Manasarovar koʻli
Manasarovar koʻli (sanskritcha: mTsho Mapham) (tibetcha Tibetan Mapham) deb ham ataladi.
Etimologiya[tahrir | manbasini tahrirlash]
Sanskrit tilidagi " Manasarovar " (मानसरोवर) ikki sanskrit soʻzining birikmasidir. " Mānas " (kāngāī) "aql " (keng maʼnoda barcha aqliy kuchlar uchun qoʻllaniladi) [1] maʼnosini bildirsa, „ sarovara “ (सरोवर) esa „koʻl“ degan maʼnoni anglatadi. [2]
Geografiya[tahrir | manbasini tahrirlash]
Nepaldan taxminan 50 kilometr shimoli-gʻarbda, Uttarakhanddan 100 kilometr sharqda va Tibetning janubi-gʻarbiy mintaqasida joylashgan. 4,590 metr (15,060 ft) kenglikdagi koʻl dengiz sathidan 4590 balandlikda joylashgan, asosan, bu shoʻr koʻllar bilan qoplangan Tibet platosida katta chuchuk suvli koʻl uchun nisbatan baland balandlik hisoblanadi. Qishda muzlaydi. Brokmanning soʻzlariga koʻra, bu Osiyodagi eng baland chuchuk suvli koʻllardan biridir (eng balandi Nepaldagi Tilicho koʻli, 4919 m balandlikda).[3]
Manasarovar koʻli nisbatan yumaloq shaklga ega, aylanasi 88 kilometr (54.7 mi) ga teng . Uning chuqurligi maksimal 90 metr (300 ft) ga etadi va uning sirt maydoni 320 square kilometre (123.6 mi²) . U yaqin atrofdagi Rakshastal koʻliga tabiiy Ganga Chhu kanali orqali ulanadi. Manasarovar koʻli Hind daryosining eng sharqiy irmogʻi boʻlgan Sutlejning manbasiga yaqin joylashgan. Yaqin atrofda Brahmaputra daryosi, Hind daryosi va Gang daryosining muhim irmogʻi Karnali manbalari joylashgan.
Manasarovar koʻli Rakshastal koʻliga quyiladi, bu shoʻr suvli endoreik koʻldir . Rakshastal koʻli Manasarovar koʻli bilan birlashganda kelganda koʻllar Sutlej havzasiga quyiladi.
2020-yil may oyida Hindiston yangi 80 km uzunlikdagi avtomobil yoʻli Dxarchuladan Lipulex dovonigacha boʻlgan Hindiston-Xitoy chegarasi boʻylab Hindiston-Xitoy chegarasi geostrategik yoʻllari loyihasi boʻyicha Tibetdagi Kailas — Manasarovargacha yoʻnalishini oʻz ichiga oldi.[4]
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Manasarovar koʻli yoki uning joylashuvi haqida Vedik adabiyotida yoki qadimgi sanskrit va Prakrit matnlarida hech qanday eslatma yoʻq. Mustamlaka davri va zamonaviy adabiyotlarda Kailash-Manasarovar hind dinlarining, xususan, hinduizmning eng muqaddas joylaridan biri ekanligi aytilgan boʻlsa-da, bu holat 1-ming yillikning oʻrtalari va oxirigacha boʻlgan dastlabki hind manbalarida uchramaydi.[5][6] Buning oʻrniga, ilk buddist, hindu va jayna matnlarida afsonaviy Meru togʻi va Manasa koʻli eslatib oʻtilgan. Afsonaviy Manasa koʻli Brahmaning ongi orqali yaratilgan, keyinchalik Brahma bilan bogʻlangan va uning vahana hamsasining afzal koʻrgan maskani sifatida tasvirlangan. Muqaddas hisoblangan hamsa, donolik va goʻzallikni ifodalovchi subkontinent ramziyligining muhim elementidir.[7]
Manasarovar haqida Yevropa manbalarida eng qadimgi qaydlar Antonio de Monserrat ismli iezuit sayohatchisining hisobotida uchraydi.[8] U Himoloy togʻlari ustidagi platoda „Mansaruor“ koʻli boʻyida „juda qadimiy shahar“ borligini daʼvo qilgan hind yogislarini uchratganini yozgan. Uning qoʻshimcha qilishicha, bu „yogilar koʻp hududlarga tashrif buyurishadi, lekin koʻp yolgʻon gapirishadi va afsonalarni faktlar bilan aralashtirib yuborishadi“.[8] Aleks Makkeyning taʼkidlashicha, de Monserratning 16-asr hisoboti unutilgan, 20-asrda qayta kashf etilgan.[8] Odatda, buddistlar, hindular va jaynlar tez-tez boradigan yirik tarixiy ziyoratgohlar oʻzlarining manbalarida boy homiylar yoki qirollar tomonidan infratuzilmani qurishdagi tarixiy haqiqatlar koʻplab muhokamalarga sabab boʻldi. Hinduizmda bu Puranasdagi mahatmya boʻlimlari edi va infratuzilmaga maʼbudlar, dharmasalalar, ashramlar va ziyoratgohlar kiradi degan maʼlumotlar uchrab turadi. Biroq1930-yillarga qadar Kailash-Manasarovar mintaqasida bunday tuzilmalar haqida hech qanday dalil yoʻq.[6]
Diniy ahamiyati[tahrir | manbasini tahrirlash]
Hinduizmda[tahrir | manbasini tahrirlash]
Manasarovar koʻli va Kaylash togʻi Shivaning qarorgohi ekanligiga ishoniladi. Bu yerda muqaddas Gang daryosi Shiva tomonidan qoʻllab-quvvatlangan va Himoloy ostidagi unumdor vodiylarni oziqlantirish uchun yuborilgan deb ishoniladi. Baʼzan Meru bilan aralashib ketadi.[9]
Bon dinida[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bon dini, shuningdek, Chjan Zhung Meri muqaddas xudosining muqaddas joyi bilan bogʻliq. Bon dinining asoschisi Tonpa Shenrab birinchi marta Tibetga tashrif buyurganida — Tagzig Volmo Lungringdan — u koʻlda yuvindi.
Buddizmda[tahrir | manbasini tahrirlash]
Buddistlar koʻlni ona printsipi, Kaylash esa ota printsipi sifatida bogʻlaydi. Yamantaka ziyoratgohi sakkizta qoʻriqchi xudolardan biri boʻlib, u shafqat va donolikni birlashtirish uchun quchoqlash harakatida koʻrsatilgan. Kora deb nomlangan togʻ atrofidagi anʼanaviy 32 milya aylana es muqaddas yurish hududi hisoblanadi.[9]
Koʻlning qirgʻogʻida bir nechta monastirlar mavjud boʻlib, ulardan eng diqqatga sazovor joyi tik tepalikda qurilgan qadimiy Chiu monastiri boʻlib, u xuddi qoyadan oʻyilgandek koʻrinadi.
Jaynizmda[tahrir | manbasini tahrirlash]
Jaynizmda Manasarovar koʻli birinchi Tirthankara, Rishabha bilan bogʻliq.[9] Jayn oyatlariga koʻra, birinchi Tirthankar Bhagvan Rishabhdev Ashtapad togʻida nirvanaga erishgan. Bhagvan Rishabhdevning oʻgʻli Chakravati Bharat sokin Himoloylarda joylashgan Ashtapad togʻida marvaridlar bilan bezatilgan saroy qurgan edi. Ashtapad Maha Tirth bilan bogʻliq koʻplab hikoyalar mavjud, masalan, Kumar va Sagarning oʻgʻillari, Tapas Kher Parna, Ravan va Mandodri Bhakti va boshqalar.[10]
Bu hudud sayohatchilar uchun eng yaxshi joy va mashhur piknik joyi. Oʻzining ajoyib goʻzalligi va tabiati tufayli u butun dunyodan sayyohlarni oʻziga jalb qildi.
Galereya[tahrir | manbasini tahrirlash]
-
Manasarovar ko'liga boradigan yo'l -
Ko'l yaqinidagi kichik ibodatxonalar va stupa -
Sohilda buddist ibodat bayroqlari -
Yodgorliklar va ko'l yaqinidagi Kailash tog'i -
Kailash tog'ining quyosh botishi
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Adi Kailash
- Char Dham
- Hindistondagi hindlarning ziyoratgohlari
- Kalapani hududi
- Rakshas Tal
- Yatra
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Williams. „Monier-Williams Sanskrit-English Dictionary“. faculty.washington.edu. — „mánas n. mind (in its widest sense as applied to all the mental powers), intellect, intelligence, understanding, perception, sense, conscience, will RV. &c. &c. (in phil. the internal organ or antaḥ-karaṇa of perception and cognition, the faculty or instrument through which thoughts enter or by which objects of sense affect the soul IW. 53
• in this sense manas is always is always regarded as distinct from ātman and puruṣa, 'spirit or soul' and belonging only to the body, like which it is – except in the Nyāya – considered perishable“. 2012-yil 3-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 10-oktyabr. - ↑ Williams. „Monier-Williams Sanskrit-English Dictionary“. faculty.washington.edu. — „sarovara ○vara n. (accord. to some also m.) a lake or large pond, any piece of water deep enough for the lotus Kāv. Pur. &c“. 2015-yil 20-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 10-oktyabr.
- ↑ Brockman, Norbert. Encyclopedia of Sacred Places, Volume 1. ABC-CLIO, 2011 — 356 bet. 2019-yil 4-aprelda qaraldi.
- ↑ Suhasini Haidar, New road to Kailash Mansarovar runs into diplomatic trouble, The Hindu, 9 May 2020.
- ↑ Alex McKay (2015), Kailas Histories, Brill Academic, pp. 375-379 with footnotes
- ↑ 6,0 6,1 Alex McKay (2013). Pilgrimage in Tibet. Taylor and Francis, ISBN 9781315027180, pp. 165-168 Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; name "mckay165" defined multiple times with different content - ↑ Eckard Schleberger, Die Indische Götterwelt. Eugen Diederich Verlag. 1997 (olmoncha)
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Alex McKay (2015), Kailas Histories, Brill Academic, pp. 375-379 with footnotes
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Brockman, Norbert. Encyclopedia of Sacred Places, Volume 1. ABC-CLIO, 2011 — 356 bet. 2019-yil 4-aprelda qaraldi. Brockman, Norbert (2011). Encyclopedia of Sacred Places, Volume 1. ABC-CLIO. p. 356. Retrieved 4 April 2019.
- ↑ „'Lost' tirth of Jains traced to Himalayas - Latest News & Updates at Daily News & Analysis“. dnaindia.com (2011-yil 30-dekabr). 2017-yil 15-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 29-aprel.
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Mount_Kailash travel guide from Wikivoyage