Nuriddin Mahmud ibn Zangi
| Nuriddin Mahmud ibn Zangi | |
|---|---|
 Nuriddin Mahmud ibn Zangi | |
| Tugʻilishi |
1118-yil 11-fevral Mosul, Iroq |
| Vafoti |
1174-yil 15-may Damashq, Suriya |
| Turmush oʻrtogʻi | Ismat ad-Din Xotun |
| Otasi | Imadud Din Zangi |
| Dini | Islom |
.PNG)
Nuriddin Mahmud ibn Zangi (نور الدين محمود زنگي) (1118-yil fevral, Mosul — 1174-yil may, Damashq) — Buyuk Saljuqiylarning Halabdagi otabeyidir.
Hayoti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Zangilar sulolasidan bo‘lgan Nuriddin 1118-yilda tug‘ilgan. 1146-yilda otasi Imaduddin Zangi vafot etgach, davlat eski turkiy urf-odatlarga koʻra merosxoʻrlar oʻrtasida taqsimlandi. Bu boʻlinish oxirida Mosul Sayfiddin Gʻoziyga, Halab va uning atrofi esa Nuriddinga qoldirildi. 1150-yilda u Turkiyaning saljuqiylar sultoni Rukniddin Masud I ning qiziga uylanadi. U oʻgʻuzlarning avshar qabilasidandir.
Uning salibchilar bilan kurashi
[tahrir | manbasini tahrirlash]I va II Salib yurishlari orasida Anadolu, Suriya va Falastinni, Imoduddin Zangi 1144-yili Urfani zabt etib, Birinchi salib yurishi oxirida tashkil etilgan Urfa okrugiga barham berdi. Bu gʻalaba salibchilarga qarshi birinchi muhim muvaffaqiyatdir. Urfa yoʻqolganidan keyin Yevropa ikkinchi salib yurishiga tayyorlandi. Oʻrta asr islom olamining yorqin namoyandalaridan biri boʻlgan Nuriddin Mahmud ibn Zangi 1148-yilda ukasi vafotidan keyin uni oʻz oʻrnini egallagan akasi va Mosul Otabey Sayfiddin Gʻoziy va ukasi Qudbiddin Mevdud bilan birga harakat qilib, salibchilarga qarshi Islom frontini birlashtirdi. Salibchilarga qarshi kurashda u otasidan meros qolgan usul bilan salib yurishini zararsizlantirishga harakat qildi. Zangilarning bunday fidokorliklari natijasida salibchilar oldinga siljish imkoniyatini topa olmadilar va qirgʻoq boʻylab qolib ketishdi.
Nuriddin 1146-yilda Urfani yana toʻsatdan hujum bilan zabt etdi va bu qisqacha salibchilar qoʻliga tushdi. Shuning uchun Urfa okrugligini tiklashga urinish muvaffaqiyatsiz tugadi. Keyingi yili u Artak va uning atrofini ham qoʻlga kiritdi. U bilan birga Sayfiddin Gʻoziy Damashqni qamal qilib, salibchilar bilan jang qildi. U salib yurishining muvaffaqiyatsiz tugashini taʼminladi. U Xarim qal’asini qoʻlga kiritdi, Yagradagi salibchilarni magʻlub etdi. 1149-yilda Antioxiya shahzodasi Raymond Afrin jangida oʻldirildi.[1] Keyinchalik u Famiya qal’asini ham qoʻlga kiritdii. Nuriddin Mahmud nufuzi oshub Mesopotamiya uning sultonligi bilan bitta qoida ostida Sharqiy Anadolu va Suriya 1153-yil Saljuqiylar sulolasi soyasida uchun yetarli oshdi.
U Urfa grafi Joselin II ni 1152-yil asirga olib, Halabda qamoqqa tashladi. 1154-yilda Damashqqa hujum qilib, Muchiriddin Abakdan Damashqni oldi. 1156-yilda Quddus qiroli Boduen III bilan sulh tuzdi. Biroq Boduen turk va arab chodirlariga hujum qilganda bu tinchlik buzildi. Nuriddin Damashq yaqinidagi janglarda gʻalaba qozondi va Banyasda oʻldirilganlar uchun nasroniy asirlarini qilichdan oʻtkazdirdi. [2]
Nuriddin Mahmud keyinchalik 1157-yilda Quddus Qiroli III bo‘ldi. Boduenni magʻlub etdi. 1158-yilda salibchilardan yengilgan boʻlsa-da, 1164-yilda Harimda ularni magʻlub etadi.
Mahmud Zangi Misrda Fotimiy xalifasining makkorligini anglab yetadi va Eseduddin Shirkuh va Shirkuhning jiyani Salohuddin Ayyubiyni Misrga jo‘natadi va Fotimiylarning salibchilar bilan hamkorlik qilishiga to‘sqinlik qiladi va shu tariqa Misrning Quddus podsholigi tasarrufiga o‘tishining oldini oladi. Shundan so‘ng, 1171-yilda islom olamida ikkilikka sabab bo‘lgan Fotimiylar xalifaligining yemirilishini taʼminlab, saljuqiylarning orzusi, yaʼni islom birligining amalga oshishiga olib keldi. Salohuddin Ayyubiy Nuriddin Zangi vafotigacha Misrning noibi bo‘lib, uning amridan tashqariga chiqmadi.
Oʻlimi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Nuriddin Mahmud 1173-yilda Marash va Goʻksunni Anadolu saljuqiylaridan oldi, lekin Qilich Arslon II bilan shartnoma tuzib, shaharlarni qaytarib berdi. Nuriddin 1174-yilda Damashqda faringitdan vafot etadi. [3]
Uning oʻrniga oʻgʻli al-Meliku’s-Solih Imoduddin Ismoil keldi. Bu davrda Salohuddin Ayyubiy mamlakat yerlarini asta-sekin egallashni boshlaydi. Salohuddin bilan kurashgan zangilar ularga bas kela olmadilar. Ismoil betob bo‘lgach, o‘z mamlakatini Mosul hukmdori Izziddin Maʼsudga vasiyat qildi. 1181-yilda vafot etgach, Halab tugatildi.
Maʼlumki, zangilar o‘g‘uzlarning avshar qabilasidan bo‘lgan. Zangi davlati yemirilib, bu yerdan koʻchib kelgan baʼzi Avshar qabilalari Karamanoʻgʻullari bekligiga asos solgan.
Shaxsiyati
[tahrir | manbasini tahrirlash]Nuriddin Mahmud Zangi adolatli hukmdor edi. Shuning uchun ham o‘z qavmi unga al-Amir’ul-odil (Odil hukmdor) laqabini qo‘ygan. Bolaligida yaxshi taʼlim olgan Nuriddin davlat boshqaruvida diplomatik uslubdan foydalangan. U amalga oshirgan usta siyosati tufayli musulmonlarning birligini taʼminladi va keyinchalik qoʻmondonlaridan biri Salohuddin tomonidan amalga oshirilgan Quddusni fath qilish uchun zamin tayyorladi.
Nuriddin ilg‘or rahnamo edi, har doim kelajakni o‘ylab qadam tashlardi. Uning uchta orzusi bor edi. Birinchisi, musulmonlarni birlashtirish va islomiy birlikni oʻrnatish edi — u tirikligida qilgan. Ikkinchi orzu, yaʼni Quddusni qayta zabt etish, Salohuddin oʻzidan keyin amalga oshirdi. Uning oxirgi orzusi Konstantinopolni zabt etish Bu Usmonli sultoni Mehmed II ga nasib boʻldi.
Nuriddin maorifga katta ahamiyat bergan. Damashq, Halab, Xama, Homs va Baalbek shaharlarida taʼlim muassasalari tashkil etdi. U birinchi „Dorul hadis“ga asos solgan, rasadxonada quyosh soati qurdirgan. U o‘z qo‘mondonlariga alohida ahamiyat berib, ularni, ayniqsa Salohuddinni ham sarkardalik, ham siyosatga o‘rgatgan. Damashqdagi Nuriya madrasasida dafn etilgan, tirikligida o‘zi tomonidan qurilgan. U Damashqda qurgan buyuk kasalxona o‘sha davrning eng mashhur mutaxassis shifokorlari xizmat ko‘rsatgan sog‘liqni saqlash muassasasi edi. U hadis universiteti bo‘lgan birinchi „dor-ul-hadis“ga asos solgan va ko‘plab kitoblarni hadya qilgan. U dindor edi va olimlarning homiysi edi. Hatto o‘z qarorgohida ham Qur’on o‘qib, hurmat bilan tinglardi. U o‘z davlatini adolat bilan boshqargani uchun „Malik-ul-Odil“ laqabi bilan mashhur edi. Haftada ikki kun xalq oldiga chiqib, shikoyatlarni tinglardi. Adolatsizlikning oldini olish, davlat manfaatlarini himoya qilish maqsadida razvedka idorasini tuzdi. U muloqotda kabutarlardan foydalandi. O‘zining va oilasining ehtiyoj va manfaatini shaxsiy mol-mulkidan sarf qilar edi. O‘ljadan ulamolar halol degan narsadan boshqa narsani olmas, oltin va kumush ishlatmas, ipak kiymas edi.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Christopher Tyerman, God’s War: A New History of the Crusades, 195. (ingl.)
- ↑ Karl Vilhelm Zetterstéen, Nûreddin Zengî, MEB İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1964, c. IX, s. 360..
- ↑ Nur al-Din Mahmud b. Zanki, N. Elisseeff, The Encyclopaedia of Islam, Vol. VIII, ed. C.E.Bosworth, E. van Donzel, W.P.Heinrichs and G. Lecomte, (Brill, 1995), 132. (İngilizce).