Halkbank

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Halkbank
Turi Anonim Şirket
Tarmogʻi Banking
Qachon asos solingan 1938 (86 yil avval) (1938)
Joylashuvi Ataşehir, Istanbul, Turkey
Rahbariyat Recep Süleyman Özdil (Chairman)
Osman Arslan (CEO)
Mahsulot(lar)i Moliyaviy xizmatlar, kredit kartalari, isteʼmol kreditlari, moliyalashtirish, shaxsiy bank xizmatlari
Aylanma daromadi ₺13.4 billion (2019)[1]
Operatsion foydasi Decrease ₺2.0 billion (2019)[1]
Boyligi ₺457.0 billion (2019)[2]
Ishchilar soni 18,967 (2019)[3]
Vebsayti halkbank.com.tr

Halkbank — Turk banki boʻlib, birinchi marta 1933-yilda davlat banki sifatida tashkil etilgan. XX asrda rivojlangandan soʻng, u ming yillikning oxirida kichikroq davlat banklarini oʻzlashtira boshladi. Halkbank hozirda ochiq kompaniya hisoblanadi, garchi koʻpchilik manfaatdor tomonlar Turkiya hukumati boʻlib qolgan boʻlsada. Halkbank avtomobil kreditlari, uy-joy kreditlari, isteʼmol kreditlari va tijorat kreditlarini taklif qiluvchi bankdir[4]. 2010-yillarda bank bilan bogʻliq bir qancha janjal va mojarolar paydo boʻlgan, ularning baʼzilari uning rahbarlarining hibsga olinishi bilan yakunlangan.

Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]

Halkbank 1933-yilda tashkil etilgan va 1938-yilda xizmat koʻrsatishni boshlagan. 1938-1950-yillar oraligʻida bu kredit uyushmasi boʻlib, uning maqsadi Turkiyada iqtisodiy oʻsishni ragʻbatlantirish uchun savdogarlar va hunarmandlarga imtiyozli shartlarda kreditlar berish edi. 1950-yilda u filiallarini ochib, mijozlarga kreditlar berishni boshladi. 1964-yilda Halkbanki kapitalini koʻpaytirish va butun mamlakat boʻylab filiallar tarmogʻini yaratish boʻyicha ulkan dasturni amalga oshirishga kirishdi. 1990-yillarda va 2000-yillarning boshlarida Halkbank bir nechta kichikroq davlat banklarini oʻzlashtirdi: 1992-yilda Töbank, 1993-yilda Sümerbank, 1998-yilda Etibank va 2001 -yilda Emlakbank. 2004-yilda Pamukbankning sotib olinishi Halkbank uchun asosiy burilish nuqtalaridan biri boʻldi. Shundan soʻng u xususiylashtirishga tayyorgarlik koʻrish uchun muhim qayta qurish jarayonidan oʻtdi. 2007-yil 10-mayda Halkbank aksiyalarining 24,98% ommaviy taklif orqali sotildi va Istanbul fond birjasida kotirovka qilindi. 2012-yil 16-noyabrda listing aktsiyalari ulushi 48,9% gacha koʻtarildi. Halkbankning bosh ofisi 2015-yil iyun oyida Anqaradan Istanbulga koʻchirildi. 2017-yil 24-fevralda Halkbankning ochiq aksiyalari Turkiya boylik jamgʻarmasiga oʻtkazildi.

Halkbankning Anqaradagi sobiq bosh qarorgohi.

Eron neft savdosi boʻyicha bahslar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Halkbank AQSh boshchiligidagi yadroviy sanksiyalardan soʻng Eronning neft manfaatlarini moliyalash zanjirida halqa boʻlgan[5]. 2012-yil mart oyida Eron SWIFT xalqaro pul oʻtkazmalari tizimidan foydalanishdan toʻxtatildi[6]. 2012-yil martidan 2013-yilning iyuliga qadar BMTning sanktsiyalar rejimi 2013-yil noyabrida P5+1 kelishuvidan oldin amalda boʻlgan paytda, Halkbank ochiq bozorda taxminan 13 milliard dollarlik oltin sotib olganga. Sanktsiyalar Eronga dollar yoki yevroda toʻlanishiga toʻsqinlik qildi, ammo sanktsiyalar rejimida oltin hech qachon tilga olinmadi va shuning uchun bu boʻshliq oltindan Eron neft mahsulotlarini sotib olishni moliyalashtirish uchun foydalanishga imkon berdi. Halkbank Eron vositachilariga turk liralari bilan oltin sotib olishga ruxsat berdi va bu oltin Eron kassalariga qaytib keldi[7].2012 – yilning avgust oyida tekshiruvlarning birida Turkiyadan Dubayga 2 milliard dollarlik oltin quyma (taxminan 36 tonna) olib kelinganini aniqladi[6]. Obama maʼmuriyati oʻz sanktsiyalarini qoʻllamaslik qarorini himoya qilar ekan, Turkiya faqat Eronning xususiy fuqarolariga oltin oʻtkazganini taʼkidladi. Maʼmuriyat, natijada, bu uning ijroiya buyrugʻini ochiqdan-ochiq buzish emasligini taʼkidladi. Eronning Turkiyadagi elchisi Ali Rizo Bikdeli yaqinda Halkbankni „oxirgi yillarda qabul qilgan aqlli boshqaruv qarorlari Eron-Turkiya munosabatlarida muhim rol oʻynaganligi“ uchun maqtadi[7]. Halkbank 2013-yilning 1-iyuliga qadar Eron bilan qimmatbaho metallar savdosiga qarshi hech qanday sanksiya yoʻqligini taʼkidladi[6].

Halkbank, shuningdek, 2013-yilda Eron bilan savdo qilgan hind hisoblariga ega edi: „Hozir Hindiston Erondan 5,3 milliard dollar neft qarzi bor. Hindiston Eronga oyiga 1 milliard dollar, yaʼni har yili 12 milliard dollar toʻlashni rejalashtirmoqda – yani Halkbank orqali“[6].

2013 yil korruptsiya boʻyicha tergov[tahrir | manbasini tahrirlash]

2013-yil dekabrida Halkbank bosh direktori Sulaymon Aslan hibsga olinib, Sarraf nomi bilan Turkiya fuqaroligini olgan eron-ozariyalik tadbirkor Reza Zarrabdan [8] pora olganlikda ayblangan[6]. Xabar qilinishicha, politsiya Aslanning uyida 4,5 million AQSh dollari boʻlgan poyabzal qutilarini topdi[6] . Xabarlarga koʻra, koʻplab politsiya amaldorlari ishdan boʻshatilgan, chunki ularning tekshiruvlari siyosatchilarni bezovta qilgan. Politsiya qoʻmondonligi zanjiri siyosatchilar politsiya faoliyati toʻgʻrisida xabardor boʻlishi va ularni xafa qilishi uchun oʻzgartirildi. Bu oʻzgarishni toʻsib qoʻygan sud tizimida buyruq eshitilishiga sabab boʻldi. Prokuror ishdan boʻshatildi[6].

Oʻsha paytdagi Bosh vazir Rajab Toyyib Erdoʻgʻon (hozirgi Turkiya Prezidenti) bilan ittifoqdosh boʻlgan amaldorlarning koʻplab boshqa hibsga olinishi bilan birga kelgan hibsga bosh vazir va surgundagi turk muxolifati yetakchisi Fathulloh Gulen oʻrtasidagi hokimiyat uchun kurashning bir qismi sifatida koʻrilgan[9][10].

Transparency International korruptsiyaga qarshi kurash tashkiloti vakili Oya Özarslan xavotirda: „[R]Politsiya kuchlari va prokurorlar tomonidan bu janjalni yoʻqqa chiqargan soʻnggi oʻzgarishlar, shuningdek, politsiya kuchlari nizomidagi oʻzgarishlar bir qator savol belgilarini qoldiradi“[11].

AQShning ijro etuvchi hokimiyatga hukm qilinishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

2017-yil mart oyida bank rahbari oʻrinbosari Mehmet Xoqon Atilla Zarrabga „AQSh moliya institutlaridan Eronga noqonuniy yoʻllar bilan millionlab dollar oʻtkazgan taqiqlangan moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirishda foydalanishga yordam berish orqali Eronga qarshi sanksiyalardan qochishga til biriktirgani uchun[12] AQSh hukumati tomonidan hibsga olingan“[13]. Zarrab 2016-yilning mart oyida Florida shtatining Mayami shahrida hibsga olinadi[14] 2017-yil mart oyida Anqarada AQSh Davlat kotibi Reks Tillerson Turkiyaning Gulenni ekstraditsiya qilish haqidagi soʻrovi va Atillaning hibsga olinishi oʻrtasida hech qanday bogʻliqlik yoʻqligini va har ikki ish ham qonun doirasida davom etishini aytdi[12]. Atilla ustidan sud jarayoni Nyu-York federal sudida 2017-yilning noyabr oyida boshlangan, Zarrab prokurorlar bilan ayblovni tan olish kelishuviga erishgandan soʻng koʻrsatma berishga rozi boʻlgan[15]. The New York Times gazetasining yozishicha, Atilla va boshqalarning jinoiy javobgarlikka tortilishi turk siyosiy doiralari orqali „silkinib ketgan“. Erdogʻan Amerika rasmiylarini ishni toʻxtatishga koʻndirishga urinib koʻrdi, ammo davlat matbuoti sud jarayoni haqidagi xabarlarni kamaytirgan[16]. Zarrabning guvohlik berishicha, sanksiyalardan qochish operatsiyasi Erdoʻgʻanning, shuningdek, kuyovi Berat Albayrakning roziligini olgan[17].

2018-yil boshida Atilla unga qarshi oltita ayblovdan beshtasi, jumladan bank firibgarligi va fitna boʻyicha aybdor deb topildi va hakamlar hay’atining toʻrt kunlik muhokamasidan soʻng bitta ayblov boʻyicha oqlandi. Zarrab yetti kunlik sud guvohligida ayblovning bosh guvohi boʻlgan. Atillaning hukmi 2018-yil apreliga rejalashtirilgan va faqat bank firibgarliklari uchun eng koʻp 30 yillik qamoq jazosi nazarda tutilgan[18]. Yana yetti nafar sudlanuvchi hamon ozodlikda boʻlgan[19]. 2018-yil avgust oyida Turkiya va Amerika Qoʻshma Shtatlari pastor Endryu Brunsonning Turkiya tomonidan qamoqqa olinishi boʻyicha muzokaralar olib borishgan va Atillaga muddatini „uyda“ oʻtkazish imkonini beradigan almashinuvga yaqinlashgan edi. Ammo Turkiya tashqi ishlar vaziri, boshqa xabarlarga tayanib, Amerika rasmiylaridan „Halkbank bilan bogʻliq har qanday tergovni bekor qilishini“ soʻragan. Shundan soʻng, bir muddat „kelishuv buzildi“gan[20].

Jeffri Berman-Uilyam Barr janjaliga aloqasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

2016-yilda Prezident Erdoʻgʻon oʻsha paytdagi vitse-prezident Jo Baydendan AQShning Nyu-York janubiy okrugi advokati Preet Bhararani lavozimidan chetlashtirishni soʻragan va u Zarrabga nisbatan ayblov eʼlon qiladi[21]. Prezident Erdoʻgʻonning davom etgan lobbisidan soʻng, Donald Tramp 2017-yilda Bxararani ishdan boʻshatdi va oxir-oqibat uning oʻrniga Jefri Bermanni tayinladi[21]. 2018-yil oxirida Prezident Erdoʻgʻan shaxsan Prezident Trampni Halkbank bilan bogʻliq qoʻshimcha tekshiruvlarni toʻxtatish uchun lobbi qilgan, bir marta Buenos-Ayresdagi G20 yigʻilishida shaxsan (2018-yil 1-noyabr) va bir marta telefon orqali (2018-yil 14-dekabr); ikkala voqeaning birinchi guvohi Jon Boltonning soʻzlariga koʻra, Tramp keyin tergovlarni toʻxtatishga rozi boʻlgan[21]. 2018-yilning 14-dekabrida oʻsha paytda Metyu Uitaker boshqargan Adliya vazirligi Bermanning ofisiga Halkbank tergoviga koʻproq jalb etilishi haqida xabar berdi[17]. Bosh prokuror vazifasini bajaruvchi Uitaker va uning vorisi Uilyam Barrning tergovni toʻxtatishga boʻlgan bosimiga qaramay, Berman va SDNY ofisi ularning ishi kuchli ekanligiga ishonib, tergovni davom ettirdilar[21]. 2019-yil iyun oyida Barr Bermanni Vashingtondagi ofisiga chaqirib, Bermanni ayblanuvchilarga, jumladan Turkiyaning sobiq iqtisodiyot vaziri Mehmet Zafer Chagʻlayanga qarshi ayblovlarni olib tashlashga va boshqa gumon qilinayotgan fitnachilarga nisbatan tergovni tugatishga undadi[21]. Berman bu axloqiy emas, deb javob berdi[21]. Bermanni ishdan boʻshatishning huquqiy jihatlari bilan kurashganidan soʻng, Barr 2020-yil 19-iyunda Berman „oʻz lavozimini tark etayotganini“ eʼlon qildi, ammo shu bilan birga qisqa vaqt ichida uning oʻrnini topishga qiynaldi; oʻz navbatida, Berman isteʼfoga chiqmaganligini taʼkidladi va Halkbank bilan bogʻliq tergovni davom ettirishni rejalashtirgan oʻrinbosari Audrey Strauss oʻrnatilmaguncha lavozimini tark etishdan bosh tortdi[22] [21].

2023-yilda Qoʻshma Shtatlar Oliy sudi turk banki Eron sanksiyalarini chetlab oʻtish uchun fitna uyushtirgani uchun AQSh sudida jinoiy javobgarlikka tortilishi mumkinligi haqida qaror chiqardi va Xorijiy suveren immunitetlar toʻgʻrisidagi qonun jinoiy taʼqib qilishdan foyda bermaydi[23].

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Turkiyadagi banklar roʻyxati
  • 2013 yil Turkiyadagi korruptsiya mojarosi

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 Halkbank Annual Report 2019, s. 149.
  2. ↑ Halkbank Annual Report 2019, s. 4.
  3. ↑ Halkbank Annual Report 2019, s. 5.
  4. ↑ Gazete, Banka. „Halkbank, Ziraat Bankası ve Vakıfbank kredi faiz oranlarını yeniledi!“. Gazetebanka (2021-yil 26-noyabr), s. https://gazetebanka.com/.+2022-yil 26-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 26-noyabr.
  5. ↑ Hart, Matthew, „All that glitters is not enriched uranium“, Globe and Mail, 21 November 2013.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 Johnson, Glen, and Richard Spencer, „Turkey’s politicians, gold dealer and the pop star“, The Daily Telegraph, 29 December 2013.
  7. ↑ 7,0 7,1 Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named dec27zaman
  8. ↑ AFP. „Turkey's PM warns he could expel ambassadors over graft probe arrests“. The Telegraph (2013-yil 21-dekabr). Qaraldi: 2013-yil 22-dekabr.
  9. ↑ „Erdogan blames 'international groups' for corruption scandal that rocks Turkey“. The Jerusalem Post. Reuters (2013-yil 21-dekabr). Qaraldi: 2013-yil 22-dekabr.
  10. ↑ Humeyra Pamuk. „Enigmatic Turkish cleric poses challenge to Erdogan's might“. Reuters (2013-yil 16-dekabr). Qaraldi: 2013-yil 22-dekabr.
  11. ↑ Johnson, Glen, and Richard Spencer, „Turkey’s politicians, gold dealer and the pop star“, The Daily Telegraph, 29 December 2013.
  12. ↑ 12,0 12,1 Stafford, Edward G.. „What Tillerson's meeting in Turkey reveals about Trump's America First (opinion)“. The Hill (2017-yil 6-aprel).
  13. ↑ „Turkish Banker Arrested For Conspiring To Evade U.S. Sanctions Against Iran And Other Offenses“ (2017-yil 28-mart).
  14. ↑ „Iran's Turkish connection – Golden squeal“. The Economist (2016-yil 9-iyun).
  15. ↑ „Gold trader Zarrab will be star witness in Iran sanction-busting trial“. NBC News (2017-yil 28-noyabr).
  16. ↑ Weiser, Benjamin. „Reza Zarrab Testifies That He Bribed Turkish Minister“. The New York Times (2017-yil 29-noyabr).
  17. ↑ 17,0 17,1 Lipton, Eric; Weiser, Benjamin. „Turkish Bank Case Showed Erdogan's Influence With Trump“ (en-US). The New York Times (2020-yil 29-oktyabr). Qaraldi: 2020-yil 1-noyabr.
  18. ↑ Weiser, Benjamin; Gall, Carlotta. „Banker From Turkey Is Convicted in U.S. Over Plot to Evade Iran Sanctions“. The New York Times (2018-yil 3-yanvar).
  19. ↑ „Former Turkish Minister Of The Economy, Former General Manager Of Turkish Government-Owned Bank, And Two Other Individuals Charged With Conspiring To Evade U. S. Sanctions Against Iran And Other Offenses“, Department of Justice U. S. Attorney’s Office Southern District of New York, 6 September 2017. Retrieved 3 January 2018.
  20. ↑ „Turkey’s diplomatic crisis is hastening an economic one“, The Economist, 9 August 2018. Retrieved 23 August 2018.
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 21,3 21,4 21,5 21,6 Lipton, Eric; Weiser, Benjamin. „Turkish Bank Case Showed Erdogan's Influence With Trump“ (en-US). The New York Times (2020-yil 29-oktyabr). Qaraldi: 2020-yil 1-noyabr.Lipton, Eric; Weiser, Benjamin (29 October 2020). „Turkish Bank Case Showed Erdoganʼs Influence With Trump“. The New York Times. ISSN 0362-4331. Retrieved 1 November 2020.
  22. ↑ Swan. „How William Barr's Manhattan transfer went awry“ (en). Politico PRO. Qaraldi: 2020-yil 1-noyabr.
  23. ↑ „The Foreign Sovereign Immunities Act: Prosecuting Foreign States After the Supreme Court's Decision in Halkbank“.
  • Annual Report 2019 (PDF), Halkbank, 2019
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Halkbank&oldid=3909305" dan olindi