Hisham ibn al-Hakam

Hisham ibn al-Hakam — shia olimi (arabcha: هشام بن الحكم) yoki Abul Hakam Hisham ibn Hakam Kendi VIII asrda yashagan (hijriy II asr), Jafar as-Sadiq va Muso al-Kozimning hamrohi boʻlgan. Imamatlik taʼlimotini himoya qilgan Hishom edi. Uning turli diniy mavzulardagi bahslari hozirgi kunga qadar saqlanib qolgan.

Biografiyasi

Hishamning aniq tavallud yili aniq emas, lekin bir qancha manbalardan maʼlum boʻlishicha, u Iroq shialarining markazi boʻlgan Kufa shahridagi Hakamdan hijriy ikkinchi asr boshlarida tugʻilgan va Waset shahrida oʻsgan. Keyinchalik u bir necha yil Bagʻdodda yashab, u yerda biznes bilan shugʻullanib kelgan. U islom ilohiyotiga qiziqqan va yoshligida jahmiy tariqatining yetakchisi Jahmi ibn Safvonga ergashgan. Keyin Jafar as-Sadiq bilan baʼzi munozaralar paytida u uning izdoshlaridan biriga aylandi. Oʻzining yettinchi shia masxabidagi imomiga, bir kuni soyali daraxt tagida mato sotayotganda Muso al-Kadhim tasodifan oʻtib ketibdi. Menga yuzini burib: „Ey Hisham, soyada biror narsani sotish xiyonatga o‘xshaydi, aldash islomda haromdir“ deya birinchi tashrifi chogʻida shunday soʻzlarni aytgan.

Munozaralari

Hisham bahslarda mohir bo‘lib, „Allohga qasamki, shu kungacha bu yerda turganimga qadar, diniy bahslarda meni hech kim mag‘lub eta olmadi“, dedilar. Imom boshqa sahobalariga munozaraga kirishmaslikni maslahat berishiga qaramay, Jafar al-Sadiq u zotni munozaralari uchun maqtab, „Muhokamaga, ayniqsa, o‘zingda hech qanday maʼlumot bo‘lmagan mavzuga kirmang“ deta nasixat qiladi.

Bir olim suriyalik bir kishi Sadiq huzuriga u bilan turli mavzularda fikr almashish uchun kelganida, imom uni o‘rniga baʼzi shogirdlari bilan muhokama qilishni buyurdi. Bu shogirdlar orasida Hamran ibn Aʼyan, Aban ibn Taghlab, Zarareh, Taiyar, Hisham ibn Salim va Hisham ibn Hakam bor edi. So‘ngra har qanday bahs-munozaraga loyiq emasligini ko‘rsatish uchun: „Ey suriyalik birodar, Hamran ibn Aʼyan dalillarni buzib, aqlli so‘z bilan sendan g‘olib chiqdi va o‘z savollarini senga o‘z vaqtida berdi va siz unga javob bera olmadingiz. Abon ibn Taghlab sizni bahs-munozaradan haydash uchun toʻgʻri va notoʻgʻrini chalkashtirib, sizdan toʻgʻri javob bera olmagan savollarni berdi. Ammo Zarareh sizni analogiya va allegoriya yordamida magʻlub etdi. Tayyor, boshqa bir hamroh xuddi o‘sha qushga o‘xshab, goho o‘tirib, keyin ko‘tarilib tursa, sen esa bir marta o‘tirgandan keyin ko‘tarila olmaydigan qanotsiz qushdeksan. Hisham ibn Salim aql bilan qayta-qayta savol berardi. Lekin Hisham ibn Hakam mantiqiy fikr va tafakkur bilan maydonga kirib, siz bilan mantiqiy mulohazalar bilan bahslashdi“.

= "Imomatlik" taʼlimoti haqida

Hisham imomlikka oid koʻplab kitoblar yozgan va oʻz davrining ulamolari uni „imomatlik“ taʼlimotining himoyachisi va „shia koʻzi“ deb bilishgan, chunki u imomlikka qoʻyilganlarning hushyor himoyachisi boʻlgan edi.

Aytishlaricha, bir kuni bir suriyalik imomning huzuriga kelib, u shogirdlaridan bir nechasini u bilan navbatma-navbat muhokama qilishga majburlagan. Nihoyat, imom suriyaga yuzini burib: „Agar xohlasangiz, bu yigit — Hisham bilan ham bahslashsangiz bo‘ladi“, dedi. U kishi Hishamga qo‘pollik bilan murojaat qilib: "Ey bola! Imomingizning imomati haqida aytadigan gapingiz boʻlsa, ayting? Hisham g‘azabidan qaltirab: „Ey janob, Robbing insonni behuda yaratib, ularni hech bir rahbar va yo‘lboshchisiz qoldirib ketdimi?“ dedi. Suriyalik javob berdi: „Mehribon Yaratuvchi bandalariga nisbatan saxiydir va ulardan beparvo emas“. Hisham: „Agar siz aytganingizdek bo‘lsa, ularning rahbarlik va hidoyat shartlarini bayon eting“, dedilar. Shomlik javob berdi: „Alloh taolo insonlar o‘zaro janjallashmasliklari va bir-birlaridan ajralmasliklari uchun O‘zining Hujjatini (yo‘lboshchisi) qilib qo‘ydi. Aksincha, ular bir-birlarini sevishlari va oʻzaro doʻstona munosabatda boʻlishlari kerak. Yo‘lboshchi ular uchun Yaratganning amrlarini tushuntirishi kerak“.

Hisham so‘radi: „U yo‘lboshchi va rahbar kim?“ Suriyalik: „Allohning paygʻambari“, deb javob berdi. Hisham aytdilar: „Paygʻambar bu dunyoni tark etgach, bu odamlarning hidoyatiga kim mas’ul boʻldi?“ Suriyalik javob berdi: „Qur’on va Paygʻambar rivoyatlari“. Hisham aytdi: "Bugun Payg‘ambarimiz vafot etganlariga juda uzoq vaqt bo‘ldi. Sizningcha, faqat Kitob va anʼanalar ixtiloflarni hal qila oladimi? U: „Ha, albatta, ular yetarli yetarli“, deb javob berdilar. Hisham dedi: „Agar siz aytganingizdek bo‘lsa, nega sen bilan men bahslashamiz va nega Suriyadan bunchalik uzoq yo‘l yuribsiz? . . .“

Xarojiylar boshligʻi bilan

Xorijiylarning boshlig‘i ilmli kishi edi. Bahsni boshlashdan oldin Hisham o‘z raqibiga bahsga tayyorligini aytdi, lekin ular o‘zaro hakam tayinlashlari kerak, toki munozara „uzoq bo‘lib, qandaydir muammo va asoratlar bo‘ladigan joyga yetib borishi va ikkalamizning ham o‘zaro fikr almashishimiz mumkin deydi. Oʻjarlik tufayli haqiqatni qabul qilmasin… Bas, u bizni toʻgʻri yoʻldan ogʻishimiz vaqtida qaytarishga qodirdir“ deya oʻz fikrini bayon etgan edi. Khregite rozi boʻlgach, Hisham: „Bu hakam kim va qaysi dinga eʼtiqod qiluvchi boʻlishi kerak?“ U mening tarafdorlarimdan biri boʻlishi kerakmi yoki sizning doʻstlaringizdan birimi? Yoki bizning ikkala eʼtiqodimizga qarshi boʻlgan yoki musulmon jamoati va Islomga qarshi boʻlgan kimsami?" deya Hisham savol bergan edi.

Karegit „Oʻzingga yoqqan odamni tanlashing kerak, chunki sen adolatli odamsan va men sening tanlovingdan mamnunman“, dedi. „Menimcha, — dedi Hisham, — bu qiyin ish, chunki agar u qozi mening tarafdorlarim orasidan chiqsa, siz uning partiyaviy ruhidan omon qolmaysiz, agar u sizning tarafdorlaringiz orasidan chiqsa, men ham omon qolmasligim mumkin. Aksincha, agar u muxoliflardan boʻlsa va ikkala eʼtiqodimizga qarshi boʻlsa, uning asossiz hakamligi zararidan hech birimiz omon qolmasligimiz mumkin. Keyin har tomondan bir kishi bizning nutqimizni nazorat qilishi tavsiya etiladi. Bizning munozara va bahslarimiz guvohi boʻlib, adolat va insof asosida hakamlik qiladi, deya tavsiya qildi Hisham.

Kharegit rozi boʻlgach, Hisham yuzini Ularning ikkalasi ham har xil eʼtiqodga ega va bir-biriga qarama-qarshidir. Endi u arbitrajni tanlashda to‘g‘ri bo‘lsa va to‘g‘ri yo‘lni tanlagan bo‘lsa, undan munosibroq va donoroq bo‘lgan Amirul Mo‘mininni qoralashiga asos yo‘qdir. . .“ dedilar.

Kitoblaril

Hisham islomiy mavzularda ko‘plab kitoblar yozgan. Mohsin Amiliy musulmon qonunlari asosini yaratgan birinchi muallif Shofeʼiy boʻlgan, degan Jaloliddin Seutiyni rad etib, Hisham spekulyativ ilohiyot asoslari boʻyicha kitoblar yozgan birinchi odam ekanligini isbotlash uchun baʼzi olimlarning ismlarini tilga oladi. Hisham shuningdek, Yaratuvchi, Xudoning birligi, Uning ulugʻvorligining sifatlari, iroda erkinligi va tabiat falsafasi haqida bahslashishda mohir edi. Shunga qaramay, u har doim ham yoqimli xarakterga ega emas edi. Baʼzi olimlar uni dualizm va xiyonatda aybladilar va u Xudoning jismoniyligiga ishongan deb yozadilar. Shia olimi Alamul Huda bu ayblovga javob berar ekan, shunday yozadi: "Hishom aytganiday ayblangan bu mashhur „Alloh tanadir, lekin boshqa tana jismlari kabi emas“ jumlasi turlicha talqin qilingan". Hisham, deydi u, Moʻʼtazila bilan bahslashar edi va u oʻz frazeologiyasini ishlatishga majbur boʻldi.

„Al-Milol va an-Nihol“ kitobining muallifi Al-Shahrastani ham xuddi shunday fikrni Hishamning Ghulat (ekstremistlar) guruhi bilan bahslarida ishlatganini yozganida aytgan edi.

Uning baʼzi asarlari:

• Kitob al-Imoma (Imomat haqida kitob);
• "Kitob al-dalolat ala Hudus al-ashyo" (narsalarning yaratilish belgilari haqida kitob);
• Kitob ar-Radd ala az-Zanadiqa (Kofirlarga javoblar kitobi);
• Kitob Ashab al-Isnayn (Ikki shaxsning sahobalari haqida kitob);
• Kitob at-Tavhid (Allohning yagonaligi haqida kitob);
• Kitob ar-Radd ala Hishom al-javoliqiy (Hishom al-Javoliqiyga javoblar kitobi);
• Kitob ar-Radd ala Ashab at-Taboiya (Tabiatga ishonganlarga javoblar kitobi);
• Kitob ash-Shayx va al-Gulom (Chol va bola haqida kitob);
• Kitob at-Tadbir (Menejment haqida kitob);
• Kitob al-Maydan (Dala haqida kitob);
• Kitob al-Mizon (Muvozanat haqida kitob);
• "Kitob al-Radd ala men qala fi imomatul-mafdul" („Kichiklarning imomatiga ishonganlarga javoblar kitobi“);
• " Kitob „Ixtilaf an-nas fi imomat al-mafdul“ („Al-Mafdul imomida odamlar turlicha ekanligi haqidagi kitob“);
• "Kitob al-vasiya va ar-radd ala men ankereha" (Ahd kitobi va uni inkor qilganlarga javoblar);
• "Kitob al-jabur va al-qadar" (Majbur va taqdir haqida kitob);
• Kitob al-Hakamayn (Ikki hakam haqida kitob);
• Kitob ar-Radd’ala al-Mu’tazila fi Telha va az-Zubayr (Mu’taziliylarning Telha va az-Zubayr haqida javoblari haqida kitob);
• Kitob al-Qeder (Taqdir haqida kitob)
• Kitob al-alfad (Soʻzlar haqida kitob)
• "Kitob al-maʼrifa" (Bilim haqida kitob)
• Kitob al-Istita (qobiliyat haqida kitob)
• Kitob al-Themaniyat Abbvob (Sakkiz bob haqida kitob);
• Kitob ar-Radd ala Shayton at-Taq (Shayton at-Taqga javoblar kitobi)
• "Kitob al-axbar kayfa tufteh" (Anʼanalar qanday ochilganligi haqida kitob);
• Kitob ar-Radd ala Aristotel fi at-Tavhid (Tavhidda Aristotelga javoblar kitobi);
• Kitob ar-Radd ala al-Muʼtazila (Muʼtaziliylarga javoblar kitobi);
• "Kitob al-majolis fi al-imoma" („Imomatga oid majlislar“ kitobi);
• Kitob Ilal al-Tehrim (Taqiqlanish sabablari haqida kitob);
• "Kitob ar-Radd ala al-Qederiya" („Fatalistlarga javoblar to‘g‘risida“gi kitob) Imom Muso uni o‘qib, „U hech narsa qoldirmadi!“ deb maqtadi;
• " Kitob al-Faroid " (Diniy vazifalar haqida kitob).