish“ uchun Pezoelektrik yoki magnitli oʻzgartirgich (zvukosnimatel) ishlatiladi.[2] Disk plastinkasida igna harakatlanganda tebranadi, oʻzgartirgich bu tebranishlarni elektr signaliga aylantiradi. Elektr signallar elektron kuchaytirgichda kuchaytirilib radiokarnayga uzatiladi.
- Elektrofon (1925)
- Elektr aylanuvchi stol (Elektroproigrivatel)
Optik (fotografik) ovoz yozish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Optik fonogramma asosan kinoda ishlatilgan. Kinolenta chetiga kengligi oʻzgaruvchan chiziq (yoʻlakcha) koʻrinishida (1904) yoki oʻzgaruvchan optik zichlikka ega yoʻlakcha(1919) koʻrinishida yozilgan boʻladi. Ijro etish vaqtida plyonkadan oʻtuvchi chiroqning yorugʻlik oqimi qayd etilgan tovush tebranishlariga mos ravishda oʻzgargan (modulyatsiya qilingan). Fotoelement unga tushayotgan oʻzgaruvchan yorugʻlik oqimini elektr tebranishlariga aylantiradi. Elektr signali elektron kuchaytirgich yordamida kuchaytirildi va kinoteatrning auditoriyasidagi ekran yaqinida oʻrnatilgan karnayga uzatildi[3] .
XX-asrning 30-40-yillarida SSSRda qogʻoz tashuvchi (lenta) yordamida optik ovoz yozish va ijro etish tizimi ishlab chiqilgan[4][5] . Ammo P. P. Skvortsovning „Gaplashuvchi qogʻozi“ keng qoʻllanilmadi.
Magnitli tovush yozish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yozish qayd qiluvchi magnit kallak yordamida amalga oshiriladi, u harakatlanuvchi magnit lentada oʻzgaruvchan magnit maydon hosil qiladi. Magnit lenta (tashuvchi) ning ferromagnit qatlamida qoldiq magnitlanish izi qoladi. Iz fonogramma trekidir. Ijro etish vaqtida magnit kallak harakatlanuvchi magnit lenta qoldiq magnit oqimini elektr audio signaliga aylantiradi.
- Magnitofon (1932)
Raqamli ovoz yozish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Raqamli yozish — bu maʼlum bir qurilmaning takrorlanishini tavsiflovchi bitlar toʻplami (bit ketma-ketligi) shaklida ovozni raqamlashtirish va saqlash.
Magnit raqamli tovush yozish-------------------[tahrir | manbasini tahrirlash]
Raqamli signallar magnit lentaga yozib olinadi. Yozishning ikki turdagi mavjud:
- satr boʻyicha yozish tizimi — bunda lenta qoʻzgʻalmas magnit yozish/tinglash kallagi boʻylab harakatlanadi.
- qiya chiziqli yozish tizimi — bunda lenta aylanadigan magnit kallakning barabani boʻylab harakatlanadi va lentadagi yozuvlar alohida qiya-chiziqli yoʻlakchalar shaklida boʻladi. Bu yozish turi maʼlumotni kattaroq zichlikda yozishga imkon beradi.
Magnit-optik yozib olish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Magnit-optik diskda yozish quyidagi texnologiya boʻyicha amalga oshiriladi: lazer nurlanishi yoʻlakcha qismini Kyuri nuqtasi haroratidan yuqori isitadi, shundan soʻng elektromagnit impuls magnitlanishni oʻzgartiradi va optik disklardagi chuqurlarga teng boʻlgan „yozuvlarni“ yaratadi. Oʻqish xuddi shu lazer tomonidan amalga oshiriladi, lekin kam quvvatda (disk qizimaydi): qutblangan lazer nurlari disk materialidan oʻtadi, maxsus qoplamadan aks etadi, optik tizimdan oʻtadi va sensorga uriladi. Bunday holda, magnitlanishga qarab, lazer nurining polarizatsiya tekisligi oʻzgaradi (Kerr effekti), bu sensor tomonidan aniqlanadi.
Lazerli yozish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Maʼlumotlarni yozish paytida yuqori quvvatli lazer nurlari disk qatlamining organik boʻyogʻini „kuydirish“ bilan yoziladi. Boʻyoq maʼlum bir haroratdan yuqori qizdirilganda, u parchalanadi va qorayadi, kuygan joyning aks ettirish qobiliyatini oʻzgartiradi. Shunday qilib, yozish paytida, lazer kuchini nazorat qilish orqali, yozuvchi qatlamda qorongʻu va yorugʻlik nuqtalarining almashinishi olinadi, ular oʻqilganda chuqurchalar sifatida talqin etiladi. Oʻqish paytida lazer yozishga qaraganda ancha past quvvatli boʻladi va yozuv qatlamining boʻyogʻini yoʻq qilmaydi. Koʻzgu qatlamidan aks ettirilgan nur fotodiodga tushadi va agar nur qorongʻi — „kuygan“ maydonga tushsa, u holda nur deyarli aks etuvchi qatlamga oʻtmaydi va fotodiod yorugʻlik oqimining zaiflashishini qayd etadi. Yoʻlning oʻzgaruvchan yorugʻlik va qorongʻi qismlari aks ettirilgan nurning yorugʻlik oqimining oʻzgarishini keltirib chiqaradi va elektr signalidagi oʻzgarishga aylanadi, bu esa elektr haydovchi tizimi tomonidan maʼlumotlarning „dekodlangan“ bitlariga aylantiriladi.
- Audio CD (1982) (CD)
- DTS (1993) — alohida kompakt diskdagi film nusxasiga saundtrek
- DVD-Audio (1999) (DVD-A)
- SACD (1998) (Super audio kompakt disk, super audio CD)
Optik raqamli audio yozuv[tahrir | manbasini tahrirlash]
Plyonkaga tovush joʻrligi raqamli kodlangan shaklda optik usul yordamida toʻgʻridan-toʻgʻri 35 mm plyonkaga bosiladi. Ijro etish vaqtida raqamli signal kinoproyektorga maxsus biriktirma orqali oʻqiladi va keyin protsessor tomonidan koʻp kanalli saundtrekga dekodlanadi.
- Dolby Digital (1992)
- SDDS (1993)
Raqamli audio formatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ovozli maʼlumotlar maʼlum formatdagi faylga yozib qoʻyiladi, elektron audio tashuvchilarda saqlanadi.
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Audio muharriri
- Podkasting
- Ovoz yozish tarixi
- Ovozli kino
- Nota muharriri
- Fonogramma
- Mixtape
- Ovoz yozish studiyasi
Literatura[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Аполлонова Л. П., Шумова Н. Д.. Механическая звукозапись, М. — Л., 1964.
- Парфентьев А. И., Пуссэт Л. А.. Физические основы магнитной записи звука, М., 1957.
Ssilki[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Zvukozapis // Bolshaya sovetskaya ensiklopediya : [v 30 t.] / gl. red. A. M. Proxorov. — 3-e izd. — M. : Sovetskaya ensiklopediya, 1969—1978.
- Magnitnaya zvukozapis
- Mexanicheskaya zvukozapis
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Самая старая в мире звукозапись была сделана в 1860 году — Наука и техника — История, археология, палеонтология — Компьюлента“. 2008-yil 7-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 21-may.
- ↑ Muzikalnaya ensiklopediya. — M.: Sovetskaya ensiklopediya, Sovetskiy kompozitor. Pod red. Yu. V. Keldisha. 1973—1982.
- ↑ „Sergey Alexin. Zvukovoe oborudovanie kinoteatra. Jurnal „Texnika i texnologii kino“, 2006“. 2012-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 6-sentyabr.
- ↑ „Аппарат "Говорящая бумага"“. 2012-yil 2-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 6-sentyabr.
- ↑ „Аппарат для воспроизведения фонограмм "Говорящая бумага" ГБ-8. Инструкция.“. records.su.. 2019-yil 28-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 28-oktyabr.