Kontent qismiga oʻtish

Hinis

Koordinatalari: 39°21′31″N 41°42′1″E / 39.35861°N 41.70028°E / 39.35861; 41.70028
Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Hınıs
Qishloq
Erzurum viloyatidagi Hinis tumanini ko'rsatuvchi xarita
Erzurum viloyatidagi Hinis tumanini ko'rsatuvchi xarita
Hinis is located in Turkiya
Hinis
Turkiyadagi joylashuvi
Koordinatalari: 39°21′31″N 41°42′1″E / 39.35861°N 41.70028°E / 39.35861; 41.70028
Davlat Turkiya
Viloyat Erzurum
Hukumat
Hudud
 1 367 km2 (500 sq mi)
Aholisi
 (2022)[1]
 24 680
 • Zichligi 18/km2 (47/sq mi)
Vaqt mintaqasi TRT (UTC+3)
Pochta indeksi
25600
Hudud kodi 0442
1916-1917-yillarda Birinchi jahon urushi davrida Rossiya qo'shinlari tomonidan egallab olingan Turkiya hududlarining ma'muriy-hududiy bo'linmasidagi Hinis viloyati

Hinis (kurdcha: Xinûs [2]; armancha: Խնուս) Turkiya Erzurum viloyatidagi munitsipalitet va shaharcha . Maydoni 1367 km2 [3] va aholisi 24680 kishini tashkil etadi (2022)[1]. Shahardagi tarixiy obidalar orasida qal'a va Mush beki Alaaddin tomonidan 1734-yilda qurilgan Ulu Cami masjidi ham bor [4]. Shaharda esa kurdlar istiqomat qiladi [5].

Mush shahridan 150 km uzoqlikda joylashgan bu tuman, tarixda muhim o'rin egallagan Hamurpert ko'liga juda yaqin. Hinis tumani shimoldan Ak Dağ (Oq Togʻ) togʻlari, gʻarb va janubdan Bingoʻl togʻlari, janubdan sharqdan Oqdoʻgʻon togʻlari bilan oʻralgan [6] [7]. Hinis tumani shimolda Tekman va Karayazi tumanlari, sharqda Karaçoban tumani, janubda Mushning Varto, Bulanik va Malazgirt tumanlari bilan qo'shnidir. Bundan tashqari, Varto shahri Hinisdan atigi 40 km uzoqlikda joylashgan. Hınıs tekis tuman bo'lib, Hınıs tekisligi esa viloyatning eng samarali tekisliklaridan biridir. Shuning uchun tumanning asosiy daromad manbalari qishloq xo'jaligi va chorvachilikdir. Iqlim va tabiat jihatidan Erzurum bilan o'xshash xususiyatlarga ega. Qish sovuq va qorli, yozda esa, odatda salqin. Umuman olganda, Erzurum 5-6 daraja issiqroq deb aytish mumkin [8].

Geografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hınısning geoxaritasi

Hinis shahrining o'zi vodiyning yuqori chekkasida, atrofdagi tekislik ustida ko'tarilgan vulqon stolida joylashgan [9]. Bu yerda 20 dan ortiq kichik irmoqlar o'sha joyning asosiy daryosi birlashadi.

Iqlimi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hınıs yozi quruq nam qit'a iqlimiga ega [10]. Qishlar juda sovuq va qorli, doimiy sovuqdan past. Yozlar quruq, kunlari issiq, kechalar esa sovuq.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hınıs vodiysi Varazhnunik Armaniston kantonining asosiy qismini tashkil etdi. Bu davrda (taxminan 4—7-asrlar) Hinis, ehtimol, mustahkam savdo shahri boʻlgan. Keyinchalik, Armonistonni arablar bosib olganidan so'ng, mintaqa bir nechta kichik knyazliklarga bo'lindi. Hinis yunon manbalarida Sermatz deb atalgan bu knyazliklardan birining "deyarli shubhasiz" poytaxti edi. Sermatz eski Varajnunik tumanini, shuningdek janubi-g'arbdagi Varto tekisligini qamrab olgan. Uning hukmdorlari, ehtimol, Malazgirtning Kaysite amirlarining vasallari bo'lgan [9].

Kara Koyunlu davrida Hinis Bitlis amirligining vassali bo‘lgan kichik kurd amirligining poytaxti bo‘lgan. Hınıs amirligi, asosan, Hınıs tekisligida joylashgan bo'lsa-da, Murat daryosining janubiga ko'tarilib, Nazik ko'lni va Bulanık atrofidagi hududni o'z ichiga olgan. Keyinchalik, Ottoman imperiyasi ostida Hınıs Erzurum Eyalet sanjak tashkil etildi [9].

Monumentlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qal'a[tahrir | manbasini tahrirlash]

HınısXinisning eski qal'asi platoning o'rtasida joylashgan chuqurlik tepasida joylashgan kichik toshli tuynukni o'rab oladi. Qal'a qoyasiga faqat bir tomondan, uni platoning qolgan qismi bilan bog'laydigan baland "bo'yin" orqali kirish mumkin. Bu "bo'yin" shaharni tarixan o'rab turgan devorlarning boshlang'ich nuqtasi edi. Qal'aning faqat bir nechta minoralari bugungi kungacha saqlanib qolgan [9].

Masjid[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ulu Cami qal'a qoyasi ostida va shahar tashqarisida joylashgan. U 1734-yilga to'g'ri keladi va an'anaviy ravishda Muş tekisligida Mercimekkaleni mustahkamlagan Muş begi Ala ed-Dinga tegishli. Masjid taxminan kub shaklida bo'lib, tomga bitta nisbatan kichik piramidal qalpoqcha o'ralgan, 8 ta kichikroq gumbaz bilan o'ralgan. Masjidning shimoli-g‘arbiy burchagida bitta oq-qora chiziqli minorasi bor.

Tarkibi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hınıs tumanida 98ta mahalla mavjud:[11]  

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 „Address-based population registration system (ADNKS) results dated 31 December 2022, Favorite Reports“ (en) (XLS). TÜİK. Qaraldi: 2023-yil 12-iyul.
  2. ↑ adem Avcıkıran. Kürtçe Anamnez Anamneza bi Kurmancî (tr, ku), 2009 — 56 bet. 2019-yil 17-dekabrda qaraldi. 
  3. ↑ „İl ve İlçe Yüz ölçümleri“. General Directorate of Mapping. Qaraldi: 2023-yil 12-iyul.
  4. ↑ Sinclair, T.A.. Eastern Turkey: An Architectural & Archaeological Survey, Volume I. Pindar Press, 1989 — 289 bet. ISBN 9780907132325. 
  5. ↑ Bajalan. „Between Accommodationism and Separatism: Kurds, Ottomans and the Politics of Nationality (1839-1914)“ 186. University of Oxford.
  6. ↑ „Hınıs’ın coğrafi yapısı ve iklim özellikleri“ (Turkish). Hınıs Kaymakamlığı (2023).
  7. ↑ „Hınıs Kasabası’nın coğrafyası“ (Turkish). Ataturk University (2001).
  8. ↑ „Hınıs Haber“ (tr) (2022-yil 18-may). Qaraldi: 2022-yil 19-iyul.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Sinclair, T.A.. Eastern Turkey: An Architectural & Archaeological Survey, Volume I. London: Pindar Press, 1987 — 288-9, 320, 325, 330-1, 335 bet. ISBN 0-907132-32-4. 2022-yil 20-mayda qaraldi. 
  10. ↑ "Table 1 Overview of the Köppen-Geiger climate classes including the defining criteria." (en). Nature: Scientific Data. https://www.nature.com/articles/s41597-023-02549-6/tables/1. 
  11. ↑ Mahalle, Turkey Civil Administration Departments Inventory. Retrieved 12 July 2023. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Hinis&oldid=4369539" dan olindi