Afyun: Versiyalar orasidagi farq
k Bot: Migrating 64 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q46452 (translate me) |
CoderSIBot (munozara | hissa) Maqolaga matn qoʻshildi |
||
| Qator 1: | Qator 1: | ||
[[Tasvir:Field of opium.jpg|thumb|326px|Afyun lolazori, [[Myanma]].]] |
[[Tasvir:Field of opium.jpg|thumb|326px|Afyun lolazori, [[Myanma]].]] |
||
'''Afyun''' [[lolaqizgʻaldoq]] (''papaver somniferum'') sharbatini quritib olinadigan kuchli [[giyohvand]]dir. [[Morfin]] [[alkaloid]]lari koʻp boʻlganligi uchun [[tibbiyot]]da ogʻriqsizlantiruvchi dori sifatida qoʻllanar edi; biroq [[bangi]]likni keltirib chiqarishi tufayli hozirda deyarli qoʻllanmaydi. |
'''Afyun''' [[lolaqizgʻaldoq]] (''papaver somniferum'') sharbatini quritib olinadigan kuchli [[giyohvand]]dir. [[Morfin]] [[alkaloid]]lari koʻp boʻlganligi uchun [[tibbiyot]]da ogʻriqsizlantiruvchi dori sifatida qoʻllanar edi; biroq [[bangi]]likni keltirib chiqarishi tufayli hozirda deyarli qoʻllanmaydi. |
||
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi --> |
|||
'''Afyun''' (aslida yun. abijum — mudra-tuvchi, uxlatuvchi), opiy, "qora dori"—1) ko‘knorning xomroq ko‘sagini tilib qo‘yganda undan oqib chiqib, havoda qorayib qotgan, sutsimon shira. Tar-kibida morfin, papaverin, kodein, te-bain, narkotin va 20 ga yaqin boshqa al-kaloidlar bor. Dam-badam qabul qilib turilsa, boshqa narkotiklar kabi unga o‘rganib qolish mumkin. Bu hayot uchun xavfli. A. preparatlari tibbiyotda og‘riqsizlantiruvchi dori sifatida ish-latiladi. U asosan tarkibidagi morfin b-n ta’sir etadi.A. qadimdan ma’lum. Bardi (papi-rus) ga yozilgan qad. Misr yozuvlarida (mil. av. 1552 y.) dori sifatida tavsiya etilgan. Teofrast (mil. av. 3- a.), Di-oskoridus-Diskuridis (mil. av. 77 y.) ham o‘z asarlarida A. dori ekanligini aytib o‘tishgan. A. dastlab dori sifati-da Kichik Osiyoning jan.-sharqida, Yevro-pada ishlatilgan va "opiy" deb atalgan. Yunonlardan arablar va Yaqin Sharqdagi boshqa xalqparga "afyun" shaklida kir-gan (o‘zbeklar "qora dori" ham deyisha-di). Abu Bakr ar-Roziy, Abu Ali ibn Sino, Ibn Baytor, Dovuvdi Antokiy-larning asarlarida ham A.ning tibbiy nafi, ishlatilish usullari bayon etil-gan. Xitoyda A.ni tutatib chekish rasm bo‘lgan. Bu odat keyinchalik Hindiston va Eronga ham o‘tgan. A. kuchli narkotik 803bo‘lganligi uchun hamma mamlakatlarda, jumladan O'zbekistonda ham uni iste’-mol qilish taqiqlangan. A.ni i. ch. va sotish b-n shug‘ullangan kishilar jino-iy javobgarlikka tortiladi; 2) ba’zan zahar, og‘u ma’nosida ishlatiladigan so‘z. <ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref> |
|||
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri --> |
|||
== Tarixi == |
== Tarixi == |
||
Afyun haqida eslab oʻtuvchi ilk manbalar mil. avv. 500 yillarga oiddir ([[Mesopotamiya]]). [[Qadimgi Yunoniston]]da ham ma’lum boʻlgan, jumladan [[Buqrot]] afyunning ogʻriqsizlantiruvchi xususiyati borligini e’tirof etgan. [[Yevropa]]da afyunxoʻrlik [[XIX asr]]da avjiga chiqqan. |
Afyun haqida eslab oʻtuvchi ilk manbalar mil. avv. 500 yillarga oiddir ([[Mesopotamiya]]). [[Qadimgi Yunoniston]]da ham ma’lum boʻlgan, jumladan [[Buqrot]] afyunning ogʻriqsizlantiruvchi xususiyati borligini e’tirof etgan. [[Yevropa]]da afyunxoʻrlik [[XIX asr]]da avjiga chiqqan. |
||
| Qator 7: | Qator 12: | ||
{{stub}} |
{{stub}} |
||
[[Turkum:Giyohvand moddalar]] |
[[Turkum:Giyohvand moddalar]] |
||
== Manbalar == |
|||
{{manbalar}} |
|||
9-Mart 2013, 23:00 dagi koʻrinishi
Afyun lolaqizgʻaldoq (papaver somniferum) sharbatini quritib olinadigan kuchli giyohvanddir. Morfin alkaloidlari koʻp boʻlganligi uchun tibbiyotda ogʻriqsizlantiruvchi dori sifatida qoʻllanar edi; biroq bangilikni keltirib chiqarishi tufayli hozirda deyarli qoʻllanmaydi.
Afyun (aslida yun. abijum — mudra-tuvchi, uxlatuvchi), opiy, "qora dori"—1) ko‘knorning xomroq ko‘sagini tilib qo‘yganda undan oqib chiqib, havoda qorayib qotgan, sutsimon shira. Tar-kibida morfin, papaverin, kodein, te-bain, narkotin va 20 ga yaqin boshqa al-kaloidlar bor. Dam-badam qabul qilib turilsa, boshqa narkotiklar kabi unga o‘rganib qolish mumkin. Bu hayot uchun xavfli. A. preparatlari tibbiyotda og‘riqsizlantiruvchi dori sifatida ish-latiladi. U asosan tarkibidagi morfin b-n ta’sir etadi.A. qadimdan ma’lum. Bardi (papi-rus) ga yozilgan qad. Misr yozuvlarida (mil. av. 1552 y.) dori sifatida tavsiya etilgan. Teofrast (mil. av. 3- a.), Di-oskoridus-Diskuridis (mil. av. 77 y.) ham o‘z asarlarida A. dori ekanligini aytib o‘tishgan. A. dastlab dori sifati-da Kichik Osiyoning jan.-sharqida, Yevro-pada ishlatilgan va "opiy" deb atalgan. Yunonlardan arablar va Yaqin Sharqdagi boshqa xalqparga "afyun" shaklida kir-gan (o‘zbeklar "qora dori" ham deyisha-di). Abu Bakr ar-Roziy, Abu Ali ibn Sino, Ibn Baytor, Dovuvdi Antokiy-larning asarlarida ham A.ning tibbiy nafi, ishlatilish usullari bayon etil-gan. Xitoyda A.ni tutatib chekish rasm bo‘lgan. Bu odat keyinchalik Hindiston va Eronga ham o‘tgan. A. kuchli narkotik 803bo‘lganligi uchun hamma mamlakatlarda, jumladan O'zbekistonda ham uni iste’-mol qilish taqiqlangan. A.ni i. ch. va sotish b-n shug‘ullangan kishilar jino-iy javobgarlikka tortiladi; 2) ba’zan zahar, og‘u ma’nosida ishlatiladigan so‘z. [1]
Tarixi
Afyun haqida eslab oʻtuvchi ilk manbalar mil. avv. 500 yillarga oiddir (Mesopotamiya). Qadimgi Yunonistonda ham ma’lum boʻlgan, jumladan Buqrot afyunning ogʻriqsizlantiruvchi xususiyati borligini e’tirof etgan. Yevropada afyunxoʻrlik XIX asrda avjiga chiqqan.
Ishlab chiqarilishi
Bugungi kunda afyun Tayland, Laos, Birma hamda Afgʻonistonda oʻstiriladi. Afyun hosili borasida Afgʻoniston birinchi oʻrinda turibdi.
 | Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak. |