Jomʼe masjidi (Ahmadobod)
| Masjid | |
Jomʼe masjidi (Ahmadobod)
| |
 | |
| Kirish qismi | |
| Mamlakat |  Hindiston
|
| Shahar | Ahmadobod |
| Koordinatalar | 23°01′26″N 72°35′14″E / 23.023822°N 72.587222°E G OKoordinatalari: 23°01′26″N 72°35′14″E / 23.023822°N 72.587222°E G O |
| Asoschi | Ahmad Shoh I |
| Asosiy sana: 1424-yil
| |
| Gumbazlar soni | 15 |
| Qurilish materiali | Sariq qumtosh |
| Holati | faol |
 Jomʼe masjidi (Ahmadobod) Vikiomborda
| |
Jomʼe masjidi, Juma masjidi yoki Jami' masjidi sifatida ham tanilgan, Ahmadoboddagi masjid boʻlib, 1424-yilda Ahmadshoh I davrida bunyod etilgan. Markaziy mehrobdagi yozuvga koʻra, hijriy 827-yil safar oyining 1-sanasida[1]. Qadimiy devor bilan oʻralgan shahar alohida kvartallarga yoki qismlarga boʻlingan boʻlib, Jom’e masjidi Gandi koʻchasida joylashgan. Yoʻlning janubiy tomoni boʻylab, Oʻsmirlar Darvazasi yoki Tripoliya darvozasi qad rostlagan[2].
Jom’e masjidi Ahmadshoh I davrida qurilgan beshinchi masjid inshooti hisoblanadi[3]. Avvalgi masjidlar oʻlchami boʻyicha kamtarona boʻlgan yoki faqatgina shaxsiy foydalanish uchun barpo etilgan[3]. Bu masjid esa katta va muhtasham inshoot boʻlganligi bilan oʻzidan oldingi masjidlardan butunlay farq qiladi. Masjid majmuasi katta asfaltlangan hovliga ega boʻlib, unga uch tomondan kirish imkoni mavjud[3]. Hovlining oʻrtasida tahorat idishi bor[3]. Binoning gʻarbiy tomonida namozxona joylashgan. Butun masjid Gujarat uslubida bunyod etilgan.
Joylashuvi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ahmadoboddagi Jom’e masjidi, oʻz davrida qurilgan Hindiston yarimorolidagi eng katta masjid boʻlgan[4][3]. U eski devor bilan oʻralgan shaharning markazida joylashgan[2]. Masjidning shimoliy devori yurish yoʻli boʻylab qurilgan. Sulton Ahmad Shoh I tomonidan koʻzda tutilgan asosiy rejaning bir qismi sifatida ishlab chiqilgan masjid Maydon-i Shohdan oʻtadigan yoʻnalishning shimolida joylashgan boʻlib, uchta arkli oʻsmir Darvazali eshigi oldida joylashtirilgan[2]. Masjidga shimol tomondan zinapoya orqali kiriladi. Masjidning sharqida Badshoh-ka-Hazira joylashgan boʻlib, u Ahmadshoh maqbarasi deb ham ataladi. Bu yerda Ahmadshoh I, uning oʻgʻli va nabirasi qabri joylashgan. Maqbara qurlishi masjid qurib bitkazilgandan keyin boshlangan boʻlsa ham, Jom’e masjidida qoʻllanilgan meʼmoriy uslublarda barpo etilgan[1][4]. Baʼzi oʻxshash meʼmoriy xususiyatlar qatoriga bir nechta gumbazlar, yopiq ustunli joylar va teshiklarga ega devorlari kiradi[1]. Qabrda hech qanday yangi meʼmoriy xususiyatlar qoʻllanilmagan boʻlsa-da, u Ahmadoboddagi birinchi oʻzgacha turdagi maqbara boʻlgan[1]. Yaqinida Rani no Hajiro yoki Hazira deb ataladigan Sulton Ahmadshoh I ning malika va boshqa xotinlarining qabri ham mavjud. Bu maskanda ham Ahmadshoh qabriga oʻxshash meʼmoriy uslubdan foydalangan[1].
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ahmadobod shahri tashkil etilishidan oldin mazkur aholi punktining asl nomi Asaval boʻlgan[3]. Ahmad Shoh I hudud merosxoʻri boʻlgan va 1411-yilda Ahmadobod shahriga asos solgan. Natijada, u oxir-oqibat Asavalni oʻziga boʻysundirgan[2].
Soʻnggi yillarda mahalliy amaldorlar masjidning asl elementlarini saqlab qolish bilan bir qatorda uning tuzilishini ham asrab qolish uchun kurash olib borishgan, shuning uchun u hali ham ibodat qilish uchun xizmat qilib kelmoqda[5]. Sunniy musulmonlar vaqf qoʻmitasi masjid hovlisining asl qumtosh taxtasini marmar polga almashtirgan[5]. Shuningdek, namozxonlar namozdan oldin tahorat olayotgan masjid hovlisi oʻrtasida joylashgan hauj (tank) ham qayta yasattirilgan[5]. Derazalarga temir ramkalar oʻrnatilgan [5]. Hindiston Arxeologiya jamiyati (HAJ) tomonidan sunniy musulmonlar vaqf qoʻmitasi aʼzolari va mahalliy aholi „Arxeologik yodgorliklar va arxeologik obidalar qoldiqlari toʻgʻrisida“gi qonunni buzganliklari uchun sudga bir necha bor shikoyat qilgan[5]. Sunniy musulmonlar vaqf qoʻmitasi, „HAJning masjidni taʼmirlash uchun na resurslari va na irodasi bor. Bu yodgorliklarning aksariyati, ayniqsa masjidlar hali ham foydalanilmoqda. HAJ vayron boʻlgan yodgorlikni taʼmirlay olmasa, buni qilish mas’uliyatini boshqaga yuklasin va bu ish biz oʻz zimmamizga olamiz. Biz namoz oʻqishga kelgan odamlarga oddiy qulayliklar yaratishimiz kerak“ deydi HAJ tomonidan bildirilgan daʼvolarga javoban[5].
Arxitekturasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ahmadobod 1411-yil 26-fevralda Dehlidagi musulmonlar hukmronligi davridan avvalroq tashkil etilgan. Bu Ahmadobodga oʻziga xos meʼmorchilik uslubini rivojlantirishga imkon bergan[1]. Ahmadobodning provinsiyaviy arxitektura uslubi odatda viloyat nomiga koʻra Gujarat uslubi deb atalagan[1]. Gujarat meʼmorchiligi uslubi va Ahmadobodning meʼmorchilik uslubi islom meʼmorchiligi va anʼanaviy hind meʼmorchiligi elementlarining aralashmasi hisoblanadi[1]. Gujarat uslubi 15-asrda va undan keyin yillarda gullab-yashnagan boʻlsa-da, Gujarat islom meʼmorchiligi uslubi uchun pretsedent mavjud edi, chunki Islom Gujaratda Ahmad Shoh I hokimiyat tepasiga kelishi va Ahmadobodga asos solishidan bir asr oldin kirib kelgan[3]. Ahmadshohgacha boʻlgan davrda Gujaratdagi ilk masjidlar asosan talon-taroj qilingan boshqa ziyoratgoh materiallaridan yaratilgan boʻlib, ular masjidga biroz oʻxshash inshoot koʻrinishida boʻlgan edi.
Jom’e masjidi Ahmadoboddagi Gujarat meʼmorchiligi uslubida qurilgan koʻplab inshootlardan biridir. Eski shahar va uning atrofidagi yodgorliklar taxminan ikki toifaga boʻlinadi. Birinchi toifa 15-asrning birinchi yarmida Ahmadshoh I tomonidan qurilgan, ikkinchi toifa binolari esa XV asrning ikkinchi yarmi va undan keyingi davrlarda Mahmud Begada tomonidan barpo ettirilgan[2].
Sariq qumtoshdan qurilgan masjid majmuasining markazi uzunligi 75 m, eni 66 m boʻlgan toʻgʻri burchakli katta hovlida joylashgan. Bir kishi bu hududga uchta kirish orqali kira olgan: janub, sharq va shimoldan[1][2]. Asosiy kirish joyi janubga qaragan boʻlib, sharqiy tomonda ayvonli kiraverish eshigi orqali[1] Sulton Ahmadshoh I qabriga chiqish mumkin boʻlgan[4]. Hovlining oʻrtasida toʻrtburchak shakldagi tahorat olish uchun havza boʻlgan[2].
Masjidning janubiy ayvoniga kirish eshigi katta boʻlib, ustunlar bilan mustahkamlangan, ularning baʼzilari hindu yoki jayn ibodatxonalarida qayta ishlatilgan. Ayvon har tomondan oʻn ikkitalik zinapoya boʻlib, ularning tepasida bir vaqtlar gumbazi boʻlgan tom oʻrnatilgan, keyinchalik u qulab tushgan[6].
Hind-musulmon arxitekturasi anosida qurilgan masjid unga qaragan inson uchun mutlaqo aniq boʻlmagan koʻplab sinkretik elementlarni ham oʻz ichiga oladi: markaziy gumbazlarning baʼzilari nilufar gullari naqshlari bilan bezatilgan boʻlib, bu Jain ibodatxonalarining tipik gumbazlari bilan chambarchas bogʻliqligini koʻrsatadi va baʼzi ustunlar hind ibodatxonalarida uchraydigan osilgan qoʻngʻiroqlarga ishora qilib, zanjirga osilgan qoʻngʻiroq shaklida naqshlangan[2][3].
Namoz zali[tahrir | manbasini tahrirlash]
Namozxona toʻrtburchak shaklda boʻlib, oʻn beshta gumbaz bilan qoplangan[1]. Namozxonaning tomi uchinchi qavatda joylashgan[3]. Asosiy namoz zalida tomni mustahkamlab turuvchi 260 ga yaqin ustunlar mavjud boʻlib, 15 gumbaz zal boʻylab yorugʻlik va soyalarning goʻzal labirintini namoyish etadi[1][3]. Oq marmar bilan qoplangan keng ochiq hovli ulkan arab xattotligi naqshlari bilan bezaklangan ustunga ega boʻlib, markazda tahorat olish uchun idish joylashgan[5][1][2]. Masjid va arkalar sariq qumtoshdan qurilgan boʻlib, oʻsha davr masjidlar qurilishida urfda boʻlgan murakkab detallar bilan oʻyib bezaklangan. Asosiy ibodatxona maydoni oʻn beshta maxsus ajratilgan joyga yoki beshta kvadrat joydan iborat uchta qatorga boʻlingan, ularning har biri gumbazli boʻlib, jami 15 gumbazga ega[4]. Markazdagi gumbaz qolganlardan balandroq[2]. Ibodatxonaning markaziy qismi uch qavatli[2].
Masjidda jami beshta mehrob mavjud boʻlib, ular bosh namozxonning yuqorida aytib oʻtilgan beshta kvadrat shakldagi maxsus joylariga mos keladi. Beshta mehrob qibla devori boʻylab oʻtadi. Qibla devori gʻarbga[2] qaragan, mehroblari rangli marmar bilan bezatilgan[1]. Oq marmardan yasalgan yarim oy imom namoz oʻqiydigan joyni belgilab beradi[2]. Markaziy teshiklarning ikkita ustuni orasiga teshilgan tosh pardalar („Jalis“) oʻrnatilgan.
„Silkituvchi minoralar“[tahrir | manbasini tahrirlash]
Asosiy kirish eshigi ikkita ustun bilan oʻralgan. Ular 1819 va 1956-yillardagi zilzilalarda vayron boʻlgan ikkita minora („silkituvchi minoralar“) qoldiqlaridir[1][2]. 1819-yilgi zilzilada bu minoralarning balandligi yarmiga teng miqdorga qisqardi va „silkituvchi minoralar“ nomi bilan mashhur boʻldi[2]. 1956-yilgi zilzila qolgan „silkitgan minoralar“ni vayron qilgan[1].
Galereya[tahrir | manbasini tahrirlash]
-
Namoz zali -
Minora qismi -
Masjiddagi mehrob -
Masjiddagi ustunlar -
Tahorat uchun havza
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Devis, Filipp. 1989-yil. Hindiston yodgorliklariga pingvinlar qoʻllanmasi. London: Pingvin kitoblari, II, 338-340.
- Mishel, Jorj, Snehal Shah. (tahrirlar) 1988-yil. Ahmadobod. Mumbay: Marg nashrlari, 32–33, 42–43.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 Soundara Rajan, K. V.. Ahmadabad /. New Delhi, 1980.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 George., Michell. The Penguin guide to the monuments of India.. Penguin, 1990. OCLC 988322426.
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 Ahmadabad, George Michell, Snehal Shah, John Burton-Page, Dinesh Mehta, Bombay: Marg Publications, 1988. ISBN 81-85026-03-3. OCLC 19990437. Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; name ":4" defined multiple times with different content - ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 „Jami' Masjid of Ahmadabad“. Archnet. Qaraldi: 2021-yil 3-may.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 UDAY MAHURKAR (June 26, 2013). „Thwarting efforts to preserve history, Ahmedabad residents misuse medieval structures“. India Today (inglizcha). Qaraldi: 2021-06-01.
- ↑ Burgess, Jas.. The Muhammadan Architecture of Ahmadabad: Part I - A.D. 1412 to 1520. William Griggs & Sons, Limited; Bernard Quaritch; Kegan Paul, Trench, Trübner & Co; Luzac & Co., 1900 — 36 bet.
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
 |
Vikiomborda Jomʼe masjidi (Ahmadobod) haqida turkum mavjud |