Hertevin

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Hertevin
Qishloq
Hertevin is located in Turkiya
Hertevin
Turkiyadagi joylashuvi
Koordinatalari: 37°55′26″N 42°21′17″E / 37.924007°N 42.354676°E / 37.924007; 42.354676 G OKoordinatalari: 37°55′26″N 42°21′17″E / 37.924007°N 42.354676°E / 37.924007; 42.354676 G O
Davlat Turkiya
Viloyat Siirt
Tuman Pervari
Aholisi
 (2021)[1]
 315
Vaqt mintaqasi TRT (UTC+3)

Hertevin,rasmiy nomi Ekindüzü,(armancha: Արդվան,kurdcha: Hertevîn) — Turkiyaning Siirt viloyati Pervari tumaniga qarashli qishloq[2].

Bu Sayfogacha bo'lgan mamlakatdagi so'nggi Ossuriya qishloqlaridan biri edi[3].Qishloqda hozir kurdlar istiqomat qiladi va 2021-yilda aholi soni 315 kishi edi[1][4].

Yukari Ekindüzü qishlog'i qishloqqa biriktirilgan[2].

Ismi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qishloq nomining yagona to'g'ri imlosi yo'q.Manbalar tomonidan qoʻllaniladigan imlolarga Artuvin[5],Hartiv[6],Artevna[7],Gertevina[5],Xertvin,Hertivin,Hertivinler[5]va Ertevin kiradi[8].

Boshqa arman manbalari uni Artoun,Ertun yoki Arton deb atashadi[9].

Arman tilida qishloq Artvan deb ataladi[10].

Manzili[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qishloq Turkiyaning Janubi-Sharqiy Anadolu mintaqasida,tog'li platoda joylashgan.30 Pervaridan g'arbda,60 km Van ko'lidan km janubi-g'arbda,70 km Eron chegarasidan shimolda va 68 km Suriya chegarasidan shimolda.

Qishloq ikki qismga bo'lingan[11].

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qadimgi tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Miloddan avvalgi 697-yilda Ossuriya shohi Sanxerib bu hududni bosib oldi,keyin esa Urartular qo'liga o'tdi[12].

Ossuriya va arman davri[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qishloqda to'rtta xaldey katolik cherkovlari,jumladan Mar Ishoq (Avliyo Ishoq) va Mar Giorgis (Avliyo Jorj) cherkovlari bor edilar[9].Cherkovlar Siirt yeparxiyasi tarkibiga kirgan Classical Syriac tilida) 1915-yilgacha.Surp Asdvadzadzin nomi bilan ma'lum bo'lgan arman cherkovi[13]bor edi armancha: Սուրբ Աստուածածին Տաճար,ingliz tilida Xudoning muqaddas onasi),shuningdek,Surp Sargis deb ataladi (en armancha: Սուրբ Սարգիս,ingliz tilida Sent-Serj).

Usmonlilar davrida Xartevin qishlog'i mahalliy kurd og'a hokimiyati ostidagi Botan knyazligining rayatlari bo'lgan[14],mintaqaning izolyatsiyasi va tog'li tabiati tufayli Konstantinopoldagi markaziy hukumatdan biroz mustaqil edi.Og'a aholining mehnati mahsulotining yarmi evaziga himoyaga muhtoj edi[15].Maʼmuriy jihatdan qishloq Bitlis viloyatining qadimgi viloyatidagi Siirt sanjagida joylashgan.

Hartevin ko'plab kurd qishloqlari bilan o'ralgan edi.Boshqa qishloqlarning aksariyati assuriyalik yoki armanlardan bo'lgan va qirg'inlardan keyin kurdlar bilan almashtirilgan va ko'p hollarda nomlar o'zgartirilgan edi.1895-yilda nasroniylarga qarshi sodir etilgan Hamidiy qirg'inlaridan aholi jabr ko'rdilar.

1909-yilda Rabanok 20 arman oilasidan iborat edi.1915-yilda Hartevinda 200 nafar aholi istiqomat qilgan,bundan tashqari Rabanokdagi 45 kishilik besh arman oilasi[13],ammo qishloq arman genotsidi paytida vayron qilingan[16].Qishloqning xaldey episkopi o'ldirildiva Venesuela askari Rafael de Nogales Mendes Siirt atrofida o'n minglab armanlarning qirib tashlanganiga guvoh bo'ldi [17].

1928-yilning kuzida qolgan armanlar Suriyaga yakuniy surgun qilindi[18].

1970-yillarda 500 aholiga ega boʻlgan Gertevin va boshqa Ossuriya qishloqlari aholisi mintaqadagi zoʻravonlik va kamsitishlar tufayli 1970-yillardan 1990-yillargacha Turkiyani tark etgan.1982-yilda qishloqda uchta nasroniy oilasi qoldi[7].Bugungi kunda bu odamlarning aksariyati Parij mintaqasida,asosan Seine-Saint-Denisda va asosan Klishi-sous-Boisda yashaydi[19][20].),Germaniya va Shvetsiyada kamroq raqamlar bilan.Qishloqda xaldeyliklar qolmagan.

Kurd davri[tahrir | manbasini tahrirlash]

1994-yil oxirida qishloq PKKga qarshi toʻqnashuvida turk armiyasi(1990-yillarda vayron qilingan 6000 qishloqdan biri edi[4][21]mintaqa tomonidan hujumga uchradi va qisman vayron boʻldi.

2011-yilda qishloqda to‘qimachilik fabrikasi ishga tushirilib,150 kishi ish bilan ta’minlandi[22].

2017-yilda oromiy tilining gertevin lahjasida gapiradigan faqat bitta oila qolgan[9].

Aholisi va madaniyati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Aholi tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Aholi
Yil Aholisi
1915 yil 200 [23]
1965 yil 437 [7]
1975 yil 515 [10]
1985 yil 406 [10]
1990 yil 546 [10]
2021 yil 315 [1]

Tili[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gertevin aholisi sharqiy neo-aramey tilining tarmoqlaridan biri bo'lgan soureth gapirishadi.

1930-yillardan oldin gapirilgan arman tilining Mouch lahjasi va bugungi kunda ko'pchilik aholi gapiradigan kurd tilining Kurmanji lahjasidan tashqari,Gertevin mintaqadagi boshqa dialektlardan farq qiladigan Soureth lahjasi bilan mashhur edi[24][25].Turkchada Hertevince nomi bilan tanilgan yaqin qishloqlarda xaldeylar ketgunga qadar ham aytilgan (ISO 639-3 :hrt).

Bu dialekt 1960-yillarga qadar qishloqning asosiy tillari boʻlgan[26].

Gʻarbda uni birinchi marta 1970-yilda nemis tilshunosi Otto Yastrou kashf etgan va uni oʻrganib,1972-yilda batafsil tavsiflagan[27].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 „31 ARALIK 2021 TARİHLİ ADRESE DAYALI NÜFUS KAYIT SİSTEMİ (ADNKS) SONUÇLARI“ (tr) (XLS). TÜİK. Qaraldi: 2022-yil 16-dekabr.
  2. ↑ 2,0 2,1 „Türkiye Mülki İdare Bölümleri Envanteri“ (tr). T.C. İçişleri Bakanlığı. Qaraldi: 2022-yil 19-dekabr.
  3. ↑ Comment la Turquie a éradiqué ses minorités chrétiennes
  4. ↑ 4,0 4,1 1-08-1999 - Kurdistan Lib. - Mazlum: BURNED VILLAGES [LIST : 1995 — www.mesopotamia-ita.com
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 (turkcha) Ekinduzu, Turkey Page — www.fallingrain.com
  6. ↑ Risko Kas. „L'histoire des autres villages Assyro-Chaldéen du Sud Est de la Turquie“ (fr). meer.fr. Qaraldi: 2020-yil 9-may.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Some Remarks on Modern Aramaic of Hertevin (Wayback Machine saytida 2023-04-19 sanasida arxivlangan), Yoshiyuki Takashina, Journal of Asian and African Studies n°40, 1990 — repository.tufs.ac.jp
  8. ↑ (turkcha) EKİNDÜZÜ KÖYÜ (ERTEVIN) (Wayback Machine saytida 2019-01-23 sanasida arxivlangan) — guleclerkoyu.com
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 (turkcha) Keldanice: Yok olmaya yüz tutmuş bir dilin hikayesi — bbc.com
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 (olmoncha) Eine untergegangene Welt: Chaldäerdörfer in der Türkei — www.rbenninghaus.de
  11. ↑ (turkcha) Bati Ermenistan Ve Bati Ermenileri Sorunlari Asraştilmalar Merkezi: Bitlis Vilayeti — www.akunq.net
  12. ↑ (niderlandcha) Macht op de kale berg — shlama.be
  13. ↑ 13,0 13,1 [1] — team-aow.discuforum.info
  14. ↑ Un village chaldéen: Ischy — ischy.fr
  15. ↑ Joseph Alichoran, Les Assyro-Chaldéens d'Ile-de-France, une intégration réussie, Bulletin de l'Œuvre d'Orient n° 782, 2016
  16. ↑ Raymond Kévorkian. Le Génocide des Arméniens Éditions Odile Jacob: , Paris, 2006 — 1007 bet. ISBN 978-2738118301. 
  17. ↑ Dossier de Presse: Arménie 1915 - Centenaire du Génocide— Exposition Hôtel de Ville, cdn.paris.fr
  18. ↑ Vincent Duclert. LE GÉNOCIDE DES ARMÉNIENS OTTOMANS – Mise au point scientifique et pédagogique pour les enseignants Éduscol: , Paris, April 2015.  (Wayback Machine saytida 2021-01-28 sanasida arxivlangan)
  19. ↑ Chahine. „Sarcelles en Chaldée“. Libération.fr (2010-yil 25-noyabr). Qaraldi: 2020-yil 9-iyun.
  20. ↑ Alaux, Robert (2009). "Assyro-Chaldéens, la fuite" (fr). Les Cahiers de l'Orient 93 (1): 23. doi:10.3917/lcdlo.093.0023. https://www.cairn.info/revue-les-cahiers-de-l-orient-2009-1-page-23.htm#. Qaraldi: 2020-06-09. Hertevin]]
  21. ↑ Bulletin de liaison et d'information N° 111-1121, Juin-Juillet 1994 — institutkurde.org
  22. ↑ (turkcha) Siirt'te yeni bir tekstil fabrikası açılıyor Kaynak: Siirt'te yeni bir tekstil fabrikası açılıyor (Wayback Machine saytida 2022-01-16 sanasida arxivlangan) — siirtliler.net
  23. ↑ Gabriele Yonan. LEST WE PERISH - A FORGOTTEN HOLOCAUST – The Extermination of the Christian Assyrians in Turkey and Persia Assyrian International News Agency: , Chicago, 1996 — 139 bet. OCLC 889626846.  (Wayback Machine saytida 2021-03-25 sanasida arxivlangan)
  24. ↑ Ariel Gutman. Attributive constructions in North-Eastern Neo-Aramaic (pdf) Language Science Press: , Berlin, 2018. DOI:10.5281/zenodo.1182527. ISBN 978-3-96110-081-1. 
  25. ↑ Ethnologue (16th)
  26. ↑ (turkcha) MEMLEKET BAĞRINDA YARA İZLERİ — suryaniler.com
  27. ↑ Otto Jastrow. Studies in Neo-Aramaic – Harvard Semitic Studies Brill - First Edition: , 1990 — 210 bet. ISBN 978-1555404307.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Hertevin&oldid=3989592" dan olindi