Mavsum
Mavsum:
1) fasl, yil fasli. Mavsum iqlimiy, astronomik, fenologik belgilariga qarab ajratiladi. Iqlimiy yoki sinoptik Mavsum astronomik fasllarga toʻgʻri kelmaydi. Oʻrta mintaqada, jumladan, Oʻzbekistonda 4 Mavsum – bahor, yoz, kuz, qish ajratiladi (qarang Yil fasllari);
2) biror ish bajariladigan yoki tabiat hodisalari boʻlib oʻtadigan davr. Mas, chigit ekish, baliq ovlash, paxta terish (oʻrim-yigʻim), musson shamollari, yogʻingarchilik Mavsumlari va hokazo[1].
Mavsum – bu maʼlum bir mintaqadagi ob-havo, ekologiya va kunduzgi soatlar sonining oʻzgarishiga asoslangan yil boʻlimi hisoblanadi [2] . Yerda fasllar Yerning Quyosh atrofida egilgan orbitasining eksenel parallelligi natijasida hosil boʻladi. [3] [4] [5] Mo''tadil va qutbli mintaqalarda fasllar Yer yuzasiga tushadigan quyosh nurlari intensivligining o'zgarishi bilan ajralib turadi, ularning o'zgarishi hayvonlarning qish uyqusiga yoki migratsiyasiga, oʻsimliklarning esa uyqu holatiga olib kelishi mumkin. Turli madaniyatlar fasllar soni va tabiatini mintaqaviy oʻzgarishlarga qarab belgilaydilar, va shuning uchun fasllar soni oʻzgarib turadigan bir qator zamonaviy va tarixiy madaniyatlar mavjud.
Shimoliy yarim sharda toʻgʻridan-toʻgʻri quyosh nuri faqat may, iyun va iyul oylarida tushadi, chunki yarim shar Quyoshga juda kam qaraydi. Noyabr, dekabr va yanvar oylarida Janubiy yarim sharda ham xuddi shunday boʻladi. Yerning osial boʻlinishi quyoshning yozgi oylarda osmonda yuqori boʻlishiga sabab boʻlib, quyosh oqimini oshiradi. Biroq, mavsumiy kechikishlar tufayli, iyun, iyul va avgust oylari Shimoliy yarim sharda eng issiq oylar, dekabr, yanvar va fevral oylarida esa janubiy yarimsharda eng issiq oylardir.
Odatda Mo''tadil va subqutbli mintaqalarda Grigorian taqvimiga asoslangan toʻrt fasl tan olinadi: bahor, yoz, kuz va qish . Ekologlar ko'pincha belgilangan kalendar sanalari bilan bog'liq bo'lmagan mo''tadil iqlim mintaqalari uchun olti fasl modelidan foydalanadilar: prevernal, bahorgi, estival, serotinal, kuzgi va qishki . Koʻpgina tropik mintaqalarda ikki fasl bor: yomgʻirli, nam yoki mussonli mavsum quruq mavsum . Baʼzilar uchinchi salqin, yumshoq yoki harmattan mavsumiga ega. „Fasllar“ shuningdek, boʻron mavsumi, tornado mavsumi va yongʻin mavsumi kabi muhim ekologik hodisalarning vaqti bilan belgilanishi mumkin. Tarixiy ahamiyatga ega boʻlgan baʼzi misollar qadimgi Misr fasllari – toshqin, oʻsish va suvning pastligi – ilgari Misrda Nilning avvalgi yillik suv toshqini bilan aniqlangan.
Fasllar koʻpincha agrar jamiyatlar uchun alohida ahamiyatga ega boʻlib, ularning hayoti ekish va oʻrim-yigʻim vaqtlari bilan bogʻliq boʻlib, fasllarning oʻzgarishi koʻpincha marosimlarga taʼsir etadi. Fasllarning taʼrifi ham madaniy ahamiyatga ega. Hindistonda qadimgi davrlardan hozirgi kungacha janubiy Osiyo diniy yoki madaniy kalendarlariga asoslangan olti fasl yoki Ritu (Hind mavsumi) qishloq xoʻjaligi va savdo kabi maqsadlarda tan olingan va aniqlangan.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
- ↑ „Definition of SEASON“. www.merriam-webster.com. Qaraldi: 2018-yil 27-aprel.
- ↑ Khavrus, V.; Shelevytsky, I. (2010). "Introduction to solar motion geometry on the basis of a simple model". Physics Education 45 (6): 641–653. doi:10.1088/0031-9120/45/6/010. Archived from the original on 2016-09-16. https://web.archive.org/web/20160916180315/https://sites.google.com/site/khavrus/public-activities/SolarEng. Qaraldi: 2011-05-13.Mavsum]]
- ↑ Khavrus, V.; Shelevytsky, I. (2012). "Geometry and the physics of seasons". Physics Education 47 (6): 680–692. doi:10.1088/0031-9120/47/6/680. http://sites.google.com/site/khavrus/public-activities/seasons.
- ↑ Lerner, K. Lee. World of earth science. Thomson-Gale, 2003 — 487-bet. ISBN 0-7876-9332-4. OCLC 60695883. „Although these distances seem counterintuitive to residents of the Northern Hemisphere who experience summer in July and winter in January — the seasons are not nearly as greatly affected by distance as they are by changes in solar illumination caused by the fact that Earth’s polar axis is inclined 23.5 degrees from the perpendicular to the ecliptic (the plane of the solar system through or near which most of the planet’s orbits travel) and because the Earth exhibits parallelism (currently toward Polaris, the North Star) as it revolves about the Sun.“
 | Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |
 | Ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib, Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin. Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak. |