Katta sinagoga

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Katta sinagoga
Umumiy maʼlumot
Joylashuvi Ukraina Lutsk, Ukraina
Texnik holati
Material gʻisht
Katta sinagoga

Katta sinagoga – Ukrainaning Lutsk shahridagi minorali Uygʻonish davri binosi. Yahudiylar kvartalida joylashgan boʻlib, Ikkinchi jahon urushida Polshaga bostirib kirilgunga qadar Lutsk (polyakcha: Łuck) dagi diniy, taʼlim va jamoat markazi boʻlgan. 1626-yilda qurilgan va qal’a sinagogasining yaxshi namunasi[1]. 1942-yilda qisman vayron boʻlgan sinagoga 1970-yillarda qayta tiklangan. Hozir sport klubi sifatida foydalanilmoqda.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qirol Sigismund III Vasa

Lutskdagi yahudiylarning birinchi yozuvlari 1388-yilga toʻgʻri keladi. Litva Buyuk Gertsogi Buyuk Vitautas Lutsk yahudiylari uchun imtiyozlar bergan. XV asrning oxiriga kelib, Lutsk yahudiy jamoasi katta boylik va taʼsirga ega hamda uning baʼzi aʼzolari soliq yigʻuvchilar sifatida mashhur boʻlgan. Yahudiylar odatda savdo-sotiq bilan shugʻullangan, ammo ular pivo zavodiga ega boʻlib, gildiyalarni boshqargan. Ilmiy tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, birinchi gʻishtdan qurilgan sinagoga XVI asrning ikkinchi yarmida qurilgan. Taxminlarga koʻra, sinagoga 1617-yilda Tatarlar bosqinida yongʻin natijasida vayron boʻlgan. Yangi ibodatxona eski bino xarobalari ustiga qurilgan.

Polsha qiroli Sigismund III Vasa 1626-yil 5-mayda yangi ibodatxona va maktab qurilishini tasdiqlagan. Biroq, ibodatxonaning qurilishiga Dominikan qoʻshinlari qarshilik koʻrsatgan. Xristianlik qoidalariga koʻra, ibodatxonalar maʼlum bir balandlikdan oshmasligi kerak boʻlgan. Biroq, shoh uning roziligini tasdiqlagan va yahudiy jamoasi gʻalaba qozongan. Dominikanlar qirollik saroyining nazaridan tushib qolgan. Sinagoga balandligi Dominikan cherkovining balandligidan oshmasligi zarur boʻlgan.

Italiya-Polsha Uygʻonish davri meʼmorchiligini ifodalovchi kub shaklidagi ibodat zali yangi ibodatxonaning asosiy qismi. Devorlarning qalinligi 1,5 m gacha boʻlgan. Ayollar tomonidan va yahudiy maktabi yoki Yeshiva uchun ishlatiladigan ikkita qoʻshimcha boʻlim boʻlgan. Ibodat zalining janubiy burchagida qirolning xohishiga koʻra, teshikli arsenalni oʻz ichiga olgan mudofaa minorasi qurilgan. Minora shahar devorlarining bir qismini tashkil qilib, ibodatxonaga diniy va tarbiyaviy rollardan tashqari mudofaaga hissa qoʻshish imkonini bergan[2].

Yangi davrda[tahrir | manbasini tahrirlash]

19-asrda Lutsk yahudiylari

1869-yilda sinagoga yongʻindan zarar koʻrgan. 1886-yilda qayta tiklangan. XIXasrda Lutsk yahudiy jamoasining turmush tarzi Rossiya imperiyasining iqtisodiy va qonunchilik xususiyatlari tufayli oʻzgargan. Oʻsha davr tendensiyalariga koʻra, yahudiy jamoasi segmentlarga boʻlingan. Lutskda sinagogalar bilan yangi yahudiy mahallalari paydo boʻlgan. Eski kvartallar odatda bir-biriga yaqin qurilgan iflos yogʻoch uylarda yashovchi kambagʻal yahudiylardan iborat boʻlgan. Natijada asosiy sinagoga markaziy rolini yoʻqotgan.

Birinchi jahon urushi paytida sinagoga oʻqqa tutilgan, ammo jiddiy zarar koʻrmagan. Ikkinchi Polsha Respublikasida Lutsk shahri Volin voyevodaligining poytaxti boʻlgan (1921—1939) va 1936-yilda viloyat maʼmuriyati uni qayta tiklash uchun mablagʻ ajratgan.

Ikkinchi jahon urushida[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bosqinchi sovetlar shaharni 1939-yilda butun mintaqa bilan birga Ukraina SSR tarkibiga qoʻshib olgan. 1941-yilda Germaniya Sovet Ittifoqiga hujum qilgandan soʻng, Lutsk (nemischa: Luzk) Ukraina xalq militsiyasi tomonidan uyushtirilgan pogromning koʻrinishi boʻlgan va yahudiylar okrugi bilan birga sinagoga yoqib yuborilgan[3].

1941-yil dekabrda Lutsk gettosi tashkil etilgan. 1942-yil avgust va sentyabr oylarida gettoning 17 000 ga yaqin mahbuslari Buyurtma politsiyasi batalyonlari tomonidan oʻldirilgan. Getto 1942-yil dekabrda tugatilgan. Avvalgi asosiy ibodatxona binosi boshab qolgan. Urushdan keyin koʻp yillar oʻtgach, kino uyi va sport zali sifatida qayta qurilgan[4].

Arxitekturasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ibodatxonaning qurilish uslubi bugungi kungacha saqlanib qolgan

Ayrim tadqiqotchilar va muzeylar sinagoga tarixini oʻrganishgan. Tel-Aviv universiteti kampusida joylashgan Beth Hatefutsoth yahudiy diasporasining Nahum Goldmann muzeyida sinagoga modeli mavjud. Model jahon urushlari paytida yoʻqolgan meʼmoriy tafsilotlarni ochib beradi. Quddusdagi ibroniy universiteti qoshidagi Yahudiy sanʼati markazi tashqi va interyerning 3D-modelini yaratgan. 1995-yil 30-mayda yoʻqolgan yahudiylarga bagʻishlangan esdalik lavhasi sinagoga devoriga oʻrnatilgan.

Sobiq sinagoga kub shaklida qurilgan, minorasi boʻlgan. Dekoratsiyadagi ratsional aniqlik, qisqalik va vazminlik uning Uygʻonish davri uslubiga xos ekanligini bildiradi. Qadimgi ibodatxonalarning jamoat vazifalari tufayli ibodatxonaning biron bir individual xususiyati binoning diniy xususiyatini ochib bermaydi. Bino ostida oʻrganilmagan zindonlar mavjud.

Galereya[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Wartime destruction
    Urush vaqtidagi holati
  • Plan of the Synagogue
    Sinagoga rejasi
  • Synagogue (background) and Jesuit roof today
    bugungi kunda sinagoga va Jezuittomi
  • Plaque
    Blyashka
  • Synagogue today
    Bugungi sinagoga

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ The Jews and Europe: 2000 Years of History, By Elena Romero, Uriel Macías Kapón, Henry Holt, 1994, p. 150.
  2. ↑ „Hallelujah! Assemble, Pray, Study – Synagogues Past and Present“. Beit Hatfutsot.
  3. ↑ YIVO Encyclopedia of Jews in Eastern Europe, Lutsk. Following the Soviet liberation in February 1944, only about 150 Jews returned. By 1959, just 600 Jews were living in Lutsk. The fortified synagogue was turned into a movie theater and later into a sports hall. A residential area was constructed on the site of the Rabbinite and Karaite cemeteries.
  4. ↑ Dr Pawel Goldstein, Lutsk (Luck) Ghetto. Geni.com. Retrieved 23 July 2015.

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Katta_sinagoga&oldid=4181127" dan olindi